Tabu. Jaargang 18

[p. 114]

Polariteit en superlatieven^*
Helen de Hoop

1. Inleiding

Hoeksema (1986) komt tot de volgende conclusie:
‘De stelling van Ladusaw en Zwarts, te weten dat het een noodzakelijke voorwaarde is voor de grammaticaliteit van negatief-polaire uitdrukkingen dat zij voorkomen onder het bereik van een expressie die monotoon dalend is met betrekking tot de hyponymie-relatie, blijkt niet op te gaan voor een kleine groep van negatief-polaire uitdrukkingen die ook voor kunnen komen bij superlatieven.’ (p.47).

In dit artikel wordt bovenstaande bewering aangevochten. Hoeksema onderbouwt zijn betoog met het gedrag van de polaire elementen ooit en überhaupt. In de paragrafen 4 en 5 laat ik zien dat deze beide uitdrukkingen niet negatief, maar positief polair zijn. Niettemin blijven ze een probleem vormen en in paragraaf 6 zal ik trachten wat nader te komen tot een verklaring voor het feit dat ze kunnen verschijnen onder superlatieven.

Om het betoog te kunnen volgen, is het nodig de termen monotonie en polariteit te kennen. Daarom worden nu allereerst deze begrippen beknopt toegelicht in respectievelijk de paragrafen 2 en 3.

* De inhoud van dit artikel was het onderwerp van een lezing, die ik heb gehouden op de Tabudag te Groningen, 8 mei 1987. Frans Zwarts, Ineke Schuurman en Eric Hoekstra wil ik hartelijk bedanken voor hun commentaar op eerdere versies van dit artikel.

2. Monotonie

Een uitdrukking is monotoon dalend als ze gesloten is onder deelverzamelingen. Een eenvoudig voorbeeld laat dit zien.

(1)	(a)	Niet alle muizen eten. ⇢
	(b)	Niet alle muizen eten kaas.

De verzameling van kaaseters is een deelverzameling van de verzameling eters, (1a) impliceert (1b) (immers, als niet alle muizen eten, dan eten ze ook niet alle kaas) en dus is een constituent van de vorm niet alle N monotoon dalend.

Daarentegen is een uitdrukking monotoon stijgend als ze gesloten is onder superverzamelingen. Een voorbeeld:

(2)	(a)	Alle muizen eten kaas. ⇢
	(b)	Alle muizen eten.

[p. 115]

De verzameling eters is een superverzameling van de verzameling kaaseters, (2a) impliceert (2b) (immers, als alle muizen kaas eten, betekent dat ook dat ze alle eten) en dus is een constituent van de vorm alle N monotoon stijgend.

Uitdrukkingen kunnen ook niet-monotoon zijn, zoals blijkt uit het onderstaande voorbeeld.

(3)	(a)	Precies drie muizen eten. <-/->
	(b)	Precies drie muizen eten kaas.

Uit (3a) volgt niet (3b) (immers, als precies drie muizen eten, impliceert dat niet dat ze alledrie kaas eten) en omgekeerd impliceert (3b) niet (3a) (immers, als precies drie muizen kaas eten, hoeft dat nog niet te betekenen dat er (maar) drie muizen eten). Een constituent van de vorm precies drie N is dus niet-monotoon.

Monotonie-eigenschappen zijn niet slechts van toepassing op nominale constituenten. Onderstaande implicaties geven de monotonie-eigenschappen van de determinatoren niet alle, alle en precies drie.

(4)	(a)	Niet alle witte muizen eten. ⇢
	(b)	Niet alle muizen eten.
(5)	(a)	Alle muizen eten. ⇢
	(b)	Alle witte muizen eten.
(6)	(a)	Precies drie muizen eten. <-/->
	(b)	Precies drie witte muizen eten.

Het wordt nu duidelijk dat determinatoren niet dezelfde monotonie-eigenschappen hoeven te hebben als hun bijbehorende nominale constituenten (vergelijk de implicaties in (1) en (2) met de implicaties in respectievelijk (4) en (5)). De verzameling muizen is een superverzameling van de verzameling witte muizen, (4a) impliceert (4b) en dus is de determinator niet alle monotoon stijgend. De verzameling witte muizen is een deelverzameling van de verzameling muizen, (5a) impliceert (5b) en dus is de determinator alle monotoon dalend. Als precies drie muizen eten, impliceert dat nog niet dat er drie witte muizen eten, en omgekeerd, als drie witte muizen eten, wil dat niet zeggen dat er (maar) drie muizen eten. De determinator precies drie is dus niet-monotoon^1..

