Het Taelverbond. Jaargang 1

[p. 101]

Een tafereel uit de geschiedenis van 1813 en 1814.

I.

Opheldering.

In eene der vruchtbaerste streken van Limburg, op nagenoeg half weg tusschen Roermond¹ en Maestricht, ligt het dorp Limbricht, waerheen wy den lezer gaen geleiden. Indien de wandelaer een bedreven oog ten zynen dienste heeft, dan zal hy aenstonds stilstaen voor de verspreide en bekrompene wooningen, voor de regtlynig getrokkene straten, voor den eentoonigen bouwtrant, voor de uitgestrekte parceelen bouwgronds welke de gemeente omringen, voor de gelykslachtige dreven, en uit dien samenhang zal hy opmaken, dat daer vroeger iemand het gebied voerde, die het regt had of die zich het regt aenmatigde van tot de dorpelingen te zeggen: uit hout, kleem en stroo zal uw huis vervaerdigd worden! hier zult gy eene straet aenleggen! uwe hutten zullen twee luiken ter straet en twee ter zyde hebben! Limbrichts grond, water, straten, bewooners in een woord, alles behoort my.

1 Wy schryven Roermond en niet Ruremonde, gelyk de fransche naemvervalschers: immers ligt de stad aen den mond van de rivier de Roer. Hetzelfde laet zich zeggen van Dendermond, Looven, Hand of Antwerpen. Termonde. Louvain en Anvers, zeggen niets tot den geest.

[p. 102]

Treedt men binnen de dorpskerk, dan zeggen u de wapenschilden, welke langs de muren hangen, hoeveel dorpsdwingelanden beurtelings de laten kwelden, en den tol aen de natuer betaelden. De namen van Lerodt zu Lerodt en Van Bentinck staen zoo nauw met dien van Limbricht verknocht als de offeraer met het offerlam of liever als de beul met den ter dood veroordeelde! Ja, Limbricht's leenheer was een geducht schepsel van eeuw tot eeuw, want den zoon geleek altoos op den vader; deze zette zyn bloed, zynen naem, zynen aerd, zyne trotschheid op den afstammeling over met de leenheerschappy.

Indien wy nu aen het dorp zynen oorspronkelyken naem weêrgeven, zoo als hy nog over een paer eeuwen in de handvesten wordt gevonden, en in plaets van Limbricht, Leimborg schryven, dan zal de taelvorscher al aenstonds begrypen, dat het dorp zynen naem ontleent aen eene sterkte of burgt, welke in leem moest gebouwd zyn. Nog zyn al de sporen des ouden heerenwoons niet gansch verdwenen; maer wat er nog van overgebleven is, mag zelfs niet de schaduwe genoemd worden van hetgeen 't vroeger was! Gode zy dank! het verblyf van de magtigen der aerde; de duistere gewelften, waeronder zoovele zuchten aen benauwde borsten ontsprongen; de torens waerop de wimpels draeiden; de muerpaneelen welke met hunne gesnedene beeldtenissen prykten, alles ligt in het stof! De verbeelding is machteloos om slechts een flauwe schets te geven van eene leenheerswooning der twaelfde eeuw. Neen, roepen wy die vergetene spooken niet meer in 't leven terug! zeggen wy enkelyk wat er thans bestaet, vooraleer wy verhalen wat er in onze tyden nog voorviel.

Aen de noordzyde van het dorp, langs den grooten weg, vindt men eenen breeden moerassigen vyver, over denwelken eene platvormige steenen brug geworpen is. Stapt men over dezelve, dan vindt men aen den overkant twee reusachtige kolommen, tusschen dewelke een afgesletene poort op verroeste teulders¹ zich beweegt en een

1 Wy gebruiken het woord teulder, (gond) in plaets van duim of herre omdat het een oorspronkelyk limburgsch woord is.

[p. 103]

