|
| |
| |
| |
De brandende schaepherder.
Heidemare.
I.
De geschiedenis van den brandenden Schaepherder is bekend in de gansche nederlandsche heide: van Antwerpen in België, tot Breda in Holland, tot Cleef in Pruisen. Er bestaet eventwel onder de heidebewooners een groot verschil van gevoelen omtrent de plaets en den tyd waerop zy voorviel; elk dorp, ieder gehucht heeft daer over zyn byzonder vertelsel, zyne eigene mare.
Ik, die de heide met voorliefde heb bewoond en ze jaerlyks nog eenige dagen eenzaem doorwandel, om in hare grootsche natuerstilte myne ziel tot nieuwe magt te herdoopen, ik heb meest alle de oude sagen van den brandenden Schaepherder by het rookend schaddenvuer hooren vertellen. Maer nog nooit vernam ik de echte en onvervalschte geschiedenis, zelfs niet uit den mond van den alwetenden en alzingenden vioolspeler het Neusken van Turnhout, ofschoon die meer schynt te weten dan menig geleerd boek.
Door opzoeken, vragen en vergelyken ben ik er eindelyk toe geraekt de ware en oorspronkelyke geschiedenis te ontdekken, en zal dezelve hier, tot vermaek en onderrigting van myne vrienden der heiden, met alle hare omstandigheden verhalen. -
| |
| |
Uit de gruwelyke wandaden en uit de akelige straf van den brandenden Schaepherder zal iedereen de leerzame overtuiging putten, dat een booswicht de wrake Gods niet ontvlugten kan, al verborg hy zich nog zoo goed in den ondoordringbaren nacht des geheims.
Deze gebeurtenis is voorgevallen in den zomer van het jaer 1418, toen Braband in Holland oorlog voerde over het bezit van het erfdeel der gravin Jacoba van Beijeren.
In dien tyd was het schoone dorp Oostmal slechts een groot gehucht te midden der heide, en lag insgelyks aen eenen grooten landweg van Antwerpen naer 's Hertogenbosch. Op eenige boogscheuten van deze baen stond een zestal boerenhuizen, welke men de Molhoven noemde, en het is in een dier huizen dat de bedoelde Schaepherder, in dienst van zekeren pachter, Andries van 't Molhof, gewoond heeft.
Ten zuiden der gezegde Molhoven waren eenige stukken lands vruchtbaer gemaekt, en nu met boekweit of koorn overdekt, terwyl langs alle andere zyden de naekte heide, over groote vennen en kreupele mastbosschen, zich uitstrekte zoo verre het menschenoog dragen kon.
| |
II.
Het was een schoone zomeravond; de zon blonk nog aen den gezichteinder en wierp hare schuinsche stralen als een vergulden wasem over de stille doch glansryke natuer. Onder het gezengde heidekruid ritselden duizende krekels; ginds in de vennen, begonnen de vorschen reeds hunnen avondgroet aen te heffen, terwyl daerboven, aen den blauwen hemel nog immer de lieve leeuwerik zyne toonen, als zilveren druppelen, over de koornvelden regenen liet.
Op dit oogenblik keerden vier heidebewooners, dry vrouwen en een jong man, van den arbeid naer de Molhoven terug. Zy kwamen in de baen aengestapt, met vermoeide voeten en gansch bezweet van de hitte.
| |
| |
Eene enkele der vrouwen scheen opgeruimd en vrolyk. Het was een jong meisje, gewis de dochter van den pachter zelven, want door hare kleeding en zeker gebiedend voorkomen onderscheidde zy zich oogschynelyk van de dienstmaegden welke naer stilzwygend volgden. Gezondheid en vreugde blonken als frissche roozen op hare wangen, een bestendige grimlach dartelde om hare lippen, uit haer blauw en levend oog blonken vrede en geluk. Even als de andere vrouwen droeg zy op haer hoofd eene zware bussel kruiden, welke zy uit het koren had gewied; de vurige kolrooskens en blauwe koornbloemen hingen waggelend op haer voorhoofd of daelden als kransen der liefde langs haren hals; de zon speelde daer tusschen met hare vrolykste stralen, en maekte dus van het eenvoudig boerenmeisje, het zuiverste beeld der maegdelyke levensvreugd en der vrouwelyke natuerschoonheid. - Lieve bloem, lief en verlokkend, zelfs nog tusschen alle de bloemen der heide.
Zoo moest zy toch eenen diepen indruk doen op het hart van den jongeling, die als in sprakeloozen eerbied haer ter zyde ging; want hy durfde slechts van tyd tot tyd eenen vreesachtigen blik in de oogen van het altyd lachende meisje sturen. En niettegenstaende dat zy gedurig uit kortswyl hem met scherts aenviel, hem op den schouder sloeg of een koornhalm in zyn oor stak, hy deelde niet in het spel; maer bezag de maegd als bevreesd, werd rood en boog dan weder het hoofd in diep stilzwygen. - Zy was zyne verloofde, nog vyf dagen en zy zou voor altyd zyne vrouwe worden, - zy, zoo schoon! zoo zuiver en zoo vrolyk!
By de hoeve van pachter Andries wierp het meisje haren bussel van het hoofd, latende de dienstmaegden de zorg over om dezelve in den stal te dragen. Den jongeling losselyk by de hand vattende sprong zy al zingende over den dorpel; maer nauwelyks had zy eenen voet in de kamer gezet, of het lied verstierf langzaem op hare lippen. In den hoek van den uitgedoofden haerd zat hare stokoude grootmoeder, met den voorschoot voor de oogen te weenen; op het aengezicht haers vaders schetste zich insgelyks ongeduld en droefheid.
| |
| |
By de komst der maegd hief de oude vrouw het hoofd op en zegde smeekend:
‘Ach, Wanna lief, spreek toch een goed woord voor onzen Geert, dat ongelukkig weeskind, och arme!’
‘Maer, moeder’ viel de pachter in ‘noem onzen Geert toch niet altyd een kind! Hy is vyf-en-twintig jaer oud, struis en sterk als een beer - en daer by boos en arglistig als een vos, gy moogt het gelooven ofte niet.’
‘Och heer, hoe kunt gy toch van onzen onnoozelen Geert zoo spreken?’ zuchtte de oude vrouw ‘het is de goedheid zelve!’