1. Voor een uitgebreide beschrijving van monotonie-eigenschappen van determinatoren en nominale constituenten, zie Zwarts (1986).

[p. 116]

3. Polariteit

In de huidige, modeltheoretische theorieën omtrent polariteit spelen monotonie-eigenschappen een grote rol.

Traditioneel (Klima 1964, Baker 1970a en 1970b, Seuren 1975 en 1976) werden negatief polaire elementen gedefinieerd als uitdrukkingen die een negatief element in hun omgeving vereisen en positief polaire elementen als uitdrukkingen die juist niet in de buurt van een negatief element kunnen voorkomen. Blijkens (7) en (8) is bijster een voorbeeld van een negatief polaire uitdrukking, terwijl weleens zonder twijfel positief polair is.

(7)	(a)	Petra is niet bijster dol op schoonmaakwerk.
	(b)	* Petra is bijster dol op schoonmaakwerk.
(8)	(a)	Els draagt weleens een hoedje.
	(b)	* Els draagt niet weleens een hoedje.

Het verschijnen van negatief polaire uitdrukkingen in constructies waar op het eerste gezicht geen negatief element aanwezig was, werd gezien als een aanwijzing voor de aanwezigheid van negatie in de dieptestructuur. Op die manier belandde men natuurlijk in een vicieuze cirkel: een uitdrukking was negatief polair als ze een negatieve omgeving vereiste en een omgeving was negatief als er een negatief polaire uitdrukking in kon verschijnen. Een dergelijke cirkeldefinitie werd ook gebruikt voor positief polaire uitdrukkingen.

Fauconnier (o.a. 1977 en 1978) liet zien dat negatie slechts één van de mogelijke omgevingen is, waarin negatief polaire uitdrukkingen wél en positief polaire uitdrukkingen niét kunnen voorkomen. Ladusaw (1980) en Zwarts (1981 en 1986) hebben deze omgevingen trachten te karakteriseren in termen van monotonie.

Ladusaw veronderstelt dat negatief polaire uitdrukkingen in het bereik dienen te staan van een monotoon dalende expressie. Deze hypothese kan verklaren waarom bijvoorbeeld een zin als (9) met de negatief polaire uitdrukking hoeven welgevormd is, alhoewel er op het eerste gezicht geen negatief element valt te ontdekken.

(9)	Hoogstens twee kinderen hoeven een opstel te schrijven.

[p. 117]

Het blijkt namelijk, dat de constituent hoogstens twee N monotoon dalend is, getuige de volgende geldige implicatie:

(10)	(a)	Hoogstens twee muizen eten. ⇢
	(b)	Hoogstens twee muizen eten kaas.

Zwarts toont aan dat de notie ‘neerwaartse monotonie’ niet voldoende is om de distributie van polaire uitdrukkingen adequaat te beschrijven. Hij onderscheidt binnen de klasse van monotoon dalende constituenten onder andere een deelverzameling quasi-idealiserende constituenten^2.. Daarmee kan Zwarts het verschil in welgevormdheid tussen (11) en (12) verantwoorden.

(11)	* Slechts één kind kon bijster goed zingen.
(12)	Slechts één kind hoefde een opstel te schrijven.

De constituent slechts één kind is weliswaar monotoon dalend, maar dat is niet voldoende om de verschijning van bijster te wettigen. Daartoe is een quasi-idealiserende constituent als geen enkel kind wel in staat, getuige:

(13)	Geen enkel kind kon bijster goed zingen.
(14)	Geen enkel kind hoefde een opstel te schrijven.

Op basis van deze observaties kan de klasse van negatief polaire uitdrukkingen worden onderverdeeld in sterke en zwakke negatief polaire uitdrukkingen.

Ook positief polaire uitdrukkingen kunnen worden ondergebracht in twee klassen. Zwakke positief polaire uitdrukkingen kunnen voorkomen onder alle monotoon dalende nominale constituenten, zonder dat er van omwelgevormdheid of echo-lezing^3. sprake is, terwijl sterke positief polaire uitdrukkingen nooit zonder echo onder een monotoon dalende constituent voorkomen. Al is een voorbeeld van een zwakke positief polaire uitdrukking, nogal is daarentegen sterk.

