Onze Taal. Jaargang 83

[p. 348]

Timmermans, De Taalstaat
Het taalnieuws van 2014
Redactie Onze Taal

Behalve veel taalnieuws boden de media dit jaar zelfs hele programma's over taal. Wat viel verder op? De waardering voor de taal van de Nederlandse (oud-)minister van Buitenlandse Zaken. En nog veel meer. Het taaljaar 2014 in vogelvlucht.

Illustratie: Hein de Kort

Talenwonder Timmermans

Veel aandacht in het nieuws dit jaar voor de taalvaardigheid van Frans Timmermans. In oktober, toen hij op het punt stond zijn baan als Nederlands minister van Buitenlandse Zaken te verruilen voor een functie in de Europese Commissie, werd hij eerst nog pittig aan de tand gevoeld in het Europees Parlement. Hij doorstond die drie uur durende ondervraging met glans - sterker nog: hij stal de show. Dat had te maken met de inhoud van zijn antwoorden, maar zeker ook met zijn gepassioneerde toon. En niet in de laatste plaats met het gemak waarmee hij zijn talen sprak.

Hij wist de vragen in maar liefst vijf talen te beantwoorden en bood zelfs zijn excuses aan voor het feit dat hij geen Pools sprak, maar de Poolse vragensteller in het ‘Limburgs’ moest antwoorden. Naast Limburgs en Nederlands spreekt Timmermans Engels, Frans, Duits, Russisch en Italiaans. Zijn optreden en opvattingen bevielen in Brussel zodanig dat hij moeiteloos de rechterhand en plaatsvervanger kon worden van EC-voorzitter Juncker.

Al eerder dit jaar viel Timmermans op door zijn uitstekende beheersing van het Engels. Op 21 juli hield hij een toespraak voor de VN-Veiligheidsraad. Vier dagen na de vliegtuigramp in Oekraïne bepleitte hij met kracht van woorden dat de lichamen van de slachtoffers naar huis moesten worden gebracht. De toespraak werd veelal als on-Nederlands welsprekend beoordeeld. Niet alleen de persoonlijke toon en de verzorgde opbouw werden geprezen, maar vooral de emotionaliteit. Timmermans wist te verwoorden wat een groot gedeelte van de Nederlanders op dat moment voelde: woede, wanhoop en verdriet.

Timmermans vroeg zijn toehoorders zich voor te stellen wat de partners van de slachtoffers moesten doormaken: ‘Just imagine that this could be your spouse.’ Hij liet de luisteraars meeleven met de onschuldige slachtoffers: ‘Men, women, and a staggering number of children (...) on their way to their

[p. 349]

holiday destinations, their homes, loved ones, their jobs or international obligations.’ Een emotionele climax bereikte hij in een beschrijving van een rebel die een ring van een hand rooft. Dat hij dit detail later heeft moeten rectificeren, deed weinig af aan de grote indruk die hij dit jaar maakte met zijn welsprekendheid.

Het taalmuseum moet een voor een breed publiek toegankelijk instituut worden.

Nieuwe taalprogramma's

Wat zou je nog willen doen, hadden ze Frits Spits gevraagd toen hij afscheid nam als presentator van het radioprogramma Tijd voor twee. Hij hoefde er niet lang over na te denken: een programma maken over taal. En dat kwam er: De Taalstaat. Sinds 4 januari spreekt Spits iedere zaterdag op NPO Radio 1 tussen 11.00 en 13.00 uur - de primetime van het weekend - met cabaretiers, taalkundigen en schrijvers over taal in de breedste zin van het woord.

Ook andere media ruimden dit jaar plaats in voor taal. Op tv begon in oktober Zeg eens B, een zesdelige serie waarin presentatrice Caroline Tensen mensen als Marco, Toon en Daniëlle volgde in hun strijd tegen laaggeletterdheid. Eind november kwam daar op RTL 4 het dagelijkse spelletjesprogramma LETRZ! bij, waarin kandidaten zo veel mogelijk woorden moeten maken met een aantal gegeven letters.

Op de website van de Vlaamse krant De Morgen begon schrijfster Ann De Craemer in mei een wekelijks taalblog over van alles en nog wat: van een woord als kumakumahe in een liedje van K3 tot de talige gevolgen van de spierziekte ALS.

