Het Taelverbond. Jaargang 2

[p. 78]

Peeter Josef Van Bavegem.

Daer er zoo veel over de aerdappelen en derzelver ziekte gesproken en geschreven is geweest, zal het misschien niet ongepast zyn, eenige byzonderheden voor te dragen aengaende het leven en de schriften van een man, welke over vyf-en-zestig jaer, zich met het zelfde vraegpunt heeft bezig gehouden, en toen, door zyn schryven, geen geringen dienst aen de landbouwkunde bewezen heeft.

Die man was Peeter Josef Van Bavegem, in zyn leven gezworen heel- en vroedmeester te Baesrode, by Dendermonde.

Daer wy het hier niet voornemens zyn, eene volledige levensbeschryving te geven van dien verdienstvollen man, zullen wy enkelyk aenstippen, dat hy den 2 december 1745, in de Markgrave-Ley by Antwerpen geboren werd, eenigen tyd de lessen van het Collegie der medecynen te Antwerpen bywoonde, en in den ouderdom van 16 jaren als veldarts in eene afdeeling Oostenryksche hussaren dienst nam.

Die afdeeling lag beurtelings in garnisoen te Antwerpen en te Gent; in deze laetste stad woonde Van Bavegem, gedurende vier jaren, de lessen van het Collegie der medecynen by, en ging in 1765, tot het regiment van zyne Hoogheid den vorst van Zalm-Zalm over, die te Dendermonde zyn verblyf hield. Hier verhoogde hy in rang na vier jaren dienst, en de plaets van opperveldarts te Luxemburg werd hem aengeboden. Dit offer nam hy nogtans niet aen, want, daer hy het jaer te voren in huwelyk getreden was, had hy liever zyn ontslag van den

[p. 79]

krygsdienst te vragen, welk hy dan ook eervol bekwam, om zich te Baesrode in de omstreken van Dendermonde als heel- en vroedmeester neêrtezetten.

Later, in 1789, verkreeg hy den tytel van Licentiaet in de medecynen der Leuvensche hoogeschool, en werd lid der geneeskundige maetschappyën van Brussel, Gent, Antwerpen en Amsterdam.

Eene uitgebreide en gelukkige praxis, en het uitgeven van verscheiden merkwaerdige schriften verwonnen aen Van Bavegem roem en achting genoeg, om in de laetste jaren der voorleden eeuw tot burgemeester zyns dorps benoemd te worden, plaets welke hy tot het einde zyns levens bediende.

Zyne dood was de roemrykste welke een geneesheer overkomen kan; hy stierf slachtoffer van zynen pligt en menschenliefde, aen de rotkoorts, welke hy, by het behandelen zyner lyders gedurende eenen overgang dier besmettelyke en moorddadige ziekte, behaelde, en welke hem den 29 january 1805 ten grave sleepte.

Handelen wy nu over 's mans schriften en verdiensten.

Het eerste schrift, welk hy uitgaf, was een tractaet over de keizers-snede.¹ Ten zynen tyde was die kunstbewerking door de vermaerdste vroedmeesters aenzien als steeds den dood ten gevolge slepende. Van Bavegem had het stout bestaen dit gevoelen te bevechten. Hy kon dit echter met overtuiging doen, daer hy daedzaken kon inbrengen, welke zyne meening bevestigden en het algemeen aengenomen gevoelen onwederroepelyk wederlegden. Namelyk, hy zelf had de keizers-snede met gelukkig gevolg verricht en een ander heelmeester, de heere J. De Roose van Lebbeke, had eveneens in die kunstbewerking geslaegd. Niettegenstaende genoot de schryver het genoegen niet zyn gevoelen,

1 Tractaet ofte oordeelkundige aenmerkinge over de beruchte keysers-snede, waer in het gevoelen van sommige godsgeleerde, benevens dat van eenige beroemde genees- en heelkonstoefenaers ter toets gebragt word, alles met veel nuttige observatien verrykt en verciert met kopere plaeten. Tot Dendermonde by Jacobus J. Ducaju, 1773, in-8^o. 264 bl.

[p. 80]

dat de keizers-snede eene met geluk uitvoerbare, geoorloofde, en soms noodzakelyke kunstbewerking was, te zien aennemen. Het was aen een ander belgisch heelmeester, den heere Hoebeke, voorbehouden, dit, dezer dagen te zien bekrachtigen. Dan, genoeg hier over.