akelig gegryns laet hooren als zy in den blauwen steen rondloopt! Achter de poort staet een bouwvallig muerwerk; daer was vroeger ongetwyfeld het gewoone verblyf van den poortwachter. Immers ziet men nog de hangsels der gëyzerde valdeur en de opening van waer de egge werd afgelaten en opgehaeld, als om den leenheer van het menschdom af te zonderen! poortwachter, valdeur en egge zyn verdwenen en men stapt ongehinderd door de gewelfde poort. Plotselings kronkelt de weg eerst naer den regten, dan weêr naer den linken kant en leidt tot voor den voet van eenen rondvormigen heuvel, waerop het tegenwoordige kasteel met moeite worstelt tegen den vernielenden arm des tyds. Langs eenen gang, welke, als de trechter zich gedurig vernauwt, schynt men gelykvloers zich onder den grond te begeven maer weldra weêrgalmen de voetstappen tegen reusachtige gewelften. Aen de beide kanten des ingangs liggen eene menigte kamers, waerbinnen langs hooggeplaetste puntbogige luiken een karig licht dringt, dat de zweetende en schimmelachtige muren in eene halve duisternis laet. In steenen ramen draeijen en sluiten de kleurlooze deuren, waeraen geen zuiver eikenhout en geene nagels gespaerd zyn! Het gerammel der sloten, het gegryns der grendels en teulders dryven de vledermuizen uit hare schuilhoeken; zy vladderen rondom den wandelaer, en keeren zoo stoutmoedig naer hare plaetsen terug, dat men gedwongen is tot zich zelven te zeggen: ja, dit vuil gespuis steunt op de verjaring; geene menschenmagt is nog bevoegd hetzelve te doen verhuizen! De vloek des nageslachts wege op den verdrukker, en de onreinste dieren bezoedelen het verblyf van den leenheer! De krammen in den muer, de yzeren staven der vensters, de grove nagelkoppen der deuren zeggen genoegzaem waertoe deze onderaerdsche vertrekken bestemd waren!

Langs een steenen wendeltrap stygt men naer de eerste verdieping: daer snydt een smalle gang het gebouw in twee gelyke deelen. Hier bewegen zich de deuren in houten ramen; de vensters zyn met een steenen kruiswerk voorzien. Aen den zuidoostelyken hoek vindt men een ruim vertrek en overblyfsels van gesnedene paneelen langs den muer. De zinnebeelden der jagt en des oorlogs

[p. 104]

zyn boven de wyde schouw nog zigtbaer onder de kalkpleisters, vooral wanneer de zon hare stralen door de zuidelyke vensters schiet en een beetje leven in de groote zael werpt. Eene huiverende naektheid heerscht in de overige vertrekken!

Langs het muerwerk kronkelt eene steenen trap naer de tweede verdieping, welke al sedert langen tyd tot den staet van duivenhok is afgedaeld. Een wonder mengsel leveren deze drie verdiepingen op: onder den grond de dienstboden en de gevangenen! Boven de hoofden dezer laetsten troont de Heer, die lacht, klapt, zwelgt en zwiert, zonder dat hem het gekerm, dat uit den grond opstygt, in 't minst stoore! Zonder dat de duif, die boven zyn hoofd woont, hem ooit te binnen brenge, dat hy rein- en zachtaerdigheid van een dier moest leeren! Maer kende de leenheer wel eenen evenmensch?

Van buiten beschouwd, levert het gebouw iets afstekends onder allen opzigte: de hoektorens zyn verdwenen; de vensters staen op ongelyke afstanden; de muren hebben eene groene tint aengenomen, uit hoofde dat de magere mostplant hare worteltjes in de schier onzigtbare spleetjes heeft geschoten. De reusachtige buitenmuren, de grove yzeren staven, welke nauwelyks doortogt aen eenen arm en aen een karig licht geven, de afgezonderde ligging, de diepe vyvers, welke geheel het kasteel omslingerden, zyn zooveel luidsprekende bewyzen dat hier het verblyf was van menschen die in hunne evenmenschen slechts werktuigen zagen van weelde, voordeel en gemak, wier zweet zy met lange teugen dronken, wier vryheid zy schonden, wier waerdigheid zy onder de voeten trapten en van wier wanhoop zy het uiterste moesten vreezen! Hier ontbreekt niets dan de vruchtbare pen van Walter-Scott om de puinhoopen tot een gebouw te herscheppen; om ons de wandaden der middeleeuwen als door eene tooverlantaern te doen zien!