‘Wel nu’ zegde de pachter met bedaerdheid ‘hy zy goed of slecht van inborst, dat doet er niets toe, moeder; wat ik besloten heb moet geschieden.’
Het meisje ging tot de oude vrouw, zette zich op eenen stoel nevens haer en vroeg, terwyl hare oogen van medelyden blonken:
‘Waerom weent gy, lieve grootmoeder?’
‘Ach, Wanna!’ was het antwoord ‘uw vader wil onzen Geert van de hoeve wegzenden. Dit arm kind is toch met u opgevoed, Wanna; hy is uw speelgenoot geweest; hy heeft niemand ter wereld, die hem zich aentrekt dan wy alleen - en nu zou hy in de wereld moeten gaen dwalen om by vreemde menschen een stuk zuer brood te verdienen; en my verlaten, die hy bemint als zyne moeder, zyne eenige vriendin op aerde! - Wanna, kind lief, zeg toch een goed woord voor hem!’
Het meisje keerde zich tot haren vader en sprak biddend;
‘Ach, vader, dit moogt gy niet doen: Onze arme Geert zou er van sterven zoo hy onze grootmoeder verlaten moest: dit weet gy ook wel, vader. En toch, ik zou er ook groot verdriet om hebben; want hy is my zooveel als een broeder, van wien ik niet geerne scheiden zou. Gy zult hem immers niet wegzenden, vader?’
‘Bemoei u daer niet mede, Wanna’ antwoordde de pachter ‘ik heb gegronde redenen, myn kind, om te doen wat ik voorgenomen heb; maer wees altemael gerust, ik zal maken dat Geert zich over zyn lot niet te beklagen hebbe.’
| |
| |
‘Heeft Geeraert dan iets misdaen, pachter Andries?’ vroeg de jonge boer.
‘Wel, Steven’ zegde hier op de pachter ‘ik weet niet hoe gy ook my daernaer vragen kunt; het zyn toch dingen welke iedereen in Oostmal kent en weet. Geert is de zoon van eene arme vrouw, die over twintig jaren by ongeluk in eenen torfput versmoorde; myn vader zaliger en myne moeder hebben het kind aengenomen en opgevoed; hy is onze schaepherder geworden en heeft, als zoodanig, altyd zyn best gedaen en ons vele en lange diensten bewezen. Ook, alhoewel hy van natuer barsch en koppig is, beminden wy hem allemael als een kind van den huize; maer sedert dat gy, na de dood uws vaders, hier kwaemt woonen, en bovenal, sedert dat uw toekomend huwelyk met Wanna bekend is, loopen er in Oostmal, en zelfs in de omliggende dorpen, geruchten, die my in 't geheel niet bevallen en ons misschien nog veel verdriet zouden kunnen veroorzaken.’
‘Ik weet wat gy zeggen wilt’ morde de jonge boer met versomberd gelaet. ‘Gy hebt gelyk, pachter Andries, hy moet weg!’
De oude vrouw begon op nieuw tranen te storten, terwyl Wanna haren verloofde met verbaesdheid bezag en uitriep:
‘Gy ook, Steven? Maer wat heeft Geeraert toch gedaen, om Gods wille?’
‘Wat hy gedaen heeft, Wanna?’ antwoordde de jongeling. ‘Hy spreekt kwaed van my en misschien van u; - hy is vermetel genoeg geweest om zyne oogen tot u op te heffen, en haet my als iemand die hem zyne voorbestemde bruid gaet ontrooven. Ik vergeef het hem geerne; maer het doet my toch pyn en het stoort myne rust.’
‘Maer, kan Geert daeraen doen dat hy Wanna geerne ziet!’ riep de grootmoeder. ‘Moest zyn hart dan van steen zyn, en komt de liefde niet van zelve in het hart? Indien het eene misdaed was onze Wanna te beminnen, dan zouden alle de jongmans van Oostmal even strafbaer zyn. Maer, laet gy Geert onze Wanna geerne zien, och arme; hy vraegt immers niets - en is hy kwaed
| |
| |
op u, Steven, omdat gy Wanna trouwen gaet, vergeef het hem in Gods naem en denk dat het ongeluk toch geheel en gansch voor hem alleen zal zyn.’
‘Steven, Steven’ riep de maegd met het rood der schaemte op het voorhoofd ‘dit is toch niet wel gedaen van u, dat gy daerom onzen Geert van de hoeve wilt doen wegzenden. Moet dan ons geluk zyn ongeluk worden?’
‘Nu, wees zoo droef niet, Wanna’ zegde de jongeling, terwyl hy de maegd by de hand vatte ‘om mynentwille moet hy niet vertrekken; maer uw vader heeft gelyk, wat gy ook zeggen moogt.’
‘Begryp eens, moeder’ sprak de pachter met goedheid ‘dat het niet wel zou zyn, voortaen onzen Geert onder het zelfde dak met Steven te laten woonen. Gy zyt blind over onzen Schaepherder; maer geloof my, het is de beste mensch niet, en God weet waertoe zyn haet hem dryven mag. In alle geval zal ik voor hem doen wat een vader voor zyn zoon doen kan. Ik zal hem eenen anderen dienst zoeken, en zoohaest hy trouwen wil, zal ik hem helpen om zich op de eene of andere kleine hoef als pachter in staet te stellen. Zoo zal hy toch gelukkiger zyn dan hy nu is.’
‘En gy wilt dit ongelukkig kind vandaeg reeds wegzenden, zoo plotselings en zoo barsch alsof gy hem voor eene zware misdaed verjaegdet?’ weende de oude vrouw.
‘Wel aen’ antwoordde de pachter, ‘ik wil u niet meer verdriet aendoen. Ik zal met Geert er over spreken en zien hoe hy zelf de zaek verstaet. Indien hy voortaen ophouden wil met klappen en dreigen, zal ik zyne wegzending uitstellen tot dat Steven en Wanna, na den oogst, op hunne hoeve trekken; - en gedraegt hy zich goed tot dien tyd, dan kan hy als te voren by ons blyven woonen. Zyt gy nu te vreden, moeder?’
‘Ach ja, doe zoo’ antwoordde de oude vrouw ‘en behandel hem toch niet te straf; denk, dat het een verlaten weeskind is.’
