Van het artikel ‘De samengesteldheid van het perfectum’ (Tabu 16, 32-37) van kollega Sassen heb ik - zoals dat op de Effektenbeurs heetvoorkennis gehad. Hij wijst erop dat ik van het syntagma een week geleden ook in m'n kersverse Beknopte geen buitenbouw besproken heb. Dat is waar (het is een beknopt boek), en ik wil die leemte nu graag een beetje aanvullen.
A. Het verwijspunt van de woorden als nou en toen
1. Alle gevallen, behalve de direkte en de halfdirekte rede
Nou en toen hebben nu altijd als verwijspunt het ogenblik waarop de hoofdzin uitgesproken wordt, ongeacht of ze gelijkvlakkig zijn met de hoofdzins-pv of ondervlakkig daaraan:
Nu een voorbeeld met een tweede tijdsbepaling:
Ook nu heeft straks als verwijspunt het ogenblik waarop de hoofdzin gesproken wordt en niet dat waarop we de Spanjaard gezien hebben (‘vorige week’).
2. de direkte rede
Nou en toen hebben daarentegen bij een direkte rede als verwijsunt de tijd waarop die direkte rede gezegd wordt:
[pagina 85]
[p. 85]
Ook u is het vlak waarin we nou ontleden t.o.v. dat an de direkte rede, niet van belang, zoals de voorbeelden laten zien.
3. De halfdirekte rede
Ik bedoel hier een citaat met voor-pv in de tweede hoofdvorm dat een wat afstandelijk citeren betekent:
Voor mijn taalgevoel heeft nou bij voorkeur ‘vorige week’ als verwijspunt, maar dat kan eventueel ook ‘mijn spreken nu’ zijn.
B. Het verwijspunt van een week geleden
Terwijl nou, straks enz. als enigst mogelijke verwijspunt een tijd van spreken hebben (van de hoofdzin of van een (half)direkte rede), heeft een week geleden nog een tweede mogelijkheid, nl. een andere tijdsaanduider in de zin: gister, vorige week enz.
1. Twee verwijspunten
a. Ze kunnen samen één hoofdzinsplaats bezetten:
Een maand geleden heeft als verwijspunt vorige week en dat heeft weer als verwijspunt het ogenblik waarop de hoofdzin uitgesproken wordt.- Met splitsing:
als verwijspunt het ogenblik waarop de hoofdzin uitgesproken wordt.- Met splitsing:
[pagina 86]
[p. 86]
b. Ze kunnen samen één bijzinsplaats bezetten:
Maar zijn ze ongelijkvlakkig, dan kan morgen enz. geen verwijspunt zijn voor twintig jaar geleden:
Zowel morgen als twintig jaar geleden hebben nu als verwijspunt het ogenblik waarop de hoofdzin uitgesproken wordt.
2. Eén verwijspunt
Dat is nu precies hetzelfde als bij nou en toen uit A:
a. Alle gevallen behalve de direkte en halfdirekte rede
Ongeacht gelijk- of ondervlakkigheid heeft een week geleden als verwijspunt het ogenblik waarop de hoofdzin uitgesproken wordt:
b. de direkte rede
Het verwijspunt is weer dat waarop die direkte rede gezegd wordt:
c. De halfdirekte rede
[pagina 87]
[p. 87]
Stel dat ie eergister jarig was, dan is voor mij de voorkeuropvatting dat het ging om zeven dagen vóór z'n verjaardag, dat m.a.w. het tijdstip van spreken van de direkte rede verwijspunt is. Maar ook nu durf ik dat van spreken van de hoofdzin niet uit te sluiten.
C. Besluit
Met opzet heb ik de komplikaties buiten beschouwing gelaten in verband met de indirekte rede en met ww-vormen. Ook hier kunnen individuele detailverschillen voorkomen:
Over het verwijspunt van een maand geleden bestaat geen meningsverschil: dat is het ogenblik van spreken van de hoofdzin. Maar bij een week geleden is dat anders: in de eerste zin laat zou vertrekken zien dat het om een feit gaat dat vanuit zijn spreken toekomst was; in de tweede zin moet een week geleden als verwijspunt óf mijn uitspreken van de hoofdzin hebben óf zijn uitspreken van de bijzin. In dit laatste geval heb ik geen enkele voorkeur.
Auteursrechtelijk beschermd
