Logo DBNL
Het Taelverbond. Jaargang 3 (1847)

Het Taelverbond. Jaargang 3

(1847)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Nederduitsche begravings-plegtigheden.

Doodenbrand. - Uit het geloof aen de Walhalle, waer niemand dan gesneuvelden werden toegelaten, kwam eene bloedige dood vereerend voor; op het slagveld te vallen was de zaligste dood des Belgs. Hy aenzag het leven als een proeftyd om tot de zael der onstervelyken, de verblyfplaets der Goden en Walkuren te geraken, en voor niets was hy meer beducht dan, als eene vrouw of een onvrye, door langdurende ziekte gefolterd, op zyn bed te moeten sterven, en als deze naer de zael van Hella neder te dalen. Velen dan, door deze begrippen geleid, wanneer eene hevige ziekte hen overviel, en na de wichelary en vogelzang daerover geraedpleegd te hebben, bragten zichzelven door het zwaerd den dood toe, om zoo regtstreeks by Gode terug te varen1. Niemand schetste met sterkere trekken deze oud-dietsche gevoelens van den vryen kryger en kloekmoedigen jager af, dan lord Byron by den aenhef van den Zeeroover, waer hy de volgende woorden in den mond des krygers legt: ‘Wie kan ons geluk beseffen? Gy niet, slaef der weelde,

die op het zicht der woedende baren terugkrimpt en bezwymt; noch gy ook niet, hoogmoedig kind der ledigheid en der pracht, dat door den slaep niet wordt verkwikt en nergens vermaek in vindt! - Hy alleen wiens hart van vreugde klopte op de wellende golven kan het innige genoegen en de verrukking beschryven dergenen die op de onafmetelykheid der zeeën zweven, waer de overtogt der stervelingen geene sporen achter zich laet. Dat hy het zegge hoe wy den stryd voor den stryd zelven beminnen, hoe wy vermaek vinden in het gevaerlyk krygsgewoel, dat menig zonder siddering niet zou aenzien. Met welke drift jagen wy niet na 't geen de bloodaerd vermydt! Daer, waer bange zielen beven, voelen wy ons door eene nieuwe kracht bezield; en de ontwaekte hoop in het diepste des harten geeft ons onweêrstaenbaren moed. - Geene vrees van de dood.... indien onze vyanden met ons sneuvelen. De dood schynt ons min droevig dan de vervelende rust! Zy kome wanneer zy wil, het leven is ons vol genot: en moeten wy het verliezen, wat is er aen gelegen of het door ziekten zy of in gevechten? Dat hy, die zichzelven overleeft, verliefd op zyne eigen vervallene vermogens, vervuld door tallooze krankheden lange jaren zyn ellendig leven in het ziekebed voortsleept met bevangen borst en lamme lidmaten; voor ons is het groene gras verkieselyker aen een dergelyk folterbed. Dewyl de ziel door zucht op zucht den ouderling ontvliegt, verryst de onze zonder geweld by de ligtste wonde. Dat zyn graf met urne en grafteeken pronke, en degenen die hem gedurende zyn leven haetten hetzelve met bloemen versieren! Voor ons worden weinige tranen gestort; maer zy zyn opregt: wanneer de Oceaen ons in zyne golven ontvangt, regten de gezellen een maeltyd op ter gedachtenis des gevallen, en de beker wordt ter zyner eer gevuld en ter zyner herinnering door den vriendenkring geledigd.’ - Het lyk eens gesneuvelden vorsten werd op een ryk versierd bed (baer of berrie) gelegd, in het beste gewaed of wapenrusting gehuld, het zwaerd in de hand en de schild aen de linke zyde. Vrienden en magen kwamen dan den afgestorven bezoeken en gedurende drie nachten en drie dagen hielden zy daer de lykwacht. Men bragt dranken aen den doode