Op de overzyde van den omtrek der hedendaegsche burgt, naer den zuidwestkant, verheft zich een tweede heuvel, omringd van opgeslykte grachten: daer stond de oude Leimborg aen dewelke het dorp zynen naem verschuldigd is. Een magtige kastanjeboom

[p. 105]

schiet zyn vereeuwden stam uit den puinhoop naer boven, en breidt zyne takken zoo trotsch over den heuvel uit, alsof de leenheersgeest hem bezielde en hy nog het stof der aerde wilde verdedigen tegen de voetstappen der ongewyden! Maer de vyvers verdwynen onder de waterkruiden, de muren onder het mos, de yzerstaven worden doorknaegd van den worm des tyds, de grachten slyken op, de kastanjeboom overlommert thans andere grafplaetsen dan die der trotsche heeren van Leimborg! Daer eindigde zoo menig bestaen dat de bergen van Spanje, de vlakten van Duitschland, de sneeuw en de waters van Rusland gespaerd hadden! Op den heuvel, onder de schaduwe van den kastanjeboom, tusschen de nieuwe Leimborg en de oude dorpskerk, rusten voor eeuwig de slagtoffers eener wereldberuchte heerschzucht; en geen kruis zegt het aen den wandelaer, en geen godvruchtige ziel gaet er een gebed murmelen! Lezers als gy ten einde zyt van dit verhael, als gy de nare bladzyden doorloopen hebt, ô! wydt dan aen de ongelukkigen een vroom gebed toe.

Onnoodig ware het breedvoerig hier te boeken, welke oorzaken aenleiding gaven tot den reuzenkamp, - welke in 1791 te Parys begon, en in 1814 en 1815 te Parys eindigde - tusschen Duitschland en Frankryk. Van den eenen kant, de zucht om alles te overweldigen en te vernietigen wat bestond; van den anderen, het vaste besluit om het germaensche element ongeschonden te bewaren, gaven noodzakelykerwyze aen de worsteling de evenredigheden van eenen kampstryd op leven en dood! de op elkander gevolgde rampspoeden van Austerlitz, van Eilau, van Jena en van Wagram, zoowel als de vrede van Tilsitt wogen loodzwaer op het duitsche vaderland en schuimbekkende van grampschap, droegen de afstammelingen van Herman, de ketenen waermede hunne vrye armen geboeid waren! Met woede zagen zy dat ook Alexander, de ridderlyke Czar, zich de oogen liet verblinden en aen het gelukskind gulhartig de hand drukte! Dan wie ziet den geheimen draed die den wereldsloop regelt? Wie zou geloofd hebben dat de reus zynen val naby was? Hy, die zynen degen durfde in Europas grond steken en uitroepen: ‘dit alles behoort my toe, want ik ben

[p. 106]

en de sterkste en de vroedste! liet zich door zynen voorspoed in den slaep wiegen, zonder zich eenmael te herinneren dat de grootste rampspoed op het grootste geluk volgt, en dat de Voorzienigheid haren magtigen arm slechts behoeft uit te steken om keizerryken, als Assyrië, Macedonië, Carthago en Rome in het niet te doen vallen om hunnen naem uit de ry der volkeren te schrabben.

Had de nieuwe Cesar de ruwe magt voor steunpunt, dit belette niet dat - om den loop der gebeurtenissen slechts op eene tastbare wyze te beoordeelen - geduchte vyanden tegen hem overstonden. Hopen en wachten was Romas leuze, daerentegen snelde de Spanjaerd het vyandelyke schroot te gemoet, voor 't behoud van troon en outer! de Duitscher vylde langzaem en knarstandende zyne ketenen door, en schoot vuerstralen op zynen verdrukker! De fiere Brit moest kiezen tusschen de algemeene onderwerping en eenen kampstryd zonder genade van weêrskanten: hy koos het roemrykste deel, en besloot, dat zoolang er een wimpel op een oorlogschip zoude wapperen, zoolang er een schelling in 's lands schatkist zoude rusten, er geen verdrag tusschen hem, en den wereldverdrukker zou tot stand komen! de Brit paste de magtspreuk zyns grootsten dichters toe op de gesteldtenis van Engeland:

Te zyn of niet te zyn, dáér ligt geheel de vraeg.

Nauwelyks had Alexander begrepen hoe duer hem Napoleons grillen moesten kosten, of hy rukte zich los van den leiband. Aenstonds was het besluit genomen, het Zuiden en Noorden gingen tegen elkander botsen! Gelyk de koornhalmen op een oogstveld, zoo golfden langs Limburgs heirbanen Napoleons tallooze en schitterende legerdrommen. In onze ooren klinkt nog het getrappel en gehennik der paerden, het gekletter der geweren en het jubelgezang der begeesterde jeugd! Wy voelen den grond nog dreunen onder het gerol der kanonnen, dat zich als de onweêrswolk verwyderde naer het vaderland van Sobieski en Leczinski. De Niemen moest het tooneel van den Rubico vertolken: ging de nieuwe Cesar over denzelven, dan waren de teerlingen geworpen!

