Tabu. Jaargang 1

Spierinkjes
Veel speelgoed is gevaarlijk

Veel speelgoed is gevaarlijk (een kop in Trouw van 7-10-70) is een homonieme zin; het kan zowel betekenen ‘het hebben van veel speelgoed is gevaarlijk’ (1) als ‘er is veel speelgoed dat gevaarlijk is’ (2). De zin is kennelijk dubbelzinnig omdat veel speelgoed dat is; we zullen verder dan ook over veel speelgoed₁, en veel speelgoed₂ spreken.

Ze verschillen in een aantal opzichten: zo is veel speelgoed₂ onbepaald, en veel speelgoed₁ niet (dus wel: bepaald, kategoraal, of misschien nog iets anders):

er is veel speelgoed2 gevaarlijk

^xer is veel speelgoed1 gevaarlijk

Veel speelgoed₂ kongrueert in getal met de persoonsvorm, veel speelgoed₁ onttrekt zich aan die kongruentie (d.w.z. komt alleen met persoonsvormen in het enkelvoud voor):

[p. 8]

veel speelgoed2 is gevaarlijk

veel treintjes2 zijn gevaarlijk

veel speelgoed1 is gevaarlijk

veel treintjes1 is gevaarlijk

Veel speelgoed₁ kan naar de laatste plaats in de zin, en laat dan als voorlopig onderwerp dat achter, veel speelgoed₂ kan dat niet, en kan bovendien alleen vertegenwoordigd worden door een voornaamwoord dat in geslacht en getal overeenkomt:

dat is gevaarlijk, veel speelgoed1

^xdat is gevaarlijk, veel speelgoed2

dat is gevaarlijk, veel treint jes1

veel treintjes2 ontsporen vaak, die zijn gevaarlijk

Veel speelgoed₂ is konkreet, veel speelgoed₁ abstrakt; de volgende zinnen zijn nl. alleen met veel speelgoed₂ grammatikaal:

veel speelgoed is van hout

veel speelgoed zie je daar niet

Uit het verschillende gedrag met betrekking tot de getalskongruentie met de persoonsvorm zou gekonkludeerd kunnen worden dat veel speelgoed₁ enkelvoud, veel speelgoed₂ ‘meervoud’ is. Het volgende lijkt dat te bevestigen:

veel speelgoed1 is zijn enige hobby

^xveel speelgoed2 is zijn enige hobby

veel treintjes1 is zijn enige hobby

^xveel treintje2 zijn zijn enige hobby

Alle verschillen zouden te verklaren zijn door aan te nemen dat we bij veel speelgoed₁ met een representant van een zin te maken hebben, zoals de parafrase, ‘het hebben van....’, al enigszins suggereert. Hiervoor is ook nog een argument te vinden in het betrekkelijk voornaamwoord dat elk van deze woordgroepen bij zich kan krijgen:

veel speelgoed1, wat gevaarlijk is

veel speelgoed2 dat gevaarlijk is

veel treintjes1, wat gevaarlijk is

veel treintjes2 die gevaarlijk zijn

Is veel speelgoed₁ dus een ‘onderwerpszin’? En hoe verschilt het van de zelfnoemfunktie (veel treintjes is een woordgroep), die zich bijv. ook niets van getalskongruentie aantrekt? En verschillen die beide wel van veel speelgoed in dat ‘veel speelgoed’ hoor ik nu al de hele dag van je?

van den Hoek