De pachter nam zyne muts en zegde, terwyl hy bereid stond om de kamer te verlaten: ‘Ik ga Geeraert op de heide vinden, en
| |
| |
komt intusschen de Schryver van Oostmal, om over de zaek van Steven en Wanna te spreken, doet hem dan een oogenblik wachten: ik zal binnen het uer terug zyn.’
| |
III.
De nachtelyke stilte heerschte over de heide; geen enkel gerucht liet zich hooren, alles was omhuld met den geheimzinnigen sluijer der duisternis en der rust; ja, de starren zelven schenen achter een ondoordringbare wolkgordyn te slapen.
Op een half uer gaens van Oostmal, niet verre van een der groote vennen, lag eene kudde schapen rondom een klein wagenhutteken ten gronde verspreid. De diepste stilte hing insgelyks over de rustende kudde, alhoewel twee levende wezens in haer midden de wakende oogen met angst in de duisternis gerigt hielden. Op de voortrede van het wagenhutteken zat een herder, met de eene hand aen zynen spriet en met de andere op het hoofd van eenen hond, wiens zwart en ruig lichaem in de duisternis als eene diepere schaduw zichtbaer bleef.
Hy, die op dit oogenblik het aengezicht des herders had kunnen zien, zou ontwyfelbaer van schrik en afschuwen achteruit gestapt zyn; want daerop stond de yselykste zielsfoltering nevens de moorddadigste wraekzucht in diepe trekken afgeschetst. Onder de verschroeide haren, welke tot laeg op zyn voorhoofd ingeplant waren, en als de mane van een leeuw in verwarde lokken langs zyn hoofd vielen, gloeide hem de bloedige oogen; zyn mond, met de hoeken achteruit getogen, toonde de ontbloote en geslotene tanden.
Zoo zat Geeraert, de herder van pachter Andries, daer reeds uren in stilte, terwyl een vuer zyn ingewand verteerde, zonder dat echter iets anders dan een ratelend gorgelgeluid of eene byna onhoorbare vermaledyding zyn lyden by poozen kwam verraden.
| |
| |
Die tael verstond de hond waerschynlyk; want telkens jankte hy droef en pynlyk, alsof hy een weêrgalm der aendoeningen zyns meesters ware geweest; het dier stuerde dan zyne groenlichtende oogen in des herders gezicht en bewoog den steert langzaem, als wilde hy door medelydende vriendschap den gefolterden Geeraert vertroosten en moed inboezemen.
By eenen nieuwen en dieperen zucht des herders sprong de hond hem met de twee voorste pooten op de knien en lekte hem jankend het brandend voorhoofd. De herder drukte het streelende dier zachtjes neder en sprak:
‘Gy vraegt waerom ik zoo droef en zoo woedend ben, goede spits? Gy zyt myn eenige vriend, gy vraegt niet of ik geld bezit of niet, gy en de oude grootmoeder Barbel, zyt de eenigsten die my niet verstooten en verfoeijen. Ach! gevoeldet gy, spits, wat ik lyde, wat helsche pynen ik doorsta! Gy weet het, ik heb het u dikwyls genoeg gezegd, dat ik Wanna al tien jaren lang in stilte bemin; in onze eenzame nachten heeft haer naem duizendmael in uwe ooren geklonken, en ach! ja, gy kent hem, wel dien lieven naem! - Zy, de valsche, lachte my toe, nam myne bevende hand in de hare, noemde my haren vriend en haren broeder; zy heeft het vuer in mynen boezem aengestoken en gevoed, zy heeft my laten denken dat zy my ook even vurig beminde. - En nu, spits, nu verwerpt men den armen Schaepherder; nu lacht men met zyn wee; nu komt men hem zeggen: gy moet weg van onder de oogen van Wanna! nu wil men hem verjagen als een schadelyk dier, - na vyf-en-twintig jaren onvergolden dienst!’
De herder zweeg een oogenblik, doch de hond krabte met den poot aen zyn been.
‘Waerom?’ ging hy voort. ‘Waerom? Gy kent Steven; want gy wilt hem telkens byten als hy u nadert; die Steven is een jonge boer, wiens vader hem een schoon erfdeel naliet; pachter Andries is zyn voogd en hy gaet Wanna met hem doen trouwen, omdat hy geld heeft. Dit hebben wy niet, spits, en daerom moeten wy vertrekken, verjaegd worden en Wanna aen de liefde van een ander zien verkoopen. Men weet wat wy lyden, en doch, men
| |
| |
vertrapt ons met minder vrees dan wy de krekels op de heide vertrappen. Maer het zal zoo gemakkelyk niet afloopen, Spits; als wy toch sterven moeten, zullen wy het niet alleen zyn, en dezen nacht misschien zult gy nog menschenbloed aen myne handen zien!’
De herder opende een mes en bragt het stael er van met eenen bitteren grimlach voor de oogen van den hond, die op het gezicht van het wapen begon te grollen, als wilde hy zynen meester van een nakend gevaer verwittigen.
‘Het is waer, Spits’ hernam de herder ‘misschien geluk ik niet in myne wraek; want ik moet in zyne kamer breken en men mogt my hooren. Dan zou de Drossaert my vangen en op het schavot doen sterven, terwyl de hatelyke Steven myne Wanna in vrede bezitten zou. Reeds lang ware ik tot de hoeve gegaen, om myn mes in zyne borst te steken; maer ik ben bang, ik beef en durf niet. Wat dan gedaen? Sedert twee uren zoek ik naer wraek. Vergif? Maer dan sterft de grootmoeder ook, dit wil ik niet. Hem op de heide vermoorden? Hy komt er nooit dan by klaren dage, ik durf het niet....... en eventwel hy mag niet leven tot morgen? Spits, wat zal ik doen? Doemnis! doemnis! kon ik hem dooden door het gedacht alleen!’
Waerschynlyk hadden deze laetste woorden, die met eene luidere stem gesproken waren, in de ooren van het dier als een bevel geklonken; de hond bedroog zich ongetwyfeld over het inzicht zyns meesters, want hy sprong achter zynen rug in het wagenhutteken en kwam een oogenblik daerna met een lynwaden zakje in den mond weder in dezelfde houding voor hem staen.
‘Draeg dit terug, Spits’ zegde de herder. ‘Gy hebt myne klagten dan niet begrepen? Gy geloofde dat ik u iets gebood?’
Maer de hond gehoorzaemde niet, en bragt in tegendeel het lynwaden zakje tot op zyne hand.