(15)	Geen enkele kleuter kan al rekenen.
(16)	* Geen enkele onderwijzer is nogal eigenwijs.

Met behulp van de ‘Wetten der Negatieve Polariteit’ (Zwarts 1986,

2. De definitie van een quasi-ideaal luidt (Zwarts 1986, p.307):
Zij B een Boole-algebra. Een kwantor Q op B is een quasi-ideaal dan en slechts dan als voor willekeurige elementen X, Y ∈ B geldt:

(1)	als X ∪ Y ∈ Q, dan X ∈ Q en Y ∈ Q;
(2)	als X ∈ Q en Y ∈ Q, dan X ∪ Y ∈ Q.

3. Een zin als (i) kan op twee manieren geïnterpreteerd worden.

(i)	Beatrix is niet lelijk.

In het ene geval is er sprake van reguliere negatie, het ‘beweren van een ontkenning’; bovenstaande zin kan dan de eerste zin zijn van een persoonsbeschrijving van Beatrix. In het andere geval is de zin de radicale ontkenning van een eerder gedane uitspraak over Beatrix' lelijk-zijn: het ‘ontkennen van een bewering’ dus, waarin de echo van de bewering doorklinkt.
Op het moment dat polaire uitdrukkingen hun intrede doen, resulteert dit pragmatische verschil in een verschil in welgevormdheid. Als het niet-polaire lelijk vervangen wordt door de negatief polaire uitdrukking onknap, dan is alleen de reguliere interpretatie nog mogelijk.

(ii)	Beatrix is niet onknap.

Voegen we aan lelijk de positief polaire predikaatmodificator hartstikke toe, dan leidt alleen de echo-lezing tot een aanvaardbare uitkomst.

(iii)

Beatrix is niet hartstikke lelijk.

[p. 118]

p.341) en de ‘Wetten der Positieve Polariteit’ (Zwarts 1986, p.411) kunnen de volgende gebruiksdefinities worden opgesteld om te bepalen of een uitdrukking al dan niet negatief of positief polair is.

(17)	Definities Polariteit
	I	Een uitdrukking is negatief polair als ze noodzakelijkerwijs in het bereik van een monotoon dalende uitdrukking moet staan.
	II	Een uitdrukking is positief polair als ze niet in het bereik van een antimorfe^4. expressie als niet kan verschijnen (tenzij in echo-lezing).

Hoeksema (1986) laat zien dat superlatieven tot de categorie van niet-monotone adjectieven behoren. Op basis van dit feit valt te verwachten dat negatief polaire uitdrukkingen niet kunnen voorkomen in een bijvoeglijke bijzin van een door een superlatief gemodificeerd substantief. Nu komt Hoeksema tot de verrassende conclusie dat een aantal negatief polaire uitdrukkingen wel op die plaats kan staan. Hij geeft er twee, ooit en überhaupt, in de volgende zinnen (Hoeksema, (15a) en (15b)):

(18)	De grootste snoek ooit gevangen in dit water woog 20 kg.
(19)	Dat is de domste opmerking die überhaupt gemaakt kan worden.

In de volgende twee paragrafen zal ik trachten aan te tonen dat ooit en überhaupt niet negatief polair zijn, maar positief polair. De problemen zijn daarmee nog niet opgelost, en daarom worden in paragraaf 6 superlatieven nader geobserveerd, mede aan de hand van positieve polariteit.

4. De definitie van antimorfisme luidt als volgt (Zwarts 1986, p.406): Zijn B en B* twee Boole-algebra's. Een functie f van B naar B* is een antimorfisme dan en slechts dan als voor willekeurige elementen X, Y ∈ B geldt:

(1)	f(X∪Y) = f(X)∩ f(X);
(2)	f(-X) = -f(X).

4. Ooit

In Seuren (1975) wordt ooit als negatief polair element gegeven in de volgende zin (Seuren, (83b), p.316):

(20)	Als hij ooit in Japan geweest is, is het maar kort geweest.

Seuren zelf zegt hierover later (1976, p.182, noot 3) dat dit maar ten dele juist is. Volgens hem is ooit aan de ene kant een negatief polai-

[p. 119]

re uitdrukking, omdat het bijvoorbeeld na het dan van een comparatief kan worden aangetroffen, als in (21):

(21)	Ik voel me beter dan ooit.

Aan de andere kant zou ooit ook als positief polaire uitdrukking voorkomen, wat te zien is aan een zin als (22).