toe en zong liederen ter zyner gedachtenis1. Dan had de uitvaert plaets. De doode door zyn geslacht en geburen gevolgd, werd naer de begraefplaets gedragen, gewoonlyk in de nabyheid van het Heilig Woud of de kerk der landstreek. Daer werd het doodenmael gehouden; het lyk op een houtstapel tot assche verbrand en deze, in een aerden pot of lykbus verzameld, werd met een zoden heuvel overdekt, of in den grond van het gemeen kerkhof bygezet. Deze lykbrand had gewoonlyk des avonds plaets, by ondergaende zon, 't welk microcosmisch voor de dood van Balder werd gehouden, en de plegtigheden by de begravenis van Balder gevolgd en zoo nauwkeurig in de Edda beschreven zullen wel ter dezer gelegenheid gevolgd geweest zyn2. By den lykbrand van vorsten of uitstekende wykingen verbrandde men op denzelfden scheijerstapel met den held zyn paerd, zyn hond en soms zyn kamerknecht; ook hief men lofgezangen ter hunner eere aen. Zoo vond men in het graf van koning Childeric te Doornik twee geraemten, en Claes Willemsz (XVe eeuw) in den Minneloep B.I. v. 504 beschryft deze omstandigheid als ten zynen tyde nog in gebruik zynde, daer hy zegt:

 
Dat schiede ooc meest in der heyden tyden:
 
Die mochten min dat sterven myden,
 
Dan wy; want si dat vast geloefden,
 
Wanneer si him hoirs lijfs beroefden,
 
Dat si dan lijflic al te samen
 
In een ander werelt quamen.
 
Want het is noch huden mede
 
Over al heydenscip ene zede,
 
Als coninc of hoghe vorsten sterven,
 
So plach, men him daer by te werven
 
Horen heymelicsten camerlinc,
 
Ende merryen melck, dits ware dinck,
 
Die graeft men mede metten here,
 
Dat houden si voor grote eere;
 
Want si meynen 't waer grote schande
 
Dat hoer heer in eenen anderen lande
 
Comen soude sonder ghesinde,
 
Ende sonder dranc die men minde;
 
Want melc van merrien houden si daer
 
Voer den edelsten dranck voirwaer,
 
Die men den heren schenken mach.

De heidensche begraefplaetsen bestonden in grafheuvelen voor enkele persoonen of voor gansch een geslacht, en in gemeene begraefplaetsen, heiden-kerkhoven of woerden.

Grafheuvelen. - Zy zyn van verschillende grootte, en als ligte heuvels opgeworpen; de gewoone hebben van ½ voet tot 4 voeten hoogte en in omvang van 6 tot 20 schreden. Omtrent het middenpunt dezer heuvels vindt men de aerden asch- en beenderurnen, niet zelden met platte steenen of schelen gedekt en met ruwe steenen omzet. Soms vindt men eene kleiner urne nevens de groote, welke gewoonlyk eenige spyze of drank, mogelyk de merrien-melk waervan de Minneloep spreekt, voor den afgestorvene vervatte. Andere kleine bussen zyn met beenderen vervuld, en deze zullen wel kinderurnen geweest zyn.

Dergelyke grafheuvelen treft men hier te lande aen in de omstreken van Ronse, Rousselare, te St-Denys-Westrem, Merendre, Melle, Dickelvenne, Mespelare, Pontrave, Baesrode, Waesmunster. Degene in de omstreken van Ronse zyn de meest gekend en reeds ten jare 1836 door den heer Dr Vander Meersch van Audenaerde in belangryke aenteekeningen beschreven1; de hoogleeraer Roulez

trok ook de aendacht der oudheidkundigen hierover door artikelen in den Messager des sciences historiques (1838) geplaetst. Later gaf de heer Joly van Ronse, die eenige dezer grafheuvelen deed openen, nauwkeurige beschryvingen der aldaer gevondene voorwerpen1. - In Braband en Limburg werden er verscheiden op het einde der verleden eeuw geopend en beschreven door den kanonik Heylen2, die deze beschryvingen met afteekeningen der aldaer gevondene lykbussen in het licht gaf onder den titel van Historische verhandelingen over de Kempen, door Ad. Heylen, Turnhout, 1840. Reeds vroeger in het begin der XVIIde eeuw had G. Wendelin de aendacht der geleerden en oudheidsminnaers daer over getrokken, daer hy zegt in zyne Leges salicae illustratae, bl. 194: ‘Tumbis istis plena est Hasbania, item et Taxandria, praesertim circa Turnholtum;’ en verder ‘eae vero sunt operis Francici nec Romanorum quidquam referunt.’ In Haspengouw tusschen de gemeenten Runon en Hamal treft men drie merkwaerdige grafheuvels aen, welke wel 30 voeten hoogte zouden hebben; het is twyfelachtig of dergelyke heuvels even als de drie by Thienen voor grafheuvels te houden zyn; het zouden offerplaetsen kunnen zyn voor eene groote menigte of gedenkteekenen van groote bedryven. Nog treft men gewoone grafheuvelen aen in de omstreken van Tongeren, te Hosden, in de gemeente Moxhe, langs den ouden herreweg te Blehen, Raven, enz. Zoo het schynt, uit eene plaets uit den Itinéraire (c. II. 552) van den abt Defeller, bestonden aldaer in de XVIe eeuw nog talryke grafheuvelen en hooge steenblokken3. - In Gelderland op de