- ‘Wat wilt gy zeggen?’ vroeg de verwonderde Geeraert, ‘zit misschien in dien zak eene onfeilbare en veilige wraek voor ons? Inderdaed, het zyn de geneesmiddelen voor onze schapen.
| |
| |
Daer tusschen is al menig doodelyk vergif; maer spits, jongen, dat kan ons niet dienen.’
Met onverschilligheid bragt Geeraert de hand in den zak en overtastte een voor een de pakjes die er in bevat waren, zich daerby telkens herinnerende welke kracht elk soort van geneesmiddel bezat. Ten laetste haelde hy met eenen doffen schreeuw van verrassing een stuk zwavel uit den grond van den zak op.
- ‘Solfer! solfer!’ riep hy; ‘spits, welk gedacht! ah, ik begryp: niet door het mes, niet door vergif - door het vuer moeten wy ons wreken; hy zal spartelen in de vlammen, huilen, versmachten en wy, in de duisternis gezeten, zullen van hier de sprankels en vonken met zyne ziel zien vervliegen! ah, ah, en men zal my niet verdenken!’
Dit gezegd hebbende, legde hy de hand streelend op den hals van den hond en boog het hoofd op de borst; hy zweeg lang en scheen te slapen. Nadat hy byna een half uer in deze akelige overweging had doorgebragt, rigtte hy zich op en kroop in het hutteken. Even gauw kwam hy er weder uit met een groot stuk linnendoek in de hand en rigtte zyne stappen naer den boord van het ven. Daer gekomen zynde zocht hy de plaets waer hy daegs te voren vuer gebrand had, scharde wat assche en uitgedoofde kolen in den doek en keerde dan weder tot het wagenhutteken, waer hy zich op de voortrede nederzette. Hy begon den doek met assche en koolgruis te wryven terwyl hy met verdoofde stemme tot den hond sprak:
- ‘Wat goeden raed hebt gy my gegeven, lieve Spits! Niet alleen zal de hoogmoedige en schynheilige Steven in schrikkelyke pynen sterven; maer ik zal myne Wanna tot vrouw verkrygen en men zal my in het dorp roemen als een held van menschenliefde. Gy begrypt niet wat ik zeggen wil? Kunt gy zien wat ik hier maek? Het is eene lont. Straks zal ik ze vonkend in het schaddenhok gaen leggen, daerboven slaept onze vyand, ik zal naer de heide terugkeeren, my in het kreupelbosch verbergen en wachten tot dat de vlam de slaepstede van Steven hebbe bereikt; dan zal ik al huilende tot de hoeve loopen, en iedereen wekken
| |
| |
door myn noodgeschreeuw. Intusschen zal ik de deur openslaen, naer de kamer van Wanna loopen en ze zegepralend in myne armen uit den brand halen. Pachter Andries zal denken dat zyne dochter en hy zelf my het leven verschuldigd zyn; en welligt, ô Spits! zal hy dan van ons niet meer eischen dat wy geld en goed ten huwelyk brengen. Ik zal u een warm hutteken doen maken, Spits; uwe schotel zal altyd gevuld staen; gy zult leven als een landheer tusschen alle de honden van Oostmal....’
Aen den zachteren toon van de stem zyns meesters begreep de hond waerschynlyk dat men hem vriendelyk toesprak; dit moet zyn, want hy begon de handen van Geeraert uit dankbaerheid te lekken, en jankte daerby zoo gevoelvol, dat men zou hebben kunnen denken, dat onder de zwarte huid van dit dier eene menschelyke ziel of een verleidende geest verborgen lag.
Welhaest stond de herder recht, en terwyl hy met den vinger gebiedend op het wagenhutteken wees, zegde hy tot den hond:
‘Het is klaer. Gy, spits, blyf hier. Waek zorgvuldig, opdat niemand myne verwydering bemerke. Stuer uw oog binnen een half uer naer de Molhoven - ginder - gy zult licht en vlammen zien. Tot straks! Welligt tot morgen!’
Geeraert liet zynen spriet ten gronde vallen en liep met zachten doch snellen tred in de rigting van het naestgelegen mastbosch, waerin hy verdween.
Eenigen tyd daerna verhief zich op weinig afstand der Molhoven, een menschenhoofd boven het kreupelhout; twee oogen boorden met geweld door de duisternis, en dwaelden verslindend over de wooning van pachter Andries; het hoofd verdween en eene verdoofde stemme mompelde achter de heesters:
‘Alles slaept, het is donker als in een graf; hy droomt van Wanna, ah, ah! Nu stillekens vuer geketst, het vonkend einde der lont in de holte der hand verborgen en als een loerende vos plat ter aerde voortgekropen.’
Dit zeggende legde Geeraert zich plat ter aerde en sloop, als een viervoetig dier, langs de gevallyke verdiepingen des gronds tot in den boomgaerd der hoeve; daer riep hy den wachthond by
| |
| |
zynen naem en gebood hem stilte. In het schaddenhok geraekt zynde, legde hy de lont neder, en schikte wat drooge heide en eenige mutsaerden er op. Na dus alle voorzorg tot eene onfeilbare wraek genomen te hebben, verliet Geeraert het schaddenhok niet onmiddelyk: hy zette zich lachend neder, sloeg het oog in de hoogte als of hy reeds de vlammen tot de legerstede van zynen vyand hadde zien klimmen; hy hoorde in zyn binnenste het gehuil zyns slachtoffers en smaekte eenige oogenblikken dit akelig en boos geluk; waerna hy zich weder plat ter aerde legde en als te voren voortkroop, tot dat hy zich in het kreupelhout oprigten kon om verre van daer op de uitkomst van zynen aenslag te wachten.
Op een vierendeel uers van de Molhoven stond Geeraert tusschen het zwarte loof van een jong mastbosch, met het oog naer de hoeve gerigt; het hart klopte hem geweldig, en, het zy uit vrees of uit verlangen, hy beefde en zweette van bevangenheid. Welhaest viel een boosaerdige ah! van zyne lippen, en een grimlach omspeelde zynen mond.
Boven de hoeve van pachter Andries verhief zich eene witte rookwolk, waerin allengskens het licht des vuers zyne roosachtige tinten kwam mengen; welhaest ontsprongen de wapperende punten der vlammen uit den gloed en lekten als een aental dansende slangen den gevel en het dak der bedreigde wooning.