(22)	* Ik heb niet ooit beweerd dat ik een neo-dualist was.

Verderop wordt op de argumenten van Seuren en andere auteurs nader ingegaan.

Van der Wouden (1985) neemt het idee van Seuren over. Hij behandelt ooit als positief polaire uitdrukking, maar staat even stil bij het feit dat ooit een negatief polaire variant heeft. Volgens Van der Wouden wijst de ongrammaticaliteit van zin (23) erop, dat ooit een negatief polaire uitdrukking is, ‘ongeveer van de categorie hoeven, dat wil zeggen, er moet minstens een monotoon dalende kwantor als regent aanwezig zijn’ (p.41).

(23)	* Jan is ooit op tijd klaar met zijn werk.

Hoeksema (1986) gaat in een noot ook wat nader in op het partikel ooit, omdat hij zich er wel van bewust is dat er enige onduidelijkheid kan bestaan over het negatief polaire karakter ervan. Hij neemt eveneens het oordeel van Seuren over:

‘Ik neem aan met Seuren (1976) dat er twee uitdrukkingen ooit in het Nederlands zijn, waarvan er één een negatief-polair element is en het andere een positief-polair element’ (p.47, noot 5).

Hoeksema vergelijkt ooit met het Engelse any, dat volgens hem ook een negatief polaire en een positief polaire variant heeft.

In navolging van Seuren wordt dus algemeen aangenomen dat ooit twee varianten kent, een negatief en een positief polaire. Mijns inziens is ooit alléén positief polair.

Er valt een onderscheid te maken tussen twee betekenisvarianten van ooit:

a)	op een of ander tijdstip in het verleden;
b)	op een of ander tijdstip in de toekomst.

Deze varianten zijn te zien in achtereenvolgens de zinnen (24) en (25).

[p. 120]

(24)	Paul is ooit in Parijs geweest.
(25)	Paul zal ooit in Parijs zijn.

Louter het feit dat deze twee voorbeeldzinnen grammatical zijn^5. wijst erop dat ooit niet negatief polair is. De aanwezigheid van een monotoon dalende expressie is immers een noodzakelijke voorwaarde voor het verschijnen van een negatief polaire uitdrukking. De nominale constituent Paul is niet monotoon dalend, sterker nog, eigennamen zijn monotoon stijgend.

Als nu nogmaals de argumenten van Seuren, Van der Wouden en Hoeksema met betrekking tot de negatieve polariteit van ooit beschouwd worden, dan blijken die argumenten gemakkelijk te weerleggen.

Seuren geeft als argument voor de negatieve polariteit van ooit dat het na het dan van een comparatief kan optreden. Uit het op die plaats kunnen verschijnen van ooit volgt echter niet dat het negatief polair is. Van der Wouden laat zien dat veel positief polaire uitdrukkingen ook op die plaats kunnen verschijnen en één van zijn voorbeelden is (Van der Wouden, (4c), p.77):

(26)	Marcel studeert harder dan hij ooit gedaan heeft.

Vergelijk zin (26) met zin (21) en merk op dat het nu toch wel erg onduidelijk wordt waarom ooit in het ene geval als negatief polair en in het andere geval als positief polair moet worden aangemerkt^6..

Van der Wouden meent uit de ongrammaticaliteit van zin (23) te mogen opmaken dat ooit een negatief polaire uitdrukking is. Uit de zinnen (24) en (25) blijkt al dat de ongrammaticaliteit van (23) niet te wijten is aan de aard van de nominale constituent Jan. Zin (27) is dan ook prima:

(23)	* Jan is ooit op tijd klaar met zijn werk.
(27)	Jan zal ooit klaar zijn met zijn werk.

Hoeksema vergelijkt ooit met het Engelse any. Dit is mijns inziens niet terecht. Any heeft volgens Ladusaw (1980) twee varianten, echter niet een positief polaire en een negatief polaire variant, zoals Hoeksema veronderstelt, maar een polaire variant (polarity sensitive: PS) en een vrije variant (free choice: FC). De polaire variant is

5. Een zin als (24) is volgens Hoeksema (1986) niet voor iedereen aanvaardbaar.

6. Het verschil tussen NP-comparatieven en S-comparatieven (Hoeksema 1983a) doet in dit verband niet ter zake. Een NP-comparatief is volgens Hoeksema monotoon stijgend en een S-comparatief monotoon dalend. De zwakke positief polaire uitdrukking ooit zou onder beide moeten kunnen verschijnen.