[p. 107]

Rome niet alleen, maer de wereld was de inleg, welk oogenblik, welke bladzyde in de geschiedenis!

Het oog op Moskou gevestigd, dryft de korsikaensche Herkules zyne drommen voorwaerts, het russische leger schynt als een lokaes, maer als een lokaes dat gedurig ontsnapt en den visch buiten zyn water lokt. De Rus kent zynen onfeilbaren hulpmakker - den winter - hy heeft geduld geleerd, en treedt niet buiten zyne rol, tenzy om zynen buit des te zekerder te veroveren.

Te Moskou vond de veroveraer huizen, paleizen, tempels en rykdommen, maer slechts genoeg Russen om de geheiligde stad in eenen vuerkolk te veranderen! Geheel de russische staetkunde lost zich thans in eenige woorden op: wat wy tegen u niet kunnen beveiligen, zult gy niet bezitten! Moskou, zou voor Napoleon zyn, wat Capua voor Hannibal was: een graf! Plotselings vliegen eenige schaersche sneeuwvlokken door het ruim: zy zyn als de horens, welke den aftogt blazen. Te laet voor zynen krygsroem; maer juist op het uer door de Voorzienigheid - voor 't geluk der volkeren - bepaeld, begint de rampzalige terugtogt. Wie is bekwaem om die rampenvolle worsteling tegen de dood, onder hare honderdvoudige en afgryslyke vormen, te schetsen? Schuiven wy eenen rouwsluijer over de lykenvelden, welke zich van de Moskowa tot aen de Niemen uitstrekken! Sluiten wy de oogen op de oevers der Beresina! De ongelukkige moed heeft aenspraek te maken op ons medelyden; de slagtoffers waren ons niet alle vreemd en in onze ooren hebben de nare, stuiptrekkende kreten en kermingen der moeders geklonken, die aen den onbermhartigen menschenofferaer hare zoons weêrvroegen, met hangende hairen en verwilderde oogen!

Dan de vinger Gods had zich nog niet zigtbaer genoeg getoond! Hoe kon zich de man met Frankryk vergenoegen, voor wien Europa te nauw was geweest? Op eenen togt vyfmael honderd duizend menschen aen den woesten oorlogsgod opofferen, dat was nog niet genoeg! Saksen's vruchtbare velden moesten ook met menschenbloed besproeid, met menschenbeenderen bezaeid worden! De Moskowa, de Beresina, Leipzig, Montmartre en Waterloo:

[p. 108]

ziedaer de namen der vyf bedryven, waeruit het groote treurspel is samengesteld. Maer hoe menig drama komt de gapingen niet aenvullen?

De plaets, welke wy hiervoren zoo maer onvollediglyk beschreven, staet almede in verband tot de algemeene slagting; daer eindigde zoo menig stil bestaen; daer werden zooveel blyken van menschlievendheid gegeven, jegens ongelukkigen, dat wy ons voorgenomen hebben er eenige bladzyden aen toe te wyden, welke niet geheel en al vruchteloos zullen zyn. Immers nog velen onzer landgenooten noemen de twintig jaren der fransche overheersching een grootsch, een roemryk, een heerlyk tydvak. Roemryk, grootsch en heerlyk, myn God! Groote woorden, welke door de droevige daedzaken geleugenstraft worden! Ronkende volzinnen, welke in den mond der faem gelegd worden, omdat zy zich niet bezig houdt met de grievende smarten, welke iedere stad, ieder dorp, ieder huisgezin folterden! Omdat de tyd een lenigende balsem is voor het lyden des menschdoms! Vooraleer wy die groote woorden als goede aennemen, toone men ons de maet des vergoten bloeds en der gestorte tranen! Men telle eerst de verminkten, de gesneuvelden op het slagveld, de bevrozenen, de versmoorden! Men boeke dan nog den euvelmoed en willekeur eener onbeteugelde soldatery! De byzondere en openbare wraekdaden, by den helderen dag zoowel als in het duister gepleegd! Men wege in de schael der geregtigheid het opdringen eener onvaderlandsche wetgeving, welke ons helaes, al te lang op den nek ligt! Het verdrukken onzer moedertael; de ongehoorde kwellingen, welke uit de vereenigde regten (droits réunis) en uit de werving van het kanonnenvleesch zyn gesproten: dat alles ontsnapt aen het jonge geslacht.

