Tabu. Jaargang 1

[p. 21]

[Nummer 3]

Taalwetenschap in Nederland - 1971

Op zaterdag 23 januari 1971 vond te Amsterdam het symposium ‘Taalwetenschap in Nederland 1971’ (tin7l) plaats. Dit symposium, dat werd bijgewoond door ongeveer 125 belangstellenden (waaronder ook een tiental uit Groningen), was georganiseerd door de Algemene Vereniging voor Taalwetenschap¹⁾. Het grootste deel van de dag werd besteed aan lezingen die gehouden werden voor de secties ‘Syntaxis en semantiek’, ‘Syntaxis, tekststructuur’, ‘Fonetiek en fonologie’ en ‘Psycholinguïstiek’. De dag werd besloten met een algemene voordracht van W. Abraham voor alle deelnemers²⁾. Vooral voor de twee eerstgenoemde secties was veel belangstelling. Zonder anderen te kort te doen, wil ik in het bijzonder wijzen op de lezing van H.J. Verkuyl (‘Aspekten van de Verbale Constituent’) en de lezing van T.A. van Dijk (‘Aspekten van een tekstgrammatika’).

De inhoud van de lezing van Verkuyl laat zich als volgt samenvatten: In de traditionele grammatica werd vrij algemeen de opvatting aanvaard dat de zgn. Duratieve en Niet-Duratieve Aspecten aan het werkwoord moesten worden toegekend als semantische primitieven. Aanleiding tot die opvatting was de morfologische systematiek in het verbale systeem van Slavische talen, waar het verschil tussen de Aspecten kon worden uitgedrukt door verbale prefixen. De centrale hypothese van de T.G. dat er een onderscheid kan worden aangenomen tussen dieptestructuur en oppervlaktestructuur maakt het mogelijk de genoemde systematiek als oppervlakte-verschijnselen te zien. Gruber's modificatie³⁾ van het model van Chomsky (1965) biedt mogelijkheden de Aspecten te zien als semantische categorieën die ook optreden in niet-Slavische talen. Er zijn aanwijzingen dat de categorieën Duratief en Niet-Duratief moeten worden toegekend aan de VC en dat ze zijn opgebouwd uit semantische informatie afkomstig uit de constituenten die door de knoop VC worden gedomineerd⁴⁾. Een zin als ‘De muis at van de kaas’ kan men analyseren in termen van een Duratief aspect dat is opgebouwd uit een ‘Neem’-werkwoord plus ‘ongespecificeerde hoeveelheid x’. Het Niet-Duratieve aspect ‘De muis at de kaas’ is gevormd uit de categorieën ‘Neem’-werkwoord plus ‘gespecificeerde hoeveelheid x’, (Een en ander kan overigens ook meer geformaliseerd worden weergegeven). Het verschil tussen het Duratieve en het Niet-Duratieve aspect lijkt te kunnen worden beschreven met behulp van begrippen uit de verzamelingenleer.

In de lezing van Van Dijk, die aansluit bij recente (c.q. te verwachten) publicaties⁵⁾ van zijn hand, werd o.m. op het volgende gewezen: Zowel in de standaard TG-grammatica als in de generatieve semantiek is gebleken dat verschijnselen als pronominalisatie, relativisatie, S-inbedding, topic en comment, presuppositie, tempus-relaties etc. een benadering vragen die de grenzen van de zin en zijn semantische dieptestructuren te buiten gaat. Een mogelijke verklaring voor dergelijke linguïstische aspecten kan geleverd worden door een tekstgrammatica, die tevens als basis kan dienen voor een formele literatuurtheorie. Allereerst kan men aannemelijk maken dat de beschrijveing van tekststructuren niet reduceerbaar is tot een beschrijving van opeenvolgende zinnen. De gecompliceerde semantische relaties tussen zinnen worden bepaald door abstracte dieperliggende structuren. Dit impliceert dat een taalgebruiker aan regels voor zinsproductie zeker niet genoeg heeft. Om een tekst als een semantisch coherente structuur te kunnen produceren zal zijn competence ook tekstregels moeten bevatten. Tekstuele welgevormdheid (coherentie) wordt in de eerste plaats gedefiniëerd door een aantal globale semantische vormingsregels waarmee een tekstdieptestructuur (TDS) kan worden afgeleid, omdat zonder TDS een tekst niets meer kan zijn dan een verzameling zinnen zonder enige semantische ‘continuïteit’.

1) Sekretariaat: Inst. v. Alg. Taalwetenschap, Spui 21, A'dam-C. Het lidmaatschap kost f.5,- per jaar. Behalve het symposium (‘Abstracts’ van de lezingen worden van te voren toegezonden) organiseert het bestuur van de vereniging jaarlijks een viertal lezingen.