[p. 121]

negatief polair, de vrije variant is niet polair. Voorbeelden zijn (Ladusaw, (9a) en (9b), p.70):

(28)	John will dance with anyoneFC.
(29)	John won't dance with anyonePC.

De ontkenning van zin (28) levert zin (30) op, die zoiets betekent als (31), in tegenstelling tot (28), waarvan de betekenis is weergegeven in (32).

(30)	John won't dance with anyoneFC.
(31)	John zal niet met iederéén dansen.
(32)	John zal met niemand dansen.

Uit de welgevormdheid van zin (30) blijkt dat any_FC niet positief polair is.

Met dit alles is hopelijk duidelijk geworden dat ooit in geen geval negatief polair is.

De positieve polariteit van ooit is gemakkelijk aan te tonen. Hiertoe wordt ooit onder de antimorfe expressie niet geplaatst.

(33)	* Paul is niet ooit in Parijs geweest.
(34)	* Paul zal niet ooit in Parijs zijn.

Beide zinnen zijn enkel aanvaardbaar in echo-lezing en daaruit blijkt onmiskenbaar de positieve polariteit van ooit.

5. Überhaupt

Ook überhaupt wordt door Seuren (1975) als negatief polaire uitdrukking geïntroduceerd (Seuren, (83c), p.316):

(35)	Als hij überhaupt iets gezegd heeft, is het van weinig belang geweest.

Hij verantwoordt dit niet en ook Hoeksema (1986) introduceert überhaupt zonder verdere uitleg als negatief polair.

Mijns inziens is überhaupt positief polair. Dit kan worden aangetoond met behulp van het volgende zinnenpaar:

[p. 122]

(36)	(a)	Dat is überhaupt het slechtste voorbeeld dat je kunt bedenken.
	(b)	* Dat is niet überhaupt het slechtste voorbeeld dat je kunt bedenken.

Zin (36b) is door de aanwezigheid van niet - tenzij in zeer sterke echo-lezing - onwelgevormd, waaruit mag worden geconcludeerd dat überhaupt positief polair is.

Toch is het in eerste instantie niet zo verwonderlijk dat Seuren en Hoeksema in überhaupt een negatief polaire uitdrukking zagen. Het lijkt erop dat überhaupt vaak gepaard gaat met een negatief element, getuige:

(37)	Ik ga überhaupt niet met vakantie dit jaar.
(38)	Deze professor is überhaupt niet zo slim.

Edoch, in de zinnen (37) en (38) heeft überhaupt het negatieve element in zijn bereik en niet andersom! Bovendien kan überhaupt zonder negatief element in zijn bereik ook zeer wel voorkomen:

(39)	Hij is überhaupt een vervelende kerel!

Of, wanneer men in het adjectief vervelend ook ‘iets negatiefs’ ontwaart:

(40)	Hij is überhaupt een knappe kerel!

6. Superlatieven

Hoeksema (1986) laat zien dat superlatieven niet-monotone adjectieven zijn. Hij doelt dan op hun gedrag als determinator, zoals is op te maken uit (41):

(41)	(a)	De grootste muis eet. <-/->
	(b)	De grootste witte muis eet.

Als nominale constituent blijken superlatieven monotoon stijgend te zijn:

[p. 123]

(42)	(a)	De grootste muis eet kaas. ⇢
	(b)	De grootste muis eet.

De verwachting dat negatief polaire uitdrukkingen niet en positief polaire uitdrukkingen wel in het bereik kunnen staan van een door een superlatief gemodificeerd substantief, blijkt dan ook gerechtvaardigd, getuige (43) t/m (46).

(43)	* Het kleinste kind hoeft een opstel te schrijven.
(44)	* De oudste man zingt bijster zuiver.
(45)	De dapperste held is weleens bang.
(46)	Het kleinste kind kan al rekenen.

Ook kunnen geheel naar verwachting negatief polaire uitdrukkingen niet verschijnen in een bijvoeglijke bijzin onder een niet-monotone superlatief. De enige twee negatief polaire uitdrukkingen die daar volgens Hoeksema (1986) wel kunnen verschijnen, zijn in de vorige twee paragrafen gebleken niet negatief, maar positief polair te zijn.

