Tabu. Jaargang 1

[p. 14]

Kunnen als drager van het ‘sporadisch aspect’

Eén van de minder vaak voorkomende betekenissen van kunnen is kunnen als drager van wat Boyd en Thorne (1969) noemen het sporadisch aspect. We vinden deze betekenis o.a. in de volgende zinnen:

1.	Nederlanders kunnen lang zijn
2.	Cocktailparties kunnen vervelend zijn

Zin 1. betekent:

3a	Sommige Nederlanders zijn lang

Een synonieme uitdrukking voor 3a is:

3b	Nederlanders zijn soms lang

Zin 2. heeft drie interpretaties, namelijk:

4a	Sommige cocktailparties zijn vervelend
4b	Cocktailparties zijn op sommige momenten (van die cocktailparties) vervelend
4c	Cocktailparties zijn op sommige momenten (van de oneindige tijdslijn) vervelend

Een synonieme uitdrukking voor 2. in alle drie interpretaties is

5	Cocktailparies zijn soms vervelend

Hetzelfde verschil als tussen 4a en 4b bestaat ook tussen de interpretaties van

6.	Jongens kunnen vervelend zijn

Deze zin heeft twee interpretaties, n.l.:

7a	Sommige jongens zijn vervelend
7b	Jongens zijn op sommige momenten (van de oneindige tijdslijn) vervelend

Opgemerkt moet worden, dat de sommige.....zijn...-interpretatie afhankelijk is van de aanwezigheid van het categoriale lidwoord ⌀ (het zgn. nulmorfeem; cf. Kraak en Klooster (1968: hfdst. 5).

De zin

8.	Die jongens kunnen vervelend zijn

laat dan ook maar één interpretatie toe, n.l.:

9.	Die jongens zijn op sommige momenten vervelend

Dat bij zin 1. maar één interpretatie mogelijk is, blijkt uit de ongrammaticaliteit van 10. en 11.:

10.	^xNederlanders zijn op sommige momenten lang
11.	^xDie Nederlander is soms lang

Dit heeft te maken met het onderscheid stative-non-stative bij adjectieven (cf. Lakoff(1965:appendix A)). Eén van de syntactische criteria voor dit onderscheid is, dat we wel kunnen zeggen

12a	Wees niet zo vervelend

maar niet

12b	^xWees niet zo lang

[p. 15]

Vervelend is in dit geval een non-stative adjectief, lang een stative adjectief. Informeler geformuleerd: Het lang zijn is een niet te veranderen eigenschap, het vervelend zijn is wel te veranderen. In een andere betekenis kan vervelend zijn ook een niet te veranderen eigenschap zijn, namelijk wanneer het wordt opgevat als een karaktertrek. Dit verklaart het verschil tussen

13a	Dat is een vervelende jongen
13b	Die jongen is vervelend

In 13a is sprake van een karaktereigenschap, een ‘dispositie’: vervelend is hier een dispositiebegrip. In 13b is sprake van uit die dispositie voortvloeiend gedrag. De conclusie is, dat vervelend zowel stative als non-stative kan zijn. Er geldt dus een beperking, dat stative adjectieven niet kunnen voorkomen met ...op sommige momenten..... Derhalve is de ‘gedrags’-interpretatie van vervelend in zinnen met de uitdrukking ...op sommige momenten... dwingend.

Dat 2. drie interpretaties heeft en 6. slechts twee wordt verklaard door het feit, dat cocktailparty een gebeursubstantief is in tegenstelling tot jongens. De uitdrukking op sommige momenten... kan daarom ook betrekking hebben op momenten uit de tijdsperiode, waarin de cocktailparty zich afspeelt.

Voor 1. en 4. nemen we nu de volgende onderliggende structuren aan:

A. Een onderliggende structuur met een existentiele kwantor. Zin 1. heeft dan als onderliggende structuur

14.

E(x)

[(x is Nederlander) en (x is lang)]

Deze notatie moeten we lezen als: er is minstens één x zódanig, dat x is Nederlander en x is lang. 14. krijgt als oppervlakterepresentaties 1., 3a en 3b. 4a Heeft een overeenkomstige onderliggende structuur:

15.

E(x)

[ (x is een cocktailparty) en (x is vervelend)]

B. De onderliggende structuur van 4b is:

16.	A(x) A(p)	[{(x is een cocktailparty) en (x gebeurt gedurende p)}
	E(t)	[(t is een element van p) en (x is vervelend in t)]]

te lezen als: Voor alle x geldt, dat voor alle p geldt, dat indien x een cocktailparty is en x gedurende p gebeurt, er dan minstens één moment t is, zodanig, dat t een element van p is en x vervelend is in t.

16. Heeft als oppervlakterepresentaties 2., 4b en 5.

C. De onderliggende structuur van 4c is:

17.

E(p) A(x)

[{(x is een cocktailparty) en (x gebeurt gedurende p)} (x is vervelend)]

met als oppervlakterepresentaties 2., 4c en 5.

De ambiguiteit van zin 2. en 5. is op deze wijze verantwoord. Onafhankelijke motivatie voor het aannemen van een existentiele tijdsoperator is gegeven door Verkuyl (1970). Als beperking geldt nu, dat een stative adjectief niet mag voorkomen onder het bereik van een existentiele tijdsoperator E(t).

G.E. Booij

Bibliografie:

J. Boyd en J.P. Thorne,	The semantics of modal verbs, in: Journal of linguistics 5 (1969:57-74)
G. Lakoff,	On the nature of syntactic irregularity (1965)
A.Kraak en W.G.Klooster,	Syntaxis (1968)
H.J. Verkuyl,	De relevantie van logische operatoren voor de analyse van temporele bepalingen, in: Studia Neerlandica 1 (1970), nr. 2, 7-33.