Tabu. Jaargang 35

[p. 79]

Parasitair gat zonder scrambling
Jack Hoeksema

Spiering

In een bekend artikel (Bennis en Hoekstra 1984) wordt betoogd dat de aanwezigheid van parasitaire gaten mogelijk wordt gemaakt door scrambling, een proces dat elementen naar links verplaatst in het middenveld. Deze stelling wordt onder meer geadstrueerd aan de hand van het volgende paar zinnen (Bennis en Hoekstra 1984: 76):

(1)	a.	Jan heeft die boeken zonder te bekijken weggelegd.
	b.	*Jan heeft zonder te bekijken die boeken weggelegd.

Omdat parasitaire gaten alleen mogelijk zijn als er ook een gewoon gat is, ontstaan door verplaatsing, vormen minimale paren als (1a, b) tevens een belangrijke aanwijzing dat de woordvolgorde in (1a) niet basisgegenereerd is, maar ontstaan door verplaatsing. Zin (1a) heeft dan de structuur in (2):

(2)	Jan heeft die boeken [zonder e te bekijken] t weggelegd

Deze conclusie is in de syntactische literatuur niet onaangevochten gebleven (vergelijk onder meer Zwart 1993, Neeleman 1994, Bayer & Kornfilt 1994). Zwart betoogt dat scrambling niet kan leiden tot parasitaire gaten in finiete deelzinnen, en dat het daarom nog maar zeer de vraag is of er in (1a) sprake is van een (gewoon) parasitair gat. Neeleman meent dat parasitaire gaten ook vanuit argumentsposities gelicentieerd mogen worden, en daarom geen evidentie voor verplaatsing vormen. Bayer en Kornfilt tenslotte betwijfelen de grammaticaliteit van zinnen als (1a), althans voor het Duits, dit overigens in tegenstelling tot bij voorbeeld Müller en Sternefeld (1994).

Een mogelijkheid die bij mijn weten nog niemand heeft geopperd is dat (1a) en (1b) allebei grammaticaal zijn. Zelf heb ik een lichte voorkeur voor (1a) boven (1b), maar het komt me voor dat het verschil tussen beide zinnen niet een verschil van dag en nacht is. Is dat omdat (1a) niet helemaal kosjer is, zoals Bayer en Kornfilt menen, of omdat (1b), zeker in vergelijking met (1a), eigenlijk nog zo slecht niet is? Wanneer de oordelen wat wankel zijn, is het een goed idee om eens naar het feitelijke taalgebruik te kijken. Worden zinnen als (1b)

[p. 80]

überhaupt geproduceerd? Idealiter zouden we een tekst moeten vinden die door een commissie geredigeerd is, en dus niet het hoogst-individuele taaleigen van een mogelijkerwijs uitzonderlijke auteur representeert. Welnu, een dergelijke tekst heb ik gevonden, namelijk de bijbelvertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap uit 1951, tot voor kort de officiële bijbel van grote delen van protestants Nederland. In deze tekst vinden we het volgende voorbeeld:

(3)	de Joden [..] namen als inzetting aan voor zichzelf en hun nakomelingen en voor allen die zich bij hen zouden aansluiten, dat zij, zonder ooit over te slaan, deze beide dagen jaarlijks zouden vieren (Esther 9: 27)

Dit voorbeeld is interessant, niet alleen omdat het problematisch lijkt te zijn voor de theorie van Bennis en Hoekstra, maar ook omdat het een meer algemene eis lijkt te weerspreken dat een parasitair gat alleen mogelijk is als er een c-commanderend antecedent aanwezig is. En daarmee levert het een aanvullend argument op voor het vermoeden van Zwart (1993) dat er in infinitiefzinnen met zonder wellicht helemaal geen sprake is van reguliere parasitaire gaten. In (1a) niet, en dus ook in (3) niet. (3) vormt daarmee een belangrijke missing link in de discussie over parasitaire gaten in het Nederlands.

Bibliografie

Bayer, Josef en Jaklin Kornfilt 1994	‘Against scrambling as an instance of Move-alpha,’ in: van Riemsdijk en Corver, red., 17-60.
Bennis, Hans en Teun Hoekstra 1984	‘Gaps and parasitic gaps,’ The Linguistic Review 4-1, 29-87.
Müller, Gereon en Wolfgang Sternefeld 1994	‘Scrambling as A-bar Movement,’ in: van Riemsdijk en Corver (red.), 331-386.
Neeleman, Ad 1994	Complex predicates. Dissertatie Universiteit van Utrecht.
Henk van Riemsdijk en Norbert Corver, red. 1994	Studies on Scrambling: Movement and Non-movement Approaches to Free Word-Order Phenomena. Walter de Gruyter, Berlijn - New York.
Zwart, C. Jan Wouter 1993	Dutch syntax. A minimalist approach. Dissertatie, RU Groningen.