Ten jare 1779 schreef de koning-keizerlyke Akademie van wetenschappen en letteren te Brussel, de volgende prysvraeg uit: ‘Aen te wyzen de soorten van visschen die maeken het gewoon voorwerp van de vischvangst zoo op onze kusten als in de rivieren van Vlaenderen, benevens de misbruyken die heerschen in de vischvangst, met de middelen om hun te verbeteren.’ Van Bavegem dong mede, en bekwam het accessit. De prys werd behaeldt door den bekenden Verhoeven, koopman te Mechelen.

Die uitslag ontmoedigde Van Bavegem niet, want dit zelfde jaer trad hy weder in het wetenschappelyke strydperk. De heeren der Kasselerye van Audenaerde bemerkt hebbende, dat de aerdappels, het voornaemste voedsel van het volk, aen bederving onderworpen waren, verzochten in 1779, de koning-keizerlyke Akademie van wetenschappen en letteren, ten hunnen kosten eenen kampstryd te openen om de oorzaek en den middel van genezing dezer kwael te leeren kennen. De koning-keizerlyke Akademie, om aen dit menschlievend verlangen te voldoen, schreef de volgende prysvraeg uit: ‘Welk is de oorzaek en den hulpmiddel om de aerdappels (patatters) voor het krollen te bewaeren.’ En Van Bavegem bekwam in 1781 den eersten prys.

Hier zullen wy in eenige nadere beschouwingen treden om het bekroonde stuk van onzen land- en kunstgenoot te doen kennen.

Van Bavegem beweert dat de ziekte der aerdappels, welke toen ter tyd heerschte, en welke, naer derzelver voornaemste verschynsel het krollen der bladers, de krul of krol genaemd werd, geenszins van het bestaen eens worms, welke de plant zou doorknagen, noch van de hitte, noch van de droogte, noch van de manier van planten afhangt, maer van het ontaerden der aerdappels zelve; dat aen die aerdbuilen het zelfde overkomt wat men aen andere vruchten namelyk aen uitlandsche tarwe, aen Rigas en Memels lynzaet

[p. 81]

ondervindt, welke alle op zekere tydstippen moeten vernieuwd worden, wil men hare ontaerding voorkomen.

Nogtans voegt hy er by: de ontaerding der aerdappels zou niet zoo spoedig overkomen zyn hadden de landbouwers: 1^o geene andere dan bekwame soorten geplant; 2^o de putten waer de aerdappels in bewaerd worden zorgvuldig met planken bedekt om deze aerdvruchten voor het uitschieten te bewaren; 3^o de mest niet onmiddelyk onder of op de aerdbuilen gelegd, zonder er aerde tusschen te vermengen; 4^o de aerdappels zelven op geene te groote diepte geplant, en 5^o den zelfden akker niet te dikwyls tot het voortbrengen dier aerdgewassen te doen dienen. Deze vyf omstandigheden, zegt de schryver, zyn geenszins de echte oorzaek der ontaerding, maer zy hebben er veel toe bygebragt, en zullen onvermydelyk dezelve weder begunstigen, indien men in die verkeerde richting blyft voortwerken.

In zyn vertoog voortgaende, verklaert Van Bavegem opentlyk dat het, volgens hem, moeijelyk zal zyn, de aerdappels immer voor ontaerding te bewaren. Die plant, een uitheemsche vrucht zynde, moet noodzakelyk van zyne groeikracht verliezen, en op zekere tydstippen onvermydelyk tot dien staet van kwyning komen, welken hy thans vertoont, ten ware men zorge van hem in tyds te vernieuwen.

Desaengaende raedt hy vurig aen van moederplanten of nieuwe zaden uit de streken te trekken van waer de aerdappelen oorspronkelyk zyn, namenlyk uit Virginie en de andere staten van Noord-Amerika, en vooral van geene aerdbuilen te planten welke op besmette velden gewonnen zyn. Het zekerste middel, zegt hy, om het kwaed te voorkomen, is van alle twee jaren ander zetgoed te nemen en het zelve vooral te kiezen, uit gronden welker aerd teenemael van die gene verschilt waer in het zetgoed moet geplant worden, zoodanig dat men mag verzekerd zyn, dat aerdappelen in vette gronden gewonnen, verplant zynde in zavelachtige velden, betere en overvloedigere vruchten zullen voortbrengen.