Wy hebben het kind der vryheid zyne moeder zien verworgen; wy hebben de bespiedery en het verklikken overal, en het vertrouwen nergens gezien! Moeders liepen er met duizende langs straten en velden; hare hairen waren voor den tyd vergrysd, hare wangen uitgemergeld, hare oogen drooggeschreid! Aen alle voorwerpen, welke zy op den weg ontmoetten, vroegen zy hare zoons terug: aen de boomen, aen de bosschen, aen de bergen, aen de dalen!

[p. 109]

Maer boomen, bosschen, bergen en dalen bleven stom! Ja, toen werd de schrikkelyke beeldtenis van het heilig schrift vernieuwd:

‘Rachel beschreide hare kinderen en kon niet vertroost worden, omdat zy niet meer zyn!

II.

Dat was een nare stoet.

Den 25^sten november 1813, omstreeks het migdaguer, zag men een vyftigtal karren de groote heirbaen volgen, welke van Roermond naer Maestricht loopt. Aen het gehucht Buchten sloegen zy eenen veldweg ter linker zyde in, trokken door het dorp Born en kruiden lang hole, slykachtige wegen voort naer Limbricht. Eenige gendarmen reden naest den trein; hunne tegenwoordigheid deed al aenstonds gissen dat de ladingen in verband stonden met den oorlog. De voerlieden - goede Vlamingen uit de omstreken van Venloo - behoorden tot die menschen wier gelaet de zielsaendoeningen vertolkte; want zy hadden geen veinzen geleerd. Zigtbaer kampten deze lieden tegen twee gevoelens: medelyden en gramschap wisselden zich beurtelings af!

Sloegen zy hunne blikken op de ladingen; trof een akelig gekerm hunne ooren; dan vaegden de voerlieden met de mouw eenen traen uit het oog; sloegen de blikken ter aerde, en vervolgden sprakeloos den weg, zonder dat de zweep eenmael de lendenen der paerden tot spoed vermaende.

Veroorloofde zich dan de eene of andere ruiter de boerenpaerden te slaen, dan maekte eensklaps het medelyden plaets voor de gramschap; dan herinnerde zich eensklaps de eenvoudige landman dat nog het fransche juk op zyne schouders woog; dan kwam een dof gemompel uit zynen mond en knerstandende over zyne onmagt uitte hy in de vlaemsche tael de voorspellende

[p. 110]

woorden: ‘Nog een beetje geduld, luizige zakkentasters¹, uw kwellen en pogchen zal niet lang meer duren!’

Nieuwsgierig, zoo als het de dorpelingen doorgaens zyn, snelden de bewooners van Born naer buiten om te zien wat op de karren lag; maer nauwelyks hadden zy een stael van 't nare tafereel gezien, of zy stoven naer binnen en weldra was geene levende ziel meer op den weg te zien. Zoo kwam de trein tegen zonnenondergang in het dorp Limbricht aen, waer hy van niemand verwacht werd, en hield stil voor de brug, welke naer de nieuw-oude Leimborg leidt.

Nemen wy hier slechts eene karre in oogenschouw, dan zal de lezer zich een gedacht konnen maken van al de overigen; want zy geleken zich als twee droppels water uit het zelfde vat.

Men verbeelde zich een tweewielig gespan, waerop twee oogstladders staen, tusschen welke eenige bonden stroo geworpen zyn. Op dit ongenadige leger ziet men eenige levende wezens zich bewegen, om eene yskoude hand naer het brandende voorhoofd uit te steken! Over de blauwe lippen kwamen geene andere klanken dan nare gillen en afgryslyke jammerklagten! Sommigen beweegden zich niet, kermden niet, gilden niet, jammerden niet; want zy behoorden niet meer tot het getal der levenden! Laten wy hen rusten, hun lyden is ten einde, en beschouwen wy degenen, die nog zieltogen. Hun hoofd was omwonden met eenen morsigen doek, ten einde de hevige kloppingen te verzachten! Een gryze overrok diende voor bedding, hoofdkussen en dekkleed! Buiten de pypen eener gryze linnen broek staken een paer schrale beenen en voeten, waeraen kousen en schoenen ontbraken! Het branden der heete koorts, het klappertanden, het gebrek aen zorg, oppassing, rust, warmte en verkwikkend voedsel: dit alles was akelig om zien; maer nog akeliger de reuk welken die menigte

1 Den naem van zakkentasters gaven de Limburgers, in hunne dichterlyke tael, aen de fransche gendarmen, uit hoofde hunner eeuwige vraeg naer reispapieren en het doorsnuffelen derzelve. Men moet bekennen dat de benaming niet door onjuistheid zondigt.
De Schryver.