Veluwe werden lykbussen en urnen gevonden; te Dieren, in het Onzalige Bosch, waer nog een offerberg bestaet; by het Uddelermeir en omtrent Roekel zyn ook grafheuvels geopend. - De heer Dr L. Janssen deed opdelvingen doen in ontelbare grafheuvelen in het land van Cleve, te Palzdorp, by Kalbeek, Goch en Kalkar; hy liet eene nauwkeurige en belangvolle beschryving van zyne opsporingen uitgaen: Gedenkteekenen der Germanen en Romeinen aen den linken oever van den Neder Rhyn. Utrecht by R. Natan, 1836. Ter Kalbeekscher heide tusschen de stedekens Udem en Goch deed gemelde heer meer dan 200 lykheuvels openen; by Kalkar, ter plaetse genaemd de Dooden Heuvel zyn nog meer dan 100 grafheuvels aenwezig. Hy schryft deze allen aen den menapischen volkstam toe, welke hier zyn zetel had, en van daer uit de Kempen, Braband en Vlaenderen bevolkte, dat nog lang in de middeleeuwen Menapie werd genaemd.

Veelvormig zyn de urnen en potten, welke men in deze heuvels aentreft; het grootste getal zyn op een rad gedraeid, schoon er ook worden aengetroffen, welke met de hand gevormd zyn, zoo als genoegzaem naer de onevenredige gedaente dezer urnen kan opgemaekt worden. Eenige der urnen dragen versieringen, meest rond den hals, bestaende in linien, puntjes of cirkelvormige ornamenten. Voorwerpen welke niet zelden by deze urnen of aschbussen gevonden worden, zyn: metalen ringen, arm-, been- en vingerringen; metalen kronkeldraden, door eenigen als armringen aenzien, door anderen als hairversiersels, hairnaelden, mantelgespen (fibulae), enz. Ook wel kleine plat-ronde uit aerde gebakken steentjes of uit harden steen gekapt, meest al ongeveer twee duim breed met een gaetjen in het midden voorzien; men denkt dat

deze dienden om het garen op te winden. Er worden ook grafheuvels aengetroffen, welke onverbrande geraemten behelzen; deze zyn van lateren tyd en mogen tot de VIe eeuw gebragt worden. De helden tydens de groote volksverhuizing, als Alaric en Childeric, werden niet verbrand. In de salische wet is er slechts sprake van begraven, daer men echter grafheuvels (tombae) schynt aenteduiden: ‘Si quis tombam super mortuum hominem expoliaverit.’ De eerste christenen wierpen ongetwyfeld ook wel een heuvel over hunnen begraven vriend, en in de vroegste tyden werden zy niet altyd rondom de kerken ter aerde besteld; koning Radbout's graf was by zyn hof of kasteel te Rynegom en daer omtrent werd de leeraer Adelbert ook begraven. Naderhand werden beider stoffelyke overblyfselen naer de abdy te Egmont overgebragt, tydens de regering van graef Diederik I.