Wat men echter ook zou verwachten, is dat positief polaire uitdrukkingen wel kunnen voorkomen in een bijvoeglijke bijzin onder een superlatief. Toch levert dat vaak onwelgevormde zinnen op:

(47)	* Frank is de kleinste speler die allerminst in dit bed past. (Hoeksema 1986), (31a))
(48)	* Hij was de liefste jongen die niet rookte.

De vraag is hoe deze onwelgevormdheid verklaard moet worden.

Hoeksema (1983b) legt een verband tussen een uniek bepalende beschrijving als de huidige koningin van Nederland en een superlatief. De verzamelingen waarnaar beide verwijzen, zijn eenledig. Daarom zijn de volgende twee zinnen zeer eigenaardig.

(49)	* Een huidige koningin van Nederland vertrekt morgen naar Curaçao.
(50)	* Een dikste kat uit de buurt heet Tybeert.

Immers, het onbepaalde lidwoord een vooronderstelt meer dan één huidige koningin van Nederland en meer dan één dikste kat uit de buurt.

Om dezelfde reden kunnen uniek bepalende beschrijvingen moeilijk

[p. 124]

gecombineerd worden met beperkende bijzinnen. Beperkende bijzinnen hebben de functie de verzameling waarnaar verwezen wordt door de nominale constituent, te verkleinen. Bij een eenledige verzameling levert dat uiteraard moeilijkheden op:

(51)	* De huidige koningin van Nederland die naar Curaçao gaat, komt volgende week terug.
(52)	* De dikste kat die van eten houdt, heet Tybeert.
(53)	* Hij was de liefste jongen die rookte.

Blijkens (52) en (53) zijn superlatieven huiverig voor beperking^7., ook zonder positief polaire uitdrukking in het bereik. De beperkende bijzin in (52) heeft betrekking op de dikste kat en impliceert dus het bestaan van minstens twee dikste katten, waarvan er één van eten houdt, net zoals zin (51) minstens twee huidige koninginnen van Nederland vooronderstelt.

Zin (52) kan echter ook anders geïnterpreteerd worden. Dan heeft de bijzin slechts betrekking op kat en is de zin wel acceptabel. Van alle katten die van eten houden, is Tybeert de dikste.

(52')

[De díkste [kat die van eten houdt]], heet Tybeert.

Dus, de dikste kat die van eten houdt tegenover bijvoorbeeld de dunste kat die van eten houdt. In principe zijn voor elke zin van deze vorm twee interpretaties mogelijk, ook wanneer er een positief polaire uitdrukking verschijnt. Zin (47) kan ook worden gelezen als (47') en is dan welgevormd.

(47')

Frank is [de kleinste [speler die allerminst in dit bed past]].

Van alle spelers die allerminst in dit bed passen, is Frank de kleinste. De interpretatie waarbij de beperkende bijzin slechts betrekking heeft op het nomen, levert dus steeds welgevormde zinnen op.

Iets dergelijks doet zich voor in onderstaande zinnen, die ondanks de beperkende bijzinnen toch welgevormd zijn.

(54)	De dikste kat die ik ken, heet Tybeert.
(55)	De dikste kat die ik ooit zag, heet Tybeert.

7. Uiteraard zijn dergelijke zinnen wel grammaticaal met een uitbreidende bijzin in plaats van een beperkende. Uitbreidende bijzinnen voegen informatie toe en doen niets af aan het unieke karakter van de nominale constituent.

[p. 125]

In bovenstaande zinnen fungeren de bijzinnen net als de bepaling uit de buurt in (50) en doen geen afbreuk aan het eenledige karakter van de superlatief. Ze beperken slechts de verzameling katten. In tegenstelling tot hetgeen het geval is in (52) geldt hier niet de vooronderstelling dat er minstens twee dikste katten moeten zijn. De zinnen (54) en (55) worden geïnterpreteerd als (56) en (57).

(56)	Van alle katten die ik ken, heet de dikste Tybeert.
(57)	Van alle katten die ik ooit zag, heet de dikste Tybeert.

Inmiddels kan verklaard worden waarom positief polaire uitdrukkingen vaak niet in een bijvoeglijke bijzin onder superlatieven kunnen voorkomen: het is niet de positieve polariteit van de uitdrukking, maar het beperkende karakter van de bijzin, dat zorgt voor de onwelgevormdheid van het geheel.