[p. 111]

halflyken alreede uitwasemden! Byna allen waren aengetast door eene soort van pestachtige roode loop, welke het gevolg was van onmenschelyke vermoeijenissen, van bedorven en ongeregeld voedsel, van het slapen op den grond in een guer wordende jaergetyde, van de schamele kleeding en van dat zedelyk lyden - den mismoed - waeraen geen verschgeworven krygsvolk wederstaet. Deze jongelingen - meest alle slagtoffers van de laetste ligtingen - droegen de dood in hunne oogen, op hunne lippen, over geheel het ligchaem en in hunnen boezem; desniettemin klampten zy zich aen het leven vast met eene grynsende wanhoop!

De eene wrong de handen te samen en wierp verwilderde blikken opwaerts; want in zynen koortsachtigen toestand, op den oever des levens herinnerde hy zich dat, hy nog een kind zynde, de moeder hem leerde bidden; dat zy hem - by zyn vertrek - schreijende gezegd had: myn zoon, indien gy - wat God verhoede - rampvolle oogenblikken ontmoet, ô, werp dan uwe blikken naer boven! van daer komt troost en hulp!

Naest dezen lag een jongeling - de eenigste hoop en steun zyns lammen vaders - te zieltogen: hy bad niet, hy scheen het vonkje levenskracht, dat nog in hem was te besteden, om raeskallende, vader, vader! te roepen; alsmede om zyne beulen te verwenschen en te vloeken! Vergeef het hem, o Heer; hy wist niet wat hy deed, en zyn haet was toch zoo natuerlyk, zoo wettig!

Hier en daer bemerkte men eenen zieke, die tegen zyn lot morde, omdat hy - door het vyandelyke schroot gespaerd - niet de dood der helden op het slagveld gestorven was! Hen noemde men de sterke geesten, in betrekking tot de godsdienstbegrippen, en brompotten (grognards) onder 't opzigt van den krygsdienst. Deze gaven in den uitersten stond hunne verachting te kennen, tegen de jongere makkers, door vreeslyke gebaerden, en niet zelden hoorde men het woord of den scheldnaem pequin mompelen!

In zulken deerniswaerdigen toestand bevonden zich de dungezaeide overblyfsels des laetsten franschen legers: wat schroot en stael te Lutzen, Bautzen, Katzbach en Leipzig gespaerd hadden, werd door vermoeijenissen en gebrek van het slagveld op het stroo,

[p. 112]

en van het stroo op het kerkhof geworpen! Wat zeggen wy op het kerkhof! Geen vinger, helaes! prentte het verlossingsteeken op hun voorhoofd als een licht op den duisteren weg welke naer de eeuwigheid leidt! Geen dienaer Gods sprak hun woorden van troost en van hoop toe! Geene vriendenhand drukte de hunne! Geen laetste vaerwel klonk hun in de ooren! Geene moederhand sloot hunne oogen toe! Geen kerktoren schiet zyne schaduwe op hun graf! Geen gewyde palmtak, geen bloemtje boven het vergeten plekje gronds! Neen, de schaduwe van eenen boom, de mededoogende traen van eenen zeldzamen wereldburger, ziedaer alles! Maer neen, voor hun onstoffelyk overschot blyft Gods grenzenlooze bermhartigheid: hopen wy, lezers, dat hen dezelve alreede met hare vleugelen overschaduwd heeft. Bidden wy voor hunne zielen, want de ongelukkigen waren onze landgenoten, onze broeders!

Waertoe is 't evenwel noodig de afgryslyke wonden open te scheuren; waertoe die algemeene bespiegelingen? houden wy ons liever uitsluitelyk bezig met den naren stoet, welke voor de Leimborg heeft stilgehouden; onnoodig is 't te zeggen dat het kasteel zich juist zonder heerschap bevond en dat dus niets eenig teeken van leven gaf by het naderen der zakkentasters en karren.