- ‘Hoe schoon is toch de glans van het vuer in de duisternis!’ morde Geeraert ‘het wordt tyd misschien; maer neen, het zyn de schadden die zoo hevig branden. Steven slaept nog gerust; hy leeft nog - ah, ah! hy zal niet meer ontwaken. - Is het geen strooi dat zoo vele sprankels in de lucht zendt? Ja, het dak brandt reeds!.... Hemel! ik hoor stemmen, gekerm! Er is volk by! men redt misschien mynen vyand! En ik zal Wanna niet uit de vlammen kunnen halen! doemnis! vooruit met vleugels.... misschien kom ik nog in tyds....’
Geeraert wierp zich onder het uitspreken van schrikkelyke vermaledydingen op de heide en liep sneller dan een peerd in vollen draf naer de Molhoven. Hier viel hy als een wanhopige tusschen de blusschende boeren en sloeg zyn verwilderd oog in het ronde
| |
| |
om te zien hoe verre de zaken stonden. Een schreeuw van razerny vloog op uit zynen mond, toen hy Wanna met de handen voor de oogen tusschen eenige vrouwen zag zitten. Hy boog het hoofd, loeide als een stier en neep zich de bloote borst te pleiten. In die houding zou hy welligt door overmaet van wanhoop gebleven zyn; maer pachter Andries door twee boeren wederhouden, riep tot hem met smeekende stem:
- ‘Ach, Geeraert, Geeraert! myne arme moeder, uwe moeder is nog in den brand! kom, gy zyt sterk en moedig, red haer, red haer om Gods wille! en Steven de ongelukkige, och arme!’
- ‘Ah, Steven ook!’ mompelde de herder, terwyl hy op de aenwyzing des pachters tot by het vuer naderde en door de vlammen poogde te dringen. Dit gelukte hem echter niet: overal bood de gloed hem eene onoverstapbare vesting aen, en hy zelf was te laf om zich aen een dreigend gevaer bloot te stellen. Half uit schyndroefheid en half uit echte smart over de dood zyner voedster en weldoenster, begon Geeraert overvloedige tranen te storten en zette zich huilend en klagend nevens pachter Andries onder eenen lindenboom.
Intusschen was het getal der boeren zeer aengegroeid; gansch Oostmal bevond zich welhaest ter plaetse met ladders, brandhaken en andere werktuigen. Het gedeelte der hoeve dat in vollen brand stond, werd omverre gerukt en de twee lyken, in den val, er onder begraven. Daer dit deel der wooning naderhand in leem en houtwerk tegen het steenen huis was gebouwd geweest, gelukte men er spoedig in het vuer onder eenen stroom waters gansch uit te dooven, en de twee verbrande ligchamen er uit te halen. Men sleurde het lyk der grootmoeder tot by Geeraert, die eensklaps het hoofd ophief en het verkoold lichaem voor zyne voeten zag liggen. Eenige overblyfsels van kleedingstukken lieten hem niet toe, te twyfelen over den naem van het slagtoffer dat men als eene beschuldiging voor hem geworpen had. Hy sprong op, week twee stappen achteruit, verbleekte als eene doode en staerde sidderend op het lyk.
‘God! God! moeder! moeder! doemnis over my!’ riep
| |
| |
hy in een byna onverstaenbaer geloei - en vlugtte in de duisternis als een pyl de heide op.
‘Arme Geeraert’ zegde de boeren onder elkander ‘hy is er zinneloos van. De ongelukkige Barbel heeft hem opgevoed; zy was hem eene moeder, en daer ligt zy nu! Hy zal er van sterven, want hy zag ze liever dan de appelen zyner oogen.’
Twee uren daerna, als de zonne zich boven de heide begon te verheffen, was alles op het tooneel dezer treurgeschiedenis zoo stil als of er niets gebeurd ware. Slechts nog eenige schaersche aenschouwers toonden elkander de smookende puinen en beklaegden met diep medelyden het lot van Steven en Barbel. De lyken waren in een ander huis gevoerd; pachter Andries en Wanna weenden voortdurend in eene geburige wooning; de dienstmeiden integendeel waren op de geredde hoeve gebleven.
| |
IV.
Des anderendaegs, in den namiddag, zat Geeraert op de heide met den rug tegen het wagenhutteken geleund; zyn hoofd hing loodzwaer op zyne borst en zyn beweegloos oog hield hy op weinige stappen voor hem ten gronde gerigt. De uitdrukking van zyn gelaet was dezelfde niet meer; nu had een diepe schrik de wraekzucht op zyne wezenstrekken vervangen, en soms bleef hy wel een half uer dus zitten, zonder dat de minste beweging van lichaem of van aengezicht eene andere aendoening dan de voortdurende foltering van eenen doodelyken angst kwame verraden. Daer, voor zyn halsstarrig oog, hield zyne geschokte inbeelding onverbiddelyk de schim der grootmoeder staende, en wat geweld hy ook deed, hy kon slechts zelden dit akelig en wraekroepend verschynsel door andere gedachten verdryven. Wanneer dit hem van tyd tot tyd gelukte, liep eene venynige grimlach over zyne lippen, terwyl hy met de vreugd der voldane wraek overdacht, hoe Steven in yslyke pynen moest gestorven zyn, misschien met den naem van Wanna
| |
| |
op den mond! Allengskens nogtans verminderde en verzoette zich dan zyn grimlach, alsof een strael der hoop of der liefde in zynen gloeijende boezem daelde, en het was waerlyk wel zoo; want dan overwoog hy, hoe de schoone Wanna nu haren minnaer verloren had en welligt haer hart aen haren voedsterbroeder schenken zou. Eventwel het gelaet van den herder versomberde dan weder plotselings, om geene andere uitdrukking dan die der wanhoop en der vertwyfeling te behouden.
De natuer had in Geeraert niet gedwaeld; aen zulke vuige en booze ziel had zy eene ruwe en terugstootende wooning gegeven; terwyl het ligchaem des herders, door zyne zware en hoekige lynen, de woestheid des wilden verried, was zyn aengezicht de onmiskennelyke spiegel van een hatelyk en dierlyk gemoed: zyne lippen waren dun en scherp, zyne wenkbrauwen zwaer en vael, zyne oogen klein en gloeijend, zyne ooren groot en opgerigt, zyn voorhoofd met haer begroeid: in een woord hy was afschuwelyk zoo wel naer ziel als naer lichaem, en kon veeleer den haet dan de liefde inboezemen.