2) Om een indruk te geven van de onderwerpen die op die dag aan bod gekomen zijn, volgen op pag. 24 de titels van alle gehouden lezingen. De samenvattingen van die lezingen voor belangstellenden ter inzage in kamer 233 (Onderzoek taalkunde). Er bestaan bij de organisatoren overigens plannen, de volledige teksten in de loop van dit jaar gebundeld uit te geven.

3) Gruber, J.S. ‘Studies in lexical Relations’, ongepubl. Ph.D.. thesis, M.I.T. (1965)
Gruber, J.S. ‘Look and See’, Language 43 (1967) 937-947
Gruber, J.S. ‘Disjunctive Ordering Among Lexical Insertion Rules’, ongepubl., M.I.T. (1967)
Gruber, J.S. ‘Functions of the Lexicon in Formal Descriptive Grammars’, TM-3770/000/00, System Development Corporation, Santa Monica, Calif. (1967)
Sinds kort beschikt het Instituut over fotocopieën van deze publicaties.

4) Daarnaast zijn er echter argumenten om de Aspecten toe te kennen aan de hoogste knoop, d.w.z. aan S. Uit zinnen als: ‘Er stroomt urenlang water uit die rots’ en ‘^xEr stroomt urenlang een liter water uit die rots’ blijkt n.l. dat ook informatie uit de subjects NP een rol speelt. (Verkuyl veranderde de titel van de lezing dan ook in: ‘Aspecten als compositionele categorieën’).

5) T.A. van Dijk, ‘Theorie en Praktijk van de semantische analyse van literaire teksten’, N.Tg. 63,5 (1970) 340-355
dez., ‘Tekstgenerering en Tekstproduktie’ Studia Neerlandica 1,4 (1971)
dez., ‘Moderne Literatuurtheorie. Een experimentele inleiding’, A'dam, v. Gennep (ter perse)
dez., ‘Taal. Tekst. Teken. Bijdragen tot de literatuurtheorie’ A'dam, Polak-Atheneum (ter perse).

[p. 22]

Voor een tekstderivatie heeft men een nieuw axiomatisch beginsymbool T nodig dat vervolgens als een aantal semantische categorieën wordt geëxpandeerd, waarbij de predicaat-logica als een globaal - nader aan te passen - model dienst doet. Aangezien een tekst ook uit één zin kan bestaan, zijn tekstuele-DS en zins-DS in principe analoog, en kunnen voorstellen uit de generatieve semantiek (McCawley, Fillmore, Lakoff) als uitgangspunt voor de derivatie dienen: Predicaat, n-Argumenten en hun Modificatoren, verder temporele, topologische en aspectuele categorieën en tenslotte een recursief T en een performatieve tekstqualificator (TQL) kunnen deel uit maken van het theoretisch vocabularium. Op deze TDS worden operaties uitgevoerd die tenslotte leiden tot structuren van een reeks zinnen S₁....S_n met hun oppervlaktestructuren.

Streekstra

[p. 23]

Lezingen, gehouden tijdens ‘Taalwetenschap in Nederland 1971’

Sektie 1: SYNTAXIS EN SEMANTIEK.
J. de Rooij,	‘Eigenlijke en oneigenlijke modale verba’.
M.A.C. Huybregts,	‘Turks is verstaanbaar voor Turken’.
H.J. Verkuyl,	‘Aspekten van de verbale constituent’.
D.M. Bakker,	‘Ieder, Samen, Respectievelijk, Elkaar’.
W.J. Meys,	‘Enige kanttekeningen bij de respective(ly)-transformatie zoals voorgesteld door James D. McCawley’.
Sektie 2: SYNTAXIS, TEKSTSTRUKTUUR.
J.D.W. Schroten,	‘Twee typen subjectscomplementatie’.
E.J. Reuland,	‘Boölean conditions on analyzability’
G.A.C. Hubers,	‘Iets over zinsaksent’
T.A. van Dijk,	‘Aspekten van een tekstgrammatika’
Sektie 3: FONETIEK EN FONOLOGIE.
M.G. de Boer,	‘Bespreking van “A Phonology of Italian in a Generative Grammar” van Mario Saltarelli’
H. Gilijamse,	‘ROL als mineur-regel in de fonologie van net Nederlands.’
N.S.H. Smith,	‘Need all distinctive features be specified in the lexicon?’
S.G. Nooteboom,	‘De “invariante doelen”-theorie van spraakproductie’.
A. van Katwijk,	‘De samenstelling van toonhoogtecontouren’.
Sektie 4: PSYCHOLINGUISTIEK.
J. Eggermont,	‘Systematiek in de verwarring bij het spraakafzien’.
A.J.M. v.d. Geest,	‘De syntactische beschrijving van de holophrastische zin in de kindertaal.’
A.L. des Tombe,	‘Wat voor soort psychologie is taalkunde eigenlijk?’
B.Th. Tervoort,	‘De pathologie van de samenstelling’.
ALGEMENE LEZING:
W. Abraham,	‘Stil, Pragmatik und Abweichungsgrammatik’.