Na eenig heen en weêrloopen, verscheen een man die eenen tros sleutels droeg; hy opende de poort, dan de ingangdeur des heerenwoons en vervolgens al de bewoonbare vertrekken. Deze sleuteldrager verdient dat wy hem aen onze lezers bekend maken.

Zyne kleedy verried eene byzondere zindelykheid: blinkende schoenen met ronde zilveren gespen, een paer zwarte wollen kousen een gelykkleurige laken broek aen de knien toegegesp, een zyden ondervestje, een ronde fyne hoeden zwarte lakenen overrok voltooiden het uitwendige hulsel. Zyn gelaet was bleek en door de koepokziekte ligtelyk geschonden. Van het magtige en eenigzins duistere voorhoofd, daelde een groote gebulte neus af tot naby de bovenlip, tusschen een paer bruine, maer levende oogen. De kaken waren schenkelachtig en eenigzins ingeslagen, onder den welgekloven mond kwam de ronde kin bultachtig vooruit. In den samenhang der wezenstrekken bespeurde men eenen ligten zweem naer

[p. 113]

droefgeestigheid; men mogt hem evenwel geene droefgeestigheid toeschryven. Diepe studiën en de school der ondervinding hadden de gelaetstrekken geleugenstraft: hy was eerder wereldburger geworden. Al degenen die zich onder den last der rampen gedrukt voelden, mogten zekerlyk op 's mans hulpzame hand rekenen. Zyn verstand, zyne ondervinding, zyn huis, have en goed stonden voor den eersten den besten noodlydende ten dienste. Zyn gang was edel en verried eene levendige, raploopende inborst. In geheel den man ried men den geestesarbeid: geen woord viel nutteloos van zyne lippen; tot het minste toe werd aen den arbeid des breins onderworpen, alvorens hetzelve zyne gedachten openbaerde. Hy bezigde by voorkeur de duitsche tael en drukte zich in dezelve met gepastheid, wellevendheid en met wondervolle kracht uit. Hy was der vlaemsche en fransche talen zeer magtig ofschoon hy die slechts gebruikte, in geval van noodzakelykheid, met Vlamingen en Franschmans, en nooit om den geleerden praelhans uit te hangen. ‘Die zyne moedertael verzaekt - plagt hy te zeggen - is een bestaerdtelg zyns vaderlands en een verloochenaer zyner moeder, zulken mensch betrouw ik niet; want hy is bereid om ook zynen besten vriend te verloochenen: er is slechts eenen stap meer te doen.’ De Limburger heeft alreede den naem van dezen man uitgesproken, nog eerder dan wy denzelven neêrschryven: hy was anders niemand dan de eerwaerde Page, pastoor te Limbricht, op het oogenblik dat dit tafereel begint.¹

De voerlieden begeerig zynde, zich met den meest mogelyken spoed van den gedwongen dienst te verlossen, begonnen hunne karren te ledigen en in een, twee, drie waren eenige honderde zieken en dooden naest elkander op den kouden en vochtigen grond gestapeld! Weldra werden nu het gekerm, gehuil en de

1 Niets is hier verzonnen. Page is dood en geene vleitael past op het graf van eenen priester die de vleijery en den vleijer even zeer verachtte. Hy mag als een ware menschenvriend, als een voorbeeld van allerlei slach van deugden worden voorgesteld. In zyn leven werd het hem kwalyk genomen dat hy aen eenen vorst verknocht was die eenen anderen dan zynen goddienst beleed. Kan dit 's mans verdiensten krenken?
De Schryver.

[p. 114]

jammerklagten der lyders zoo hartverscheurend, dat de gendarmen zelven - hunne taek als afgedaen beschouwende - van daer stoven op het oogenblik dat juist hunne medehulp allernoodigst was.

