Tabu. Jaargang 8

[p. 56]

Een opvallend gebruik van het werkwoord noemen

Op grond van de gegevens (sub voce) van het WNT (IX, 1913) en Van Dale (1976¹⁰) laten de diverse niet-idiomatische gebruikswijzen van het werkwoord noemen zich aan de hand van de volgende zinnen syntactisch specificeren:

(1)	Noem eens een willekeurig onbepaald voornaamwoord.
	Hij heeft je niet genoemd.
	Heb je mijn naam genoemd?
(2)	We hebben hem naar zijn vader genoemd.
(3)	Zal ik u maar bij uw voornaam noemen?
(4a)	Hij heet Jodocus, maar we noemen hem Dokie.
	Dit zinsdeel wordt wel bepaling van gesteldheid genoemd.
	Ze noemt zich voor de telefoon mevróuw Best.
	Dit noem ik dweperij.
	Knuvelder noemt Barends een belangrijk dichter.
(4b)	Dit noem ik onverantwoordelijk
	Zo iemand kun je toch niet vrij noemen?

In de zinnen van (4) is noemen verbonden met een bepaling van gesteldheid (bij het object), die gevormd wordt door een nominale (4a) of een adjectivische constituent (4b). Het vertoont wat dat betreft overeenkomst met vinden.

Ook de volgende zin, afkomstig uit een geschiedkundige recensie van een bekende Groningse historicus, bevat noemen in verbinding met een (substantivische) bepaling van gesteldheid:

(5)	‘... als de (...) schrijver het koolzaad eerst vroeg en vervolgens pas laat een belangrijk gewas noemt?’^1)

Maar er is wel iets opvallends aan de hand met zin (5). Hij moet blijkens de context als volgt begrepen en geparafrazeerd worden:

(6)	als de schrijver eerst van koolzaad beweert dat het (al) vroeg [een belangrijk gewas was] en vervolgens [beweert] dat het pas laat een belangrijk gewas was?

met andere woorden: in tegenstelling tot eerst en vervolgens zijn vroeg en pas laat géén temporele bepalingen bij

koolzaad een belangrijk gewas noemen

maar bij het daarin als het ware vervatte predikaat

een belangrijk gewas zijn.

Is dit een reden om noemen lexicaal te decomponeren tot zoiets als beweren dat... is?²⁾ Ik ga op die mogelijke lexicale decompositie (vgl. kill = of cause become not alive en zo) in dit spierinkje (uiteraard) niet in, ook niet op mogelijke implicaties van het feit dat de bepaling van gesteldheid bij noemen niet dat maar zo luidt (vgl. vragend hoe, niet wat) en al of niet in samenhang

1) P.J. van Winter, Cultureel maandblad Groningen 18 (1976), p. 61.

2) Vgl. de dubbelzinnigheid van (...) dat je het bijna dweperij zounoemen.

[p. 57]

daarmee de overeenkomst (syntactisch en semantisch) met heten, passiefvorming van zinnen met noemen, e.d. (om van de wijsgerige betrekkingen tussen noemen en zijn maar niet te spreken: zijn de menselijke wezens die kinderen krijgen vrouwen of worden ze om die reden zo genóemd?)³⁾

3) Vgl. Maarten 't Hart, De kritische afstand (1977²). p. 76.