Verder eindigt Van Bavegem met eenige raedgevingen aen de landbouwers aengaende het voortplanten der pataten: die welke

[p. 82]

het meeste oogen hebben en van middelmatige grootte zyn, zyn de beste; men behoort ze in drooge plaetsen te bewaren; het is eene schadelyke gewoonte de plant-aerdappels in tweën of in vieren te snyden, daerdoor verliezen zy van hun sap en de voortbrengsels zyn niet zoo talryk als dan, wanneer men ze ongeschonden laet. De akker moet vroegtydig bebouwd en gemest worden, dat is te zeggen, van in het begin van Maert, wanneer de koude en de regen het toelaten. Niet te veel of niet te luttel mest mag men gebruiken. Het is voordeelig de gemeste akker eenigen tyd aen de werking der lucht bloot te laten liggen en er eene voordeelige gisting te laten in geboren worden. De planttyd, in alle geval, dient in de maend April te beginnen. Men zal voordeelig uitgebluschte kalk by de aerde mengen, welke het zetgoed moet ontvangen, vooral wanneer het zware gronden zyn.

Tot dus verre de schryver van het bekroonde schrift. - Is de ziekte der aerdappels, welke hy met zoo veel zorg beschreven heeft, de zelfde als die welke dit jaer zoo ongelukkig geheerscht heeft? Zyn zyne raedgevingen op dezelve ook toepasselyk? Dit laten wy aen deskundigen beslissen. Althans de raed welken hy geeft van in Noord-Amerika nieuw zaed of zetgoed te gaen halen, zal nogmaels moeten gevolgd worden; en zyn vermoeden dat de ziekte der aerdappels aen eene ontaerding der zelve toeteschryven is, schynt by al het gene wy gehoord en gezien hebben, thans zelfs niet ongegrond.

Het prysschrift van Van Bavegem, werd in 1782 te Dordrecht gedrukt¹ en, om de onderrichtingen die het zelve bevat, meer algemeen te maken, liet de schryver op verzoeke der heeren der kasselerye van Audenaerde, er eene volksuitgave, bevattende het kort begryp van dit werk, het volgende jaer van in het licht komen².

1 Prys verhandeling over de ontaarding der aardappelen, op koste der Casselerye van Audenaerde, door de keizerlyke en koninglyke Akademie van Konsten en Wetenschappen tot Brussel, in den jaare 1779, ter beantwoording voorgesteld, en welke in den jaare 1781 met den dubbelen eerprys is beschonken. Dordrecht, by A. Blussé. 1782, in-8^o, 92 bl.

2 Kort doch noodzaakelyk bericht tot het landvolk om de aardappels (patatters) in hunne waare deugd, geaardheid en voor 't krollen te bewaaren. Dortrecht by A. Blussé, 1783, klein 8^o, 27 bl.

[p. 83]

Zes jaren later gaf Van Bavegem zyne Verhandeling over de koortsen in 't algemeen, dog bezonder over de rotkoorts en roodeloop, uit. Dit werk dat dry groote boekdeelen in 8^o uitmaekt¹, bevestigt den roem des schryvers en zal den zelven in de volgende eeuwen doen voortduren.

Het is hier de plaets niet dit werk te doen kennen. Stippen wy alleenlyk aen, dat het eerste deel eene nauwkeurige beschryving bevat van Vlaendrens grondeigenschap en dezelver invloed op de gezondheid der inwooners, beschryving welke onze tegenwoordige geneeskundigen nog niet geëvenaerd hebben; dat het tweede, toegewyd aen de beschryving der rotkoors, een meesterstuk in zynen aerd is, en alles bevat wat men later in Frankryk, en gevolgelyk in het naäpende geneeskundige België, als nieuwigheden uitgekraeid heeft; en dat het derde deel over den rooden loop handelende, voor de twee vorige niet behoeft te wyken.

Later schreef Van Bavegem nog eenige Waarnemingen betreffende de bloedvloeijngen der baarmoeder, welke in de Verhandelingen van het Genootschap ter bevoordering der Heelkunde te Amsterdam, opgenomen zyn², en deelde aen de Société de médecine, de chirurgie et de pharmacie de Bruxelles, vier genees- en heelkundige bydragen mede, welke door dit Genootschap des druks waerdig gekeurd en in hare Actes uitgegeven werden ³.

1 Het eerste, van 392 bl., werdt gedrukt in 1788, het tweede, van 408 bl., in 1789, en het derde, van 411 bl., in 1790, te Dendermonde, by de W^e Ducaju.