Geeraert gevoelde dit zeer diep, bovenal nu hem niemand meer in den weg stond, en hy hoop hadde mogen koesteren om Wanna's hart te winnen, indien er iets beminnelyks in hem ware geweest. Deze voor hem zoo pynlyke overweging ontrukte hem eene doffe klagt:
‘Zoo heb ik dan voor niet myne goede moeder Barbel vermoord?’ morde hy ‘Wanna zal de myne niet worden; de eerste jonge boer, die een wyvenaenzicht en wat geld heeft, zal ze onder myne oogen bezitten en ik, verfoeide, vermaledyde, ik zal haren man moeten gehoorzamen en dienen! Zal dit de belooning der dubbele moord zyn? Oh, had ik geld! geld!’
Nauwelyks had de herder het eerste woord dezer klagt, als een zucht, uit zyne beklemde borst opgezonden, of de hond had de kudde verlaten en was tusschen de knien zyns meesters komen staen, met het oog aendachtvol op hem gerigt en schynende geweld te doen om zyne tael te verstaen.
De herder legde de hand op den hals van het dier en zegde:
| |
| |
‘Ach, Spits, uw raed heeft my tot niets gediend; ik ben een moordenaer geworden, ik heb de goede Barbel met myne eigene handen verbrand en gedood - en toch zal ik Wanna niet bezitten. God, God! Had ik geld - geld of goed! - Pachter Andries is een gierigaerd; hy zou my zyne dochter schenken; Wanna zelve haet my niet; zy zou my hare hand niet weigeren. Hoe gelukkig zouden wy dan zyn, Spits lief! Maer eilaes, de moord is gemakkelyker dan het bekomen van schatten....... Misschien! - Welk gedacht!’
De hond jankte by het gezicht der uitdrukking van vreugde, welke het aengezicht zyns meesters kwam verlichten.
‘Het gedacht bevalt u niet, Spits?’ hernam de herder ‘het is waer, men houdt goede wacht by dien ouden rykaerd; welligt zou het mes my eenen bloedweg tot het geld moeten banen en men zou weten hoe ik den schat bekwam: in stede van Wanna zou de galg of het rad myn deel worden. Hemel! wat gedaen?’
Uit de keel van den hond rolde een zonderling ratelgeluid en hy keerde zich grollend om naer de baen, die op eenigen afstand over de heide voorby liep. Hy ging tot een halve boogscheut van het wagenhutteken en zette zich daer met neus en oor gespannen neder, als of hy een naderenden reuk of een verwyderd geluid poogde te erkennen. Na een oogenblik keerde hy zich om tot zynen meester en scheen hem van iets te verwittigen door eenen enkelen korten blaf.
Waerschynlyk had deze gewoone houding van den hond voor Geeraert geene beteekenis, want hy hield het oog met onverschilligheid op eenen ruiter gerigt, die in de verte over den landweg van Antwerpen naer Hoogstraten kwam aengerend. Allengskens onderscheidde de herder, achter op het peerd van den reiziger, eenen lederen zak. Ofschoon hy niet wist wat in dezen lederen reisbuidel bevat was, begon hy niet te min van ontsteltenis en verlangen te beven en de spieren van zyn aengezicht bewogen krampachtig. Zyne regterhand tastte als door eigene beweging naer zyn mes. - Die reiziger vermoorden en zyn geld ontnemen, zyn lyk in het ven doen zinken of in het bosch begraven! - Dit was het helsch gedacht van Geeraert.
| |
| |
Ydel ontwerp nogtans, want het zou den herder niet gelukt zyn op zulken afstand een man te peerd in te halen, al hadde hy zelfs de snelheid van den haes ten dienste zyner bloedgierige begeerlykheid bezeten. Blind en verdwaeld, deed Geeraert echter eenige stappen om zynen loop aen te vangen; maer nu hield de ruiter zyn peerd in den landweg staen. De herder, daerover verwonderd en even laf als boos, onderbrak insgelyks zynen gang en bleef met vlammende oogen op den ruiter staren. Deze had zyn peerd teruggehouden om den reiszak, welke een weinig over zyde hing, wat vaster op te riemen. Dit gedaen hebbende, drukte hy de spoor in de lenden zyns dravers en vloog als een pyl in de baen voort; maer waerschynelyk had hy door misgreep de riemen losgerukt, vermits de reiszak op eenige stappen verder van den rug des peerds ten gronde viel, zonder dat hy het had bemerkt.
Een schreeuw van vreugde ontvloog de borst des herders; de hond sprong vooruit en liep uit al zyne magt naer het gevallen voorwerp. Zoohaest de herder bemerkte dat de reiziger achter een mastbosch verdwenenen was, ging hy insgelyks, doch met loozeren tred, naer den landweg. Toen hy daer kwam had de hond reeds den reiszak te midden van het kreupelhout gesleurd.
Met bevende hand deed de herder de riemen van den buidel los; hy werd doodbleek en lachtte als een zinnelooze, terwyl een koortsige ah! ah! van zyne lippen viel. De reiszak was gedeeltelyk opgevuld met gemunt goud!
Gedurende eenige oogenblikken hield de herder zyne oogen als verdwaeld in den glans van den schat gevestigd; maer even ras kreeg hy het bewustzyn terug, en sloeg zyne oogen bevreesd in het ronde om te zien of niemand hem had bemerkt. Dan vloog, als een lichtende bliksem, het gedacht dat de reiziger terugkeeren mogt door zyn hoofd. Zoo kon hy nog den koopprys van Wanna verliezen; de blinkende geldstukken, hem door het geval beschikt, konden hem nog worden ontroofd! Haestelyk delfde hy met de schup zyner spriet eenen put tusschen het kreupelhout, wierp den reiszak erin en bedekte hem met heide en mastespelden; hy riep den hond tot zich en ging als onverschillig nevens zyn
| |
| |
wagenhutteken zitten. Het hart klopte hem geweldigen de druppelen van het zweet der haest en der ontsteltenis liepen van zyn voorhoofd.
Niet lang zat hy daer, of hy zag den ruiter van achter het mastenbosch in vollen draf komen aenrennen, zyn peerd nevens de baen aen een boomken vastbinden en met snelheid de heide overstappen om by het wagenhutteken te naderen.