Maar er werd ook iets van de rol geschrapt: Lingo, het langstlopende taalspelletje van Nederland, was begin oktober voor het laatst als dagelijkse uitzending op de buis. Hoewel het programma een vaste schare fans had, waren de kijkcijfers volgens de omroepbazen uiteindelijk te laag. Toch is er voor de echte Lingo-fans een lichtpuntje: mogelijk komen de makers in 2015 met een zomereditie. ‘Een nieuwe kans’, aldus Lingo-vedette Lucille Werner.

Dit jaar verder in het nieuws

januari

1 De Wet gebruik Friese taal treedt in werking. Die wet bepaalt dat Friese burgers het recht hebben om naar keuze een van de twee officiële talen van de provincie Friesland (Fries of Nederlands) te gebruiken in hun contacten met de overheid.

februari

28 Op 78-jarige leeftijd overlijdt taalwetenschapper en wiskundige Hugo Brandt Corstius. De meeste taalkundige roem verwierf Brandt Corstius met zijn ‘Opperlands’. Onze Taal was een van de bladen waarin dat ‘Nederlands met vakantie’ voor het eerst werd gepubliceerd.

maart

24 In de sociale media komt veel kritiek op het Engels van minister-president Mark Rutte tijdens zijn ontmoeting met de Amerikaanse president Obama in het Rijksmuseum. Velen vinden zijn accent te Nederlands en hebben problemen met letterlijke vertalingen als ‘You are true’ in plaats van ‘You are right’. Anderen, zoals de Engelse taalkundige Alison Edwards, prijzen zijn Engels juist.

april

28 Veel media schenken aandacht aan het proefschrift van de Groningse onderzoekers Anouk van Eerden en Mik van Es, waaruit blijkt dat hbo-studenten 81 schrijffouten per A4'tje maken en studenten op de universiteit 42. Daarbij klinken ook relativerende geluiden, bijvoorbeeld over de beperktheid van de steekproef: die is gehouden onder twintig hbo'ers en tien universitaire studenten.

mei

15 Meer dan zeshonderd vmbo'ers die het examen Nederlands hebben gemaakt, klagen bij het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) over het woord kanttekening: ze begrijpen het niet en kunnen het ook niet in hun woordenboek vinden - waarschijnlijk omdat ze naar kantekening zoeken.

juni

16 Het Vlaamse bedrijfsleven roept op om het Engels te omarmen als volwaardige opleidingstaal aan de universiteiten in Vlaanderen. Dat is noodzakelijk voor economische groei, aldus Pieter Timmermans, topman van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO).

augustus

18 Twaalf basisscholen in heel Nederland gaan van start met volledig tweetalig onderwijs. Daarbij mogen dan ook vakken als gym, geschiedenis en aardrijkskunde maximaal de helft van de tijd in het Engels worden gegeven.

28 Van Dale viert zijn 150-jarig jubileum in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Die dag is ook de aftrap van de Van Dale Jubileumwoordverkiezing. Bolleboos wordt uiteindelijk uitgeroepen tot hét woord van de afgelopen anderhalve eeuw.

september

29 De gemeente Leiden en de plaatselijke universiteit presenteren hun plannen voor de oprichting van een taalmuseum. Het moet een voor een breed publiek toegankelijk instituut worden waarin taal in al haar facetten centraal staat - niet in een gebouw, maar op diverse plaatsen in de stad.

oktober

1 De Bijbel in Gewone Taal wordt gepresenteerd. Daarin worden de oude teksten voor een zo groot mogelijk lezerspubliek begrijpelijk gemaakt. Woorden als ark en kribbe zijn bijvoorbeeld vervangen door boot en voerbak, en ook zijn metaforen en beeldspraak versimpeld.

23 Op 59-jarige leeftijd overlijdt striptekenaar Marnix Rueb, de geestelijk vader van Haagse Harry: een in trainingspak gestoken, van een ‘matje’ voorziene Hagenaar die ongezouten en in plat Haags zijn hart lucht over van alles en nog wat. Voor het Haags van Harry hanteerde Rueb een heel eigen fonetische spelling.

november

7 De eerste resultaten van de online enquête ‘Hoe Vlaams is uw Nederlands?’ van Radio 1 (in België), De Standaard, de Nederlandse Taalunie en de Katholieke Universiteit Leuven worden bekendgemaakt. De gemiddelde deelnemer blijkt met 60 procent van de typisch Vlaamse uitdrukkingen geen problemen te hebben.