2 Vierde deel. Amsterdam, by Elve, 1796, in-8^o.
Deze vier bydragen zyn de volgende:

1^o

Luxation complète du tibia, avec fracture et déchirement des tendons et des téguments remise et parfaitement guérie, 1797, 9 pp.

2^o

Réduction difficile d'une dislocation du pied; 1797, 3 pp.

3^o

Observation sur l'abus du vinaigre scillitique et sur l'efficacité du camphre contre les mauvais effets qui en résultent; 1797, 8 pp.

4^o

Observation sur une masse considérable de cheveux, paraissant appartenir à un enfant, retirée de l'abdomen d'une femme; 1800, 4 pp.

De dry eerste dier bydragen bevinden zich in de eerste aflevering van het eerste deel der Actes, de vierde in de volgende aflevering van het zelfde deel. - Gedrukt te Brussel, by Flon, in-8^o.

[p. 84]

Deze vier laetste bydragen zyn de eenigste welke Van Bavegem in de fransche tael geschreven heeft. Al zyne andere werken zyn in de moedertael opgesteld. Ten zynen tyde heerschte die naäpingszucht voor het uitheemsche nog niet, welke thans, helaes! zoo menigen onzer landgenoten verblindt, en zoo vele sukkellachtige voortbrengsels in de fransche tael doet te voorschyn komen. Toen schreef elk in de tael welke hy van kindsbeen geleerd had of wel in die, welke met regt den naem van tael der geleerden draegt en zal blyven dragen. Niet dat het fransch onder de geleerden niet bekend was, verre van daer; maer die het sprak en schreef kende het grondig en vergenoegde zich niet met eene klad fransch te kunnen, gelyk thans by zoo velen onzer zoo gezegde fransche schryvers het geval is.

Eenige woorden nog over 's mans verdiensten.

Had zyn Tractaet over de Keizerssnede dien byval verkregen, welken het verdiende, en toen ter tyd die overtuiging doen geboren worden welke thans algemeen heerscht, menige ongelukkige moeder had van een gewisse dood bevrydt geweest.

Had zyne Verhandeling over de rotkoorts wat meer lezers gevonden onder onze franschgezinde leden der geneeskundige Akademie van Brussel, dan hadden zy zoo vele zittingen niet verspild met over punten te twisten, welke Van Bavegem reeds over jaren opgelost had¹.

1 Ten jare 1843 en 1844 werden verscheidene zittingen der Akademie van Geneeskunde te Brussel besteed in bepleitingen over de Rot-Koorts (fièvre typhoïde). Niet eene enkele mael werd er den naem van Van Bavegem vermeld, terwyl het er, in elke zitting, van namen van aengehaelde fransche schryvers klonk. Onze geleerde stadgenoot de heer doctor Broeckx, in zyn Éloge de Pierre Joseph Van Bavegem, ten jare 1844, in de Geneeskundige Maetschappy van Willebroeck voorgelezen, - op die bepleitingen der Brusselsche Akademie zinspelende, zegt onder andere: ‘Plût à Dieu que nos compatriotes eussent été pénétrés des préceptes de Van Bavegem! Le vrai praticien n'aurait pas eu à gémir sur les hérésies médicales qu'on a naguère débitées, lors des discussions sur la fièvre typhoïde... Pourquoi nos compatriotes, lorsqu'ils traitent de la fièvre typhoïde qui règne dans notre pays, invoquent-ils toujours l'autorité des médecins étrangers? Pourquoi dans nos compagnies savantes entendons-nous exclusivement les noms de MM. Andral, Brouillaud, Broussais, Bretonneau, Chomel, Delaroque, Louis, Piorry, Roche, Rostan, et jamais ceux de nos observateurs nationaux?... Pourquoi cette singerie parisienne? Pourquoi cette contrefaçon médicale française?...
Pourquoi? - Lieve God! dat is gemakkelyk om zeggen: om dat, zoo wel op onze hoogescholen als in de scholen van middelbaer en lager onderwys, het onderwys geheel en al verfranscht is.

[p. 85]

Dan, wat vooral den man tot lof strekt, is, dat zyn prysschrift voor uitwerking heeft gehad, de behoudenis van dien kostelyken plant welken het onontbeerlyk voedsel des volks uitmaekt, en voor welkers voortplanting men thans misschien niet had moeten bevreesd zyn, had men nooit de raedgevingen van Van Bavegem uit het oog verloren,

Doctor Ph. J. Van Meerbeeck.