Eerst beefde de laffe Geeraert, dan stak hy de hand aen zyn mes en overwoog of hy zich den eigendom van den schat niet door bloedvergieten zou verzekeren. Eventwel, hy liet dit gedacht varen, deed geweld om zyne aendoeningen te onderdrukken, en nam zoo veel mogelyk een onverschillig voorkomen aen.
Op het ontstelde gelaet des reizigers kon Geeraert genoeg bemerken wat de ongelukkige man over zyn verlies lyden moest. Eene akelige bleekheid en stuiptrekkende bewegingen van lippen en wangen, verrieden in hem de diepste zielsfoltering. Het is in zulke houding dat hy den herder naderde en tot hem sprak:
‘Goede vriend, ik heb daer ginder op de baen den reiszak van myn peerd verloren. Gy hebt hem zien vallen; ach, geef hem my weder!’
‘Een reiszak? Ik weet niet wat gy zeggen wilt.’ Antwoordde Geeraert met eene slecht verborgene woede.
‘Om Gods wille, loochen het niet “smeekte de reiziger” daer ginder zyn houtzoekers in het bosch; zy hebben my gezegd dat zy uwen hond by de baen iets hebben zien voortsleuren.’
‘Zoo vraeg het dan aen mynen hond!’ morde Geeraert, terwyl het gezegde des vreemdelings hem beven deed.
‘Ach! hoe kunt gy zoo wreed zyn? hernam de reiziger ‘In dien reiszak bevinden zich het leven en het lot van zes menschen. Weiger my niet, geef my den reiszak weêr, ik zal u eene milde belooning schenken!’
Geeraert stond met eenen valschen schaterlach recht, en riep:
‘Gy zyt zinneloos! Wat scheelt het my dat gy uwen reiszak verloren hebbel. Ga, vraeg hem aen wien hem gevonden heeft - en laet my met vrede!’
| |
| |
De arme reiziger trok zich van wanhoop de haren uit het hoofd, hy betastte den herder, kroop in het wagenhutteken, sloeg de oogen zoekend in het ronde, en begon eindelyk eenen vloed van tranen te storten. Daerop antwoordde Geeraert met den venynigsten lach dien eene vuige ziel op het aengezicht eens menschen zenden kan.
In het hart des vreemdelings lag de overtuiging dat de herder zynen reiszak gevonden en ergens verborgen had; maer hy gevoelde ook terzelfder tyd, dat het hem niet zou gelukken dit woeste ongedierte te vermurwen. Alhoewel de afgryselyke spotlach hem zegde, dat een ongevoelig en boos mensch met vermaek zyne doodelyke smarten aenzag, deed hy niettemin eene laetste pooging: hy wierp zich geknield voor den herder neder, stak de biddende hand tot hem uit en zegde:
‘ô, Vriend, in den naem van God, ik smeek u, geef my mynen reiszak weder! Ik ben vader, ik heb eene vrouw en vier arme kinderen. Om iets te winnen heb ik aengenomen dit geld geheimelyk naer 's Hertogenbosch te dragen: ik heb myn hoofd er voor verpand! Zoo ge my het niet teruggeeft moet ik sterven, of als een onteerde dief myn vaderland ontvlugten, en myne vrouw en kinderen in de uiterste ellende aen de vervolging overlaten! Ach! wees niet onverbiddelyk; lach zoo niet, gy doorboort my het hart! Geef my het leven myner vrouw en kinderen, geef myne eer weder! In Gods naem! In Gods naem!’
‘Gods naem ofte niet’ spotte Geeraert ‘ik lach met die ydele woorden. Zie dat gy uwen reiszak zelf terugvindt, ik heb hem niet.’
De oogen des vreemdelings ontstaken eensklaps met het vuer der woede, hy toog eenen glinsterenden dolk uit zyne borst en riep, terwyl hy het stael sidderend aen Geeraert toonde:
‘Ha, monster, gy lacht immer voort met myn yselyk wee! Als een ongelukkige vader u van zyne kinderen spreek, tdan spot gy met zynen doodsangst. Hier is iets dat over zoo veel boosheid recht kan doen! Nu beeft gy, laffe schelm. Welaen geef my den reiszak terug of ik zal u met den dolk op de borst tot bekentenis dwingen!’
| |
| |
‘Indien ik uwen reiszak gevonden heb’ vloekte Geeraert, ‘dan wil ik eeuwig gloeijend branden!’
Op deze vermaledyding sloeg de reiziger zyne eene hand in de haren van Geeraert en rukte hem met onweêrstaenbaer geweld ten gronde. Hy bragt hem den dolk tegen den boezem en schreeuwde:
‘Geef hem terug......!’
Maer eensklaps sprong de hond op den vreemdeling en beet hem met zynen schrikkelyken muil den gorgel te pletten.
Bloed vloeide als een stroom uit de keel des ongelukkigen, die onder het byten van den hond achterover gevallen was, en zich vruchteloos poogde te verweren. Eensklaps spande hy nog eens alle zyne krachten in, rukte zich los en hief zich half regt op de hand; hy wierp eenen yselyken blik op Geeraert, terwyl hy uitriep:
‘Ik sterf, maer God zal u vinden, booswicht!’
De hond sprong weder aen zynen hals en volbragt de afschuwelyke moord.
Geeraert aenzag dit schouwspel wel sidderend, doch niet zonder dat een grimlach van voldoening op zyn gelaet zweefde. Hy was van de dreigende dood verlost, de duisternis daelde reeds over de heide, zyn hond had hem gewroken zonder het minste gerucht te maken. Nu lag de eigenaer van den reiszak daer, zonder leven, uitgestrekt voor zyne voeten. Wie kon voortaen hem beschuldigen of den schat wedereischen? Hy zou dus het geld en Wanna in vrede bezitten!
Eenigen tyd bleef Geeraert het lyk des reizigers bestaren om te zien of de ziele het wel voor altyd verlaten had. Zoohaest hy zich van des vreemdelings dood verzekerd achtte, deed hy een teeken aen den hond, die hier op de kudde begon voort te stuwen. Geeraert sleepte het wagenhutteken verre van daer over de heide en verwyderde zich aldus van de plaets waer de doode lag. Hier wachtte hy meer dan een uer naer de volledige duisternis. Als eene tastbare donkerheid de heide overdekt had, ging hy tot het peerd, maekte het los en joeg het met eenen fellen slag zyner spriet op de vlugt; dan sleepte hy het lyk tot ver in het bosch
| |
| |
wierp het daer in eene diepte, en overdekte het met takken en mastenspelden.
