Onze Taal. Jaargang 83

[p. 304]

Vraag en antwoord

De verwachtte/ verwachte winst

? Wat is juist: ‘De verwachte winst bleef uit’ of ‘De verwachtte winst bleef uit’?

Illustratie: Matthijs Sluiter

! Juist is ‘De verwachte winst bleef uit.’ Het woord verwachte wordt hier met één t geschreven omdat het als bijvoeglijk naamwoord gebruikt is. De schrijfwijze verwachtte is alleen juist als werkwoordsvorm in de verleden tijd: ‘De boekhouder verwachtte grote winst.’

De verwachte winst betekent hetzelfde als de winst die verwacht werd (of verwacht wordt, of verwacht is); verwacht is hier een voltooid deelwoord. Een voltooid deelwoord kan vaak als bijvoeglijk naamwoord worden gebruikt. Het volgt dan de ‘gewone’ verbuigingsregels voor bijvoeglijke naamwoorden: net zoals bij zacht de verbogen vorm zachte hoort, hoort bij verwacht de vorm verwachte, en die vorm is bedoeld in de verwachte winst.

Als een voltooid deelwoord eindigt op een dubbele klinker plus d of t en het als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt, verdwijnt een van de klinkers in de verbogen vorm: bestraat - de bestrate weg, begroot - het begrote bedrag, bevoorraad - de bevoorrade winkels, verbreed - het verbrede parcours, etc. Ook hier gelden dus dezelfde regels als voor ‘gewone’ bijvoeglijke naamwoorden (groot - grote, breed - brede, etc.).

Overigens: als het voltooid deelwoord op -en eindigt, is dat bij bijvoeglijk gebruik ook het geval: de bevroren sloot, de opgeladen batterij; bevrore en opgelade zijn niet juist.

Meer voorbeelden

Meer voorbeelden van bijvoeglijk gebruikte voltooide deelwoorden waarin vaak ten onrechte de d of t (en/of de voorafgaande klinker) wordt verdubbeld:

-	het aanbestede project
-	het aangeprate complex
-	het beïnvloede gedrag
-	de beklede stoel
-	de bereide maaltijd
-	het bestede bedrag
-	de bevruchte eicellen
-	de gefruite uien
-	de gehuisveste vereniging
-	het geknede deeg
-	de aan elkaar geniete papieren
-	de gepromote tandpasta
-	de geschade partij
-	de uitgeklede zorg
-	de verafgode vrouw
-	de verklede man
-	de verlichte toren
-	de verlote auto
-	de vermelde details
-	de verrichte opdracht
-	de verspreide zaadjes
-	de gewiede tuin

Meer taaladvies?

Direct antwoord op een taalvraag? De Taaladviesdienst is elke werkdag telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook het colofon). Op onze website vindt u bovendien zo'n 2000 taaladviezen: www.onzetaal.nl/taaladvies.

Letterlijk en figuurlijk

Monddood maken

? Waar komt de uitdrukking iemand monddood maken vandaan?

!Iemand monddood maken betekent ‘verhinderen dat iemand zijn mening kan uiten’, oftewel ‘iemand de mond snoeren’, ‘iemand het zwijgen opleggen’.

Het ligt voor de hand om te denken dat monddood een samenstelling is van mond en dood: je mag immers je mond niet opendoen. Toch is het woord zo niet ontstaan. Monddood is een ‘vertaling’ van het Duitse mundtot: jemanden mundtot machen betekent eveneens ‘iemand de mond snoeren’. Mund in mundtot is voortgekomen uit het Oudhoogduitse munt, dat de betekenis ‘bescherming, voogdij’ had.

Als iemand ‘munttot’ was, wilde dat oorspronkelijk zeggen dat hij over bepaalde zaken niet zelf kon beslissen, maar dat bijvoorbeeld zijn voogd dat voor hem deed. Later werd munttot in verband gebracht met Mund, het Duitse woord voor ‘mond’. Zo kon de uitdrukking jemanden mundtot machen (met een d dus) ontstaan, met de betekenis ‘iemand tot zwijgen brengen’, ‘de mond snoeren’. Ook in het Nederlands legde men een verband met de mond als spraakorgaan. Iemand monddood maken werd kennelijk opgevat als ‘iemands mond verlammen, zodat hij niet meer kan spreken’.

Heeft iemand monddood maken iets te maken met een mond?
Foto: 123RF

Je

? Mag je het woord je gebruiken ter vervanging van jou of jouw? Of alleen ter vervanging van jij?

! Het woord je kan zowel jij vervangen als jou of jouw. Zo'n vervanging is vooral wenselijk als er geen nadruk op het woord ligt.

Het verschilt per zin of het neutrale, niet-nadrukkelijke je de voorkeur verdient, of het nadrukkelijke jij, jou of jouw. Enkele voorbeeldzinnen:

1.	Wil jij/je me even helpen?
2.	Hier is jouw/je cadeau.
3.	Het is jou/je van harte gegund.

Zin 1 is met jij als onderwerp een gericht verzoek aan een specifieke persoon (het had ook een van de andere aanwezigen kunnen zijn); met je is het een niet-nadrukkelijk verzoek aan degene met wie je in gesprek bent. In zin 2 kan jouw benadrukken dat er ook cadeaus voor anderen zijn (geweest); je is de neutrale, niet-nadrukkelijke variant. In zin 3 is je beter dan jou, omdat er geen nadruk op ligt.