Gemeene begraefplaetsen, heiden-kerkhoven, woerden. - Men geeft den naem van heiden-kerkhoven of woerden aen uitgestrekte en veeltyds hooge en vierkante akkers, soms met grachten en wallen omringd, welke, voor hunne bebouwing, met tallooze aschbussen en urnen, een of twee voeten onder den grond, vervuld waren. Weinige dezer bleven tot op heden onaengeroerd; het grootste getal werd reeds lang in vruchtbare velden verkeerd; maer nog kan men ze ligtelyk van de overige akkers onderscheiden door de dikke lage zwarten grond, ontstaen uit de vermenging der houtasch, en door de menigvuldige pot- en urnenscherven, welke er nog gevonden worden, waerdoor zy niet zelden onder de benamingen van steenakker, steenland, steenveld, bekend staen. Meest altyd treft men in de omstreken dezer woerden grafheuvelen aen, welke mogelyk de asch vervatten van de aenzienlyksten des gewestes. - Het woord woerd zou volgens eenigen van eene der Nornen, van Urth, moeten afgeleid worden; Urth is de schikgodin van het verleden en het was dus niet zonder reden dat de godsakker haer werd toegewyd. Naer den aerd onzer tale zou het noordsche Urth eene aenblazing w of v aennemen en zoo wurth of vurth vormen; 't geen naer de gewestuitsprake tot woerd of weird overging. Deze afleiding is niet ongegrond en komt des te waerschynlyker voor, daer de Nornen of Parken hedendaegs nog door de

schotten weird-sisters genaemd worden, eene benaming welke tydens Shakespeare's leeftyd nog in algemeen gebruik was, aengezien hy dezer in zyn Machbeth dien naem toelegt. Anderen willen 't met het Ags, worth1, dat kust, strand beteekent, en wearth, wardh, dat nu nog gebruikt wordt om buitendyken of eilanden in rivieren aen te wyzen, in verband brengen; by ons klinkt dit weert, waert en in de Schelde vindt men Burcher-weert, by Burcht, Bornheimer-weert, enz., in de Maes: Bommelerwaert, enz., in den Rhyn: Nonnenwerth, enz. Men mag dit woord echter niet verwarren met den uitgang voort, voorde, welke in vele plaetsnamen voorkomt, en van varen moet afgeleid worden, en bygevolg eenen weg of bane beteekent; nog wordt dit woord hier te lande gebruikt om eene wadplaets aen te wyzen, even als het Hd. Furth en het Eng. ford.

In Braband werden eenige dezer heiden-kerkhoven of woerden opgespoord, onderzocht en beschreven door den heer doctor Hermans in het reeds genaemd Noord Brabands mengelwerk2. De eerw. heer O.G. Heldring deelde nauwkeurige berigten mede over degene door hem ontdekt in de Overbetuwe, in het werk ten jare 1838 uitgegeven: Wandelingen ter opsporingen van bataafsche, romeinsche oudheden, legenden, enz. De woerden aen den linken Wael-oever en in Bommelwaert werden aengewezen door den heer Dr C. Leemans. Het Westland werd nauwkeurig onderzocht door D. Buddingh en hy liet ons de beschryving der woerden welke

hy aldaer aentrof tusschen Monster en Ter Heide, in de duinen; te Naeltwyk, in 's Gravezande, te Lier (Ooster-lee), het Woud, te Schiplinden, Wateringen en Loosduinen. In Vlaenderen heeft men tot dusverre weinig acht gegeven op de gemeene begraefplaetsen of woerden; te Ronse echter treft men in de nabyheid der grafheuvelen, door den heer Joly beschreven, aen het gescheed van Ronsse en Ellezeele, by de kapelle Ter Heiden, een kouter aen, Furt-veld genaemd, 't geen, naer de benaming te oordeelen, als eene woerdplaets mag aenzien worden. Nog twee steenvelden worden in de omstreken van Ronse gevonden, welke wel zouden verdienen nauwkeurig onderzocht te worden. - Te Heusden, by Gent, digt by het leen Kerkhove, dat aen de hedendaegsche kerke paelt, is eene beplante weide: Vurten-driesch genaemd, waer vroeger het wykbeeld zich verhief en de schepenen zich ter Vierschaer vereenigden; ten noorden des Vurtendrieschen ligt de Steenakker en de hofstede Ten-dorpe, in het Cartularium der abdy van S. Baefs, ten jare 967 Hemthorp geheeten. Deze gelegenheid en de benaming der omstreken schynt een heiden kerkhof aen te wyzen, des te meer dat men my verzekerde in de omstreken lykheuvelen voormaels te hebben bestaen. - Ten jare 1846 wanneer men te Lede by Aelst aen den nieuw aengelegden weg naer Wichelen werkte, ontdekte men een akker, waer men op eene lengte van 100 voeten en 25 voeten breedte tallooze aschurnen vond, van verscheiden vorm, in rood, zwart en grys aerdenwerk, met eenige lans-yzers, tangen en gespen. Naer het oppervlakkig berigt der dagbladeren te oordeelen mag men deze plaets voor een heiden-kerkhof houden en wel van eene inlandsche bevolking, schoon er eenig roomsch aerdenwerk werd aengetroffen. Het vinden van roomsch aerdenwerk en van roomsche munten laet ons niet immer toe te besluiten dat aldaer romeinsche legerplaetsen of volksplantingen bestonden; dit bewyst alleen dat deze vlek gedurende of kort na het beheer der Romeinen bewoond was. Het roomsch geld had gedurende dit tydvak loop door gansch het land; het roomsch aerdenwerk werd op verscheiden plaetsen onzes lands gebakken en overal verspreid,