De uitzonderingen in (18) en (19) zijn gevallen die vergelijkbaar zijn met (54) en (55). Het unieke karakter van de superlatieven komt er niet in gevaar.

Een apart geval vormen de superlatieven eerste en laatste, die juist wel specificatie verlangen in de vorm van een beperkende bijzin:

(58)	Hij was de eerste jongen die rookte.
(59)	Hij was de laatste jongen die rookte.

Dit heeft te maken met het tijdsaspect van eerste en laatste: beide superlatieven duiden eindpunten aan op een tijdsas. Positief polaire uitdrukkingen kunnen dan ook meestal wel in een beperkende bijzin onder eerste en laatste voorkomen:

(60)	Jij bent de eerste klant die	allerminst tevreden is.
		reeds
		betrekkelijk
		geenszins
		nagenoeg
		nimmer
		hartstikke
		etc.

Wellicht dienen eerste en laatste toch eerder te worden opgevat als rangtelwoorden dan als superlatieven.

[p. 126]

7. Samenvatting

De bewering van Hoeksema dat de theorie van Ladusaw en Zwarts aangaande het verband tussen neerwaartse monotonie en negatieve polariteit wordt gedwarsboomd door het gedrag van de volgens Hoeksema negatief polaire uitdrukkingen ooit en überhaupt onder superlatieven, blijkt niet houdbaar. Beide uitdrukkingen zijn niet negatief polair, maar positief polair.

Het het aantonen van de positieve polariteit van ooit en überhaupt rijst echter een nieuw probleem, daar ook positief polaire uitdrukkingen vaak niet kunnen verschijnen in beperkende bijvoeglijke bijzinnen onder superlatieven. Dit is een gevolg van het feit dat superlatieven verwijzen naar een eenledige verzameling, die moeilijk beperkt kan worden. Alleen bijzinnen die dit unieke karakter niet in gevaar brengen, kunnen gecombineerd worden met superlatieven. Bijzinnen, waarin ooit en überhaupt verschijnen, behoren daartoe.

[p. 128]

Bibliografie

Baker, C.L. (1970a), ‘Double negatives’. In: Linguistic Inquiry 1.2 (1970), p. 169-186.

Baker, C.L. (1970b), ‘Problems of Polarity in counterfactuals’. In: J. Sadock and A. Vanek (eds.), Studies presented to Robert B. Lees by his students, Edmonton 1970, p. 1-15.

Fauconnier, G. (1977), ‘Polarité Syntaxique et Sémantique’. In: Linguisticae Investigationes 1.1 (1977), p. 1-38.

Fauconnier, G. (1978), ‘Implication Reversal in a Natural Language’. In: F. Guenthner and S.J. Schmidt (eds.), Formal Semantics and Pragmatics for Natural Language, Dordrecht 1978, p. 289-301.

Hoeksema, J. (1983a), ‘Negative Polarity and the Comparative’. In: Natural Language and Linguistic Theory 1 (1983), p. 403-434.

Hoeksema, J. (1983b), ‘Superlatieven’. In: Tabu 13 (1983), p. 101-106.

Hoeksema, J. (1986), ‘Monotonie en Superlatieven’. In: Proeven van Taalwetenschap, Tabu 16 (1986), p. 38-49.

Klima, E.S. (1964), ‘Negation in English’. In: J.A. Fodor and J.J. Katz (eds.), The Structure of Language: Readings in the Philosophy of Language, Englewood Cliffs 1964, p. 264-323.

Ladusaw, W.A. (1980), Polarity Sensitivity as Inherent Scope Relations, Doctoral dissertation, Bloomington 1980.

Seuren, P.A.M. (1975), Tussen taal en denken. Een bijdrage tot de empirische funderingen van de semantiek, Utrecht 1975.

Seuren, P.A.M. (1976), Lijnen van Taaltheoretisch Onderzoek. Een bundel oorspronkelijke artikelen aangeboden aan Prof.dr. H. Schultink, Groningen 1976, p. 160-184.

Wouden, T. van der (1985), Positief Polaire Uitdrukkingen in het Nederlands, Doctoraalscriptie, Leiden 1985.

Zwarts, F. (1981), ‘Negatief Polaire Uitdrukkingen I’. In: Glot 4 (1981), p. 35-132.

Zwarts, F. (1986), Categoriale Grammatica en Algebraïsche Semantiek. Een onderzoek naar negatie en polariteit in het Nederlands, Dissertatie, Groningen 1986.