Dit alles gedaen zynde, ging hy tot de plaets waer hy den reiszak had begraven, haelde denzelven uit den grond op, liep tot zyn wagenhutteken, kroop er in, opende den zak, stak zyne handen in het geld en bleef zoo, van vreugde hygend en sprakeloos liggen.
| |
V.
In zyn wagenhutteken geknield en de klinkende geldstukken voor de honderdste mael tellende, zat Geeraert reeds sedert een uer in de diepste duisternis te lachen. Ah, nu was hy ryk, nu zou hy Wanna bezitten! - Wel vertoonden zich by poozen voor zyn oog de verkoolde lyken van Barbel en Steven, nevens het bloedig lichaem des reizigers; maer deze dreigende schimmen verdwenen telkens voor den onweêrstaenbaren tooverklank der gouden muntstukken. De vreugde des herders werd nog grooter, toen, omtrent middernacht, eenige onwêerswolken op den gezichteinder verschenen en van tyd tot tyd een lichtwalm over de heide wierpen. Dan kon hy ter vlugt den hoop goud met zyne oogen zien en zynen blik in den schat baden! Eventwel zyne vreugde verminderde welhaest en werd in zyn hart allengskens door eene klimmende benauwdheid vervangen: het onweder scheen te naderen; de bliksemschichten volgden kort op elkander, en verre donders rolden heen en weêr door de ruimte des hemels. Naermate het wolkgevaerte zich boven de heide verhief en er over den grond eene dikke duisternis nederzakte, verstierf de lach op Geeraerts gelaet, om plaets te maken aen eene uitdrukking van vrees en benauwdheid. Het duerde niet lang of hy vergat het blinkend geld - en staerde in de tusschenpoozingen des weerlichts met angstvollen blik diep in de onpeilbare duisternis. Zoo kwam een sterke bliksem hem byna verblinden en dwong hem de oogen te sluiten; een loeijende donder rolde over zyn hoofd en schokte den grond zoodanig, dat
| |
| |
het wagenhutteken zich als onder eene geweldige schudding bewoog. Toen Geeraert weder zyne oogen opende, wemelde in de duisternis eene lichtvlek voor zyn gezicht; zyne benauwde inbeelding poogde aen dit nevellicht eenen vorm te erkennen, en hy las in gloeijende letteren de woorden des stervenden reizigers:
‘God zal u vinden, booswicht!’
By den aenblik dezer schrikkelyke teekenen begon de laffe moordenaer te beven. Was die naderende bliksem het zweerd der goddelyke wraek; was die schallende donder de uitspraek van zyn vonnis? - Middernacht! Het uer der dooden sloeg in graftoonen op de kerk van Oostmal! Voor Geeraerts verwilderd gezicht stonden eensklaps de lyken zyner slagtoffers als uit den grond op; de spooken lachtten hem toe met den kouden gryns des doodstryds en schenen met zynen angst te spotten. De hond begon op de heide vervaerlyk te huilen, en zond zyne toonen in lange galmen door de lucht; de schapen vlugten in verwarring langs alle zyden naer het kreupelbosch; wind en water geeselden kruiden en geboomten; gloeijende slangen ontsprongen uit de wolken en liepen zengend over de heide; de aerde beefde van ontsteltenis; de hemel opende zich als een afgrond van vuer; de razende bliksem omslingerde het wagenhutteken: een donderslag wierp het omver........ Bleeker dan de dood zelve, sidderend van angst, verpletterd door schrik en wroeging, kwam Geeraert uit het wagenhutteken gekropen. Op zyne borst hield hy met de beide handen krampachtig den reiszak gesloten. - Hy wil de wraek Gods ontvlugten, de verwaende booswicht! Ah, maer de donder vervolgt hem, het vuer des hemels omringt hem, het gehuil des honds snydt door zyn oor; daer, voor hem, staen nog immer de lachende geesten der grootmoeder, des reizigers en van Steven.
De laffe moordenaer moet zwichten onder den onweêrstaenbaren arm van God; hy valt geknield ter aerde en roept: genade! genade!
Geene genade voor het bloeddorstig ongediert! De grond trilt van afschuwen alsof hy zich van een wangedrocht ontlasten wilde; het verfoeijelyk slangenbroed huilt van vervaerdheid, zwavelsmook beklemt zyne borst, de bliksem schiet zuchtend over zyn hoofd
| |
| |
en zengt hem de regtstaende haren. Hy staet op en vlugt heen naer het bosch, zyn hond volgt hem jankend na..... Nog eens barst het schrikkelyk wolkgevaerte open, twee onmeetbare schichten plotsen neêr: een dubbele doodschreeuw versterft tusschen den bonsenden donderslag: de wrake Gods heeft den laffen moordenaer verplet! Zyn lyk ligt verzengd op de heide; zyne ziel staet daerboven sidderend voor haren vergramden rechter: de duivelen vieren hare komst in den eeuwigen afgrond!.....
Des anderendaegs vonden eenige inwooners van Oostmal het lyk van Geeraert op de heide liggen, gansch zwart gebrand en nog met de armen vast om den reiszak geslagen; zyn hond lag insgelyks dood nevens zyne zyde. De houtzoekers verklaerden het voorval van den ruiter die zynen reiszak had verloren, men ontdekte insgelyks zyn lyk en deszelfs gebetene wonden aen den hals, en zoo werd de gansche gebeurtenis bekend.
Sedert dien tyd zien de Kempenlanders somtyds gedurende den nacht eene gloeijende menschenschim over de heide dwalen, en zy zeggen dat dit spook de verdoemde ziel van Geeraert is. Volgens hun gevoelen, zou de moordenaer na zyne dood de gevolgen zyner vermaledyding onderstaen, en moet nu brandend ronddwalen tot het laetste oordeel, dewyl hy gezegd heeft:
‘Indien ik den reiszak gevonden heb, dan wil ik eeuwig gloeijend branden!’
Dit is de geschiedenis van den Schaepherder Geeraert, welke men in de Kempenlanden de brandende Schêper noemt.
Hendrik Conscience.
|
|
Auteursrechtvrij