De laatste jaren lijkt het gebruik van jij, jou en jouw op niet-benadrukte plaatsen toe te nemen, zoals in ‘Verander hier jouw wachtwoord’ - mogelijk door vertaling uit het Engels, dat geen verschil kent tussen

[p. 305]

een benadrukte en een nietbenadrukte variant. Echt fout is het niet, maar ‘Verander hier je wachtwoord’ is een stuk natuurlijker.

Hoever/hoe ver

? Wat is juist: ‘Hoever is het naar het station?’ of ‘Hoe ver is het naar het station?’

! ‘Hoe ver is het naar het station?’ is juist.

Bij de combinatie van hoe en ver geldt een betekenisverschil: als een afstand bedoeld is (‘over welke afstand’, ‘hoeveel meter/kilometer’), is hoe ver juist; in de figuurlijke zin (‘in welke mate’, ‘tot welk punt/niveau’) is hoever één woord. Hier ligt geen specifieke spellingregel aan ten grondslag, maar het is een ingeburgerd onderscheid dat in vrijwel alle gezaghebbende naslagwerken wordt genoemd. Enkele voorbeelden:

-	Weet je hoe ver we hebben gelopen?
-	Hoe ver liggen Vaals en Goes uit elkaar?
-	Hoever wil je eigenlijk gaan met die hobby van je?
-	Hoever moet het komen voordat de regering ingrijpt?

In de woordgroep in hoever (‘tot op welke hoogte, in welke mate’) is hoever altijd één woord. Overigens wordt hiervoor meestal de langere variant in hoeverre gebruikt.

De/het plaats delict

? Is het de plaats delict of het plaats delict?

!Bij plaats delict (‘plaats waar een misdrijf of overtreding heeft plaatsgevonden’) hoort het lidwoord de. Wie het gebruikt, gaat ervan uit dat delict het hoofdwoord van deze combinatie is, net als in het ernstige delict. Dat is echter niet juist: plaats delict is een verkorting van plaats van het delict; daarin is het de-woord plaats het hoofdwoord. Omdat het de plaats van het delict is, is het ook de plaats delict.

Deze verkorting is ontstaan in politie- of juridisch jargon, maar komt ook steeds vaker in de media en in alledaags taalgebruik voor. Delict is een formeel woord voor ‘strafbaar feit’; het is etymologisch verwant met delinquent: ‘iemand die een strafbaar feit begaat’.

‘De’ of ‘het’ plaats delict?

Korps/corps

? Wat is het verschil tussen korps en corps?

! Allereerst is er verschil in uitspraak: korps spreek je uit als ‘korps’, maar corps spreek je op z'n Frans uit, ongeveer als ‘koor’.

Korps betekent onder meer ‘nauw samenwerkende groep personen’, zoals in brandweerkorps, politiekorps, muziekkorps en lerarenkorps, en ‘troepeneenheid bij het leger’, zoals in legerkorps en elitekorps (‘eenheid van uitstekende militairen’). Daarnaast is korps een drukkersterm voor ‘grootte van een drukletter’.

Het woord corps wordt meestal gebruikt als verkorting van studentencorps, een type studentenvereniging. Het komt ook voor in samenstellingen: corpslid, corpsbal, corpsstudent. Daarnaast is corps een aanduiding voor de kracht, het bouquet, de ‘body’ van wijn (corps betekent zelf letterlijk ook ‘lichaam’). Verder komt corps voor in de uit het Frans overgenomen woordgroepen corps diplomatique (‘gezamenlijke gezanten van een staat in een ander land’) en corps de ballet (‘vaste groep dansers in een voorstelling’).

Korte taaltips

Leven beschoren In ‘De plannen was/waren geen lang leven beschoren’ is het enkelvoudige was juist, want geen lang leven is het onderwerp. » www.onzetaal.nl/beschoren

Zij/zei Je schrijft zij (en niet zei) in onder meer: hoe het ook zij, het zij zo en wat dies meer zij. » www.onzetaal.nl/zijzei

Ten()slotte In de letterlijke betekenis ‘als laatste, tot slot’ is ten slotte met een spatie; in de betekenis ‘per slot van rekening’ is tenslotte juist. » www.onzetaal.nl/tenslotte

Aantal is/zijn Zowel ‘Er is een aantal dingen gebeurd’ als ‘Er zijn een aantal dingen gebeurd’ is juist. (En dat is al heel lang zo.) » www.onzetaal.nl/aantal

Taaltrainingen

In november geeft Onze Taal enkele taaltrainingen. Leden van Onze Taal kunnen met ongeveer €35,- korting deelnemen. Als u snel bent, kunt u zich nog inschrijven voor de volgende trainingen:

†	4 november, Deventer: spelling
†	13 november, Zwolle: opfristraining taalregels

Meer informatie vindt u op www.onzetaal.nl/taaltrainingen.