Maer Gode zy dank! was alle menschelyk gevoel uitgedoofd in het hart der verbronsde krygers, die aen niets meer geloofden, sedert dat de oorlogsgod hen in den steek had gelaten, de lydende menschheid mogt op den dorpsherder rekenen, in wiens oogen ieder lyder een heilige pand, een toevertrouwde schat was geworden, welke hem rekenpligtig maekte voor God! Met vaderlyke zorg begon de man de zieken, één voor één, in zyne armen te nemen en binnen het kasteel te dragen! Zyn voorbeeld had meer invloed op de dorpelingen dan de gewapende magt; want nauwelyks hadden zy den herder alleen bezig gezien, of zy werden beschaemd over hunne werkeloosheid en snelden den yverigen man ter hulpe. In weinig tyds werd een aenzienlyke voorraed beddegoed, dekens, lakens en linnen te samen gebragt; de zieken werden zoo niet op zachte, ten minste op zuivere bedden gelegd; het walgende linnen dat eenen pestachtigen reuk verspreidde en aen de ziekte nieuw voedsel gaf, maekte weldra plaets voor frische hemden. De brandende dorst werd gelescht met kalmende en verkwikkende dranken; de honger stilde zich; want van alle kanten kwam men toegesneld met voedsel. Nog gedurende den nacht spoedden zich al de geneesheeren uit de omstreken naer Limbricht en stelden zich ten dienste van den priester. Vooraleer de uerwyzer geheel den omtrek van het cyferblad had afgelegd, was het pastoreelhuis half keuken en half waschhuis geworden. Voedsel en zuiver linnen waren de twee hoofdbehoeften der lyders.

Al de zorgen des priesters, geheel de kunde en de yver der geneesheeren konden evenwel niet beletten, dat de dood op eene ontzaggelyke wyze onder de zieken verwoestingen aenrigtte! Iederen morgen lag een ruime put opgedolven op den heuvel, lyken werden er met hoopen op elkander gestapeld en het vullen van een graf ging altoos vergezeld met het delven van een ander! Nogtans verminderde het getal zieken niet; want byna iederen dag kwamen nieuwe zieken by en vergden verdubbelde zorgen. Tot overmaet

[p. 115]

van rampspoed, vielen de oppassers op hunne beurt ook ziek, en ieder zieke was byna een onvermydelyke doode. De geneesheeren zelven werden op het ziekenleger gesmeten, zoodat de verschrikkelyke waerheid weldra gekend werd: de gevaerlykste Typhus woedde te Limbricht! Te vergeefs snelden priesters naer de Leimborg om het liefdewerk met den eerwaerden Page te deelen: zy ook vielen weldra als slagtoffers hunner menschlievendheid. Onder dezelve dient op de eerste plaets gesteld te worden de godvruchtige kanonyk Lutscher van Sittard. Het is schier ongeloofelyk dat Limbricht's pastor alleen op de been bleef om in zooveel noodwendigheden te voorzien! Men zag hem beurtelings als een andere Vincentius da Paula - de zieken uit hunne walgelykheden trekken, ze wasschen en verschoonen, laven en spyzen, raden en troosten! Hier diende hy eten toe met zooveel zorg als het eene moeder aen haren zuigeling doet! Daer wekte hy de ruwe lyders op tot godsdienstige gedachten en leerde hun een hoopvol oog ten hemel werpen! Ginds zuiverde en kuischte hy de bedden, kamers en vertrekken om de verpeste lucht te ververschen! Een andermael zag men hem aen den oever der vyvers zitten, linnen spoelende, waeraen niemand de handen durfde steken! En wie zou het gelooven, menigmael moest hy de lyken ter aerde bestellen zonder hulp! Eenige uren slechts werden aen den slaep toegewyd en dan nog strekte hy zyne ledematen uit op een handvol stroo; immers zyn laetste beddegoed had hy aen de zieken opgeofferd! Hy scheen de engel des troostes te zyn en de arme jongelingen, op den oever des grafs geplaetst, strekten de handen tot hem uit, klampten zich wanhopende aen zyne kleederen vast, als of hy hun het leven hadde konnen geven.

Alle deze omstandigheden hebben wy aen de lezers geopenbaerd, niet alleen om hun de rampen welke de oorlog na zich sleept, te doen zien; maer om tevens te toonen tot welke zelfsopoffering de ware menschenvriend bekwaem is, als hem pligtbezef, medoogendheid en godsdienst bezielen!

Treden wy thans in eene dier ziekezalen en maken wy den lezer bekend met twee zieken die een en het zelfde bed bekleeden; zy

[p. 116]

gaen ons stof leveren tot eene dier vertellingen, welke men leest in het hoekje van den haerd, by een vladderend houtvuer naest eene kaers, wanneer de regen tegen de vensterruiten slaet en de wind door de spleten suist: eene nare, doch aendoenlyke vertelling op ons woord; men leze liever hetgeen volgt.

(Wordt voortgezet.)

ECREVISSE.

Eccloo 12 Juny 1845.