als blykt uit het opschrift van een tempelouter by Domburg in Walkeren ontdekt, waerby een handeldryver (Secundinius Silvanus) in fyne tegelaerde (negociator cretarius) aen Nehalennia zyne gelofte voldoet, wegens behoeding van handelswaren (ob merces bene conservatas). Deze noodige pyp- en fyne tegelaerde werd hier overgebragt en te lande verwerkt.

Hunebedden. - Dat de Hunenbedden grafsteden waren werd reeds vóor meer dan eene eeuw door Keysler aengegeven, thans door Westendorp bewezen en naer hem door de ervarenste oudheidkundigen aengenomen. Hune zou zoo veel beteekenen als doode; en tot op heden bleef dit woord in dezen zin nog gebruikt by de oude uitdrukking van doodshembde 't welke in Friesland Hunekleed, in Westphalen Hennekleid wordt genaemd. Niet slechts de beteekenis van het woord deed hier toe besluiten; maer ook de volksoverleveringen, en de voorwerpen welke daer onder gevonden worden, en vooral, 't geen allen twyfel wegneemt, de runische opschriften waermede dergelyke gedenkteekenen in Denemarken versierd zyn.1

De hunebedden zyn samengestelde steenblokken, soms twee, soms vier regtstaende, waerover eene dekplaet, een platten steen of verscheiden steenstukken gelegd zyn. Dergelyke steenhoopen werden gevonden in Engeland, Bretagne, Scandinavie, en in de landschappen Brandenburg, Maegdenburg, Pomeren, Westphalen, Friesland, Drenthe en eenige afgezonderde steenen in Belgie, als de steen Brunehaut, te Hollain by Doornik; de steen te Kerkhem; een nu vernield hunebed te Binche; en de Duivelssteen by Namen. In het landschap Drenthe worden de merkwaerdigste gevonden in de gemeenten Noordlaren, Anlo, Annen, Eext, Bongen, Rolde, Zuidlaren, Tecklenburg, Ulsen en Tinarlo. Een der aenzienlykste in het algemeen is wel die te

Burgerwald in de landstreek Hummeling (bisdom Munster) gelegen; het wordt Surwolds-huus genaemd en werd reeds nauwkeurig door Keysler beschreven; het bestaet in een zeer groote steen welke op twee granietblokken rust, waer onder eene kudde van ongeveer honderd schapen zich kan veilig houden; in den loop der verleden eeuw werd het verwoest en gedeeltelyk vernield. Naer de sage des volks zou Sorwold, de Friezenkoning daer begraven liggen: De hunenkoning Sorwold ligt begraven te Borgenvold in een golden huusholt. - In het Luneburgsche wordt een schoon hunebed aengetroffen in een der zoogenaemde Zeven steenhuizen, tusschen Ostenholt en Dorsmark. Zy liggen op eenen heuvel en onder den grootsten kan een man regt staen. De dekplaet is 16 voeten lang en 15 voeten breed. Min regelmatig zyn de zes andere hunebedden, aldaer steenhuizen genaemd; in Meklenburg ook noemt men deze steenhoopen of onderaerdsche steenkamers gemeenlyk steenhuizen. - Onder deze hunebedden, zoo wy zegden, worden by de lykurnen en beenderen flint- en keisteenen wapenen, wiggen, bylen, donderbeitels, enz. gevonden; 't geen op eene hooge oudheid wyst; in de grafheuvelen, die tot een jonger tydvak behooren worden geene wiggen meer aengetroffen; daer vindt men allerlei metalen voorwerpen in.1

 

Ph. BLOMMAERT.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs