Onze Taal. Jaargang 83

[p. 287]

Riemer Reinsma
Namen op de kaart
Taalgrens in de zee

Tweemaandelijkse rubriek over namen die je tegenkomt als je door de atlas bladert.

De Bruine Bank en andere zandbanken op een kaart van de Noordzee uit 1781.
Rijksmuseum.nl

Wie met de veerboot van Hoek van Holland oversteekt naar Harwich, zal er zelden bij stilstaan: hier, onder de zeespiegel, ligt een woest landschap uit de ijstijd: zandruggen, grindruggen, dalen van oude rivieren en stuwwallen die er door gletsjers opgehoopt zijn. Alles aan het oog onttrokken door tientallen meters hoog water.

En er zullen zich al helemaal weinig mensen van bewust zijn dat er door dit onderzeese landschap een taalgrens loopt: die tussen het Nederlands en het Engels.

Bruine bank

De Engels-Nederlandse scheidslijn ligt ruwweg halverwege de zee en valt dus logischerwijs zo'n beetje samen met de grens tussen het Nederlandse en het Engelse deel van het continentaal plat. Zandbanken en geulen in de buurt van de Nederlandse en Vlaamse kust hebben meestal Nederlandse namen, en die bij de Engelse kust Engelse. Zo blijft de Roompot, een vaargeul bij de Zeeuwse kust waarvan het wit schuimende water ooit iemand aan room deed denken, in het Engels gewoon Roompot. En op hun beurt blijven ook Engelse namen vaak ongewijzigd in het Nederlands, zelfs als vertalen makkelijk zou hebben gekund. Want waarom zouden we ‘de West Swin’ (een geul vlak buiten de Theemsmonding), niet ‘het Westzwin’ noemen, met het en met een z? Zelf hebben we tenslotte ook een onzijdig ‘Zwin’: de half verzande vaargeul die acht eeuwen geleden toegang gaf tot de toenmalige wereldhaven Brugge.

Maar niet alle namen blijven onvertaald. Van sommige namen bestaan er twee varianten. Die zijn uit het Nederlands in het Engels vertaald, of omgekeerd. Of de uitspraak en spelling ervan zijn aangepast aan de andere taal. Zo werd de (oorspronkelijk Nederlandse) naam van de Doggersbank in het Engels Dogger Bank. Een ‘dogger’ was ooit een zeilschip waarmee kabeljauw gevangen werd. En omgekeerd werd de naam van de Brown Bank, die grotendeels op het Nederlandse deel van de Noordzee ligt maar oorspronkelijk een Engelse naam heeft, vertaald in Bruine Bank.

Hinder

Niet van alle zandbanken is het zonneklaar uit welke taal - Nederlands of Engels - de naam afkomstig is. Een onopgelost raadsel vormen de namen Westhinder, Noordhinder en Oosthinder, in het Belgische deel van de Noordzee. Die namen lijken op en top Nederlands, maar is dat wel zo? Vlaamse taalkundigen hebben geopperd dat hinder verband houdt met het werkwoord hinderen - zandbanken zijn immers best hinderlijk. Maar dat lost ons probleem niet op: zowel het Engels (to hinder) als het Nederlands (hinderen) kan de naamgever zijn geweest. Een andere mogelijke verklaring is dat hinder het Engelse woord is voor ‘achterste, het verst naar achteren gelegen’; het is dan verwant met het voorzetsel behind (‘achter’). In dat geval zouden de Engelsen de naamgevers zijn.

Maar je kunt ook kijken in welke taal deze namen voor het eerst voorkomen in oude teksten. Noordhinder en North Hinder zijn allebei voor het eerst aangetroffen in een bron uit 1858, maar Oosthinder is eerder gevonden (in 1866) dan East Hinder, en hetzelfde geldt voor Westhinder, dat in Nederlandse bronnen eerder (1857) voorkwam dan in Engelse (1883). Als we de dateringen de doorslag laten geven, is het Nederlands de naamgever.

Galopperen

Opvallend genoeg liggen er niet ver van de Vlaamse kust drie zandbanken met een Engelse naam, zoals de Bligh-bank - waarschijnlijk genoemd naar de Engelse kapitein Bligh, die op die plaats in 1804 hydrografische peilingen deed.

Komt het omgekeerde ook voor? Een zandbank dicht bij de Engelse kust die een Néderlandse naam heeft? Of althans een naam die door Nederlanders bedacht is? Misschien. Er is een zandbank met de naam Galloper, waarin sommige onderzoekers een ‘galopperende’ zandbank zien - niet zonder reden trouwens, want het zandige oppervlak nam in de loop van de tijd voortdurend andere vormen aan. De naam doet Engels aan, en zou in dat geval stammen van to gallop. Maar op (Nederlandse) zeekaarten uit de zestiende en zeventiende eeuw staat de naam gespeld als Galper, en andere onderzoekers menen hierin het oude Nederlandse woord galper te herkennen: ‘iemand die of iets dat luid schreeuwt’. Maar de Galloper ligt, ook bij eb, onder water, dus waarom zou deze bank lawaaiig zijn? Het raadsel is nog niet opgelost.