Onze Taal. Jaargang 83

[p. 192]

Alison Edwards
Universiteit van Cambridge
‘It ís good’
Pleidooi voor het omarmen van Nederlands-Engels

Het Engels dat in Nederland wordt gesproken blijkt zich ongeveer net zo te ontwikkelen als het Engels in landen als India of Singapore. Toch liggen wij in zeker één opzicht nog achter op die landen.

Illustratie: Frank Dam

In de jaren zeventig ontstond er in de taalwetenschap een volkomen nieuw vakgebied: het zogeheten World Englishes. De pioniers die deze tak van wetenschap hebben opgezet, wilden aantonen dat het Engels niet langer voorbehouden was aan Groot-Brittannië en Amerika, maar dat er daarbuiten inmiddels volwaardige varianten waren ontstaan zoals Indiaas-, Nigeriaans- en Singaporees-Engels. Ze wilden het Engels in feite democratiseren.

Hoewel Nederland natuurlijk nooit gekoloniseerd is geweest door Engelstalige landen, heeft het Engels ook hier stevig wortel geschoten. Daarom vroeg ik me af of Nederland op dit gebied hetzelfde traject zou gaan afleggen als de postkoloniale gebieden. Zou er zich in Nederland ook een volwaardige variant van het Engels kunnen ontwikkelen? Aan die vraag wijdde ik mijn proefschrift, dat ik op 16 juli aan de Universiteit van Cambridge zal verdedigen.

Brits-plus

Ik maakte voor mijn onderzoek gebruik van het model dat de taalkundige Edgar Schneider ooit ontwierp om de verschillende fasen van het postkoloniale Engels in kaart te brengen. Hij onderscheidt:

-	Fase 1: het Engels wordt geïntroduceerd in een land.
-	Fase 2: het Engels wordt een vast onderdeel in domeinen als het onderwijs, waar de focus sterk ligt op Brits-Engels.
-	Fase 3: het Engels is stevig geworteld in de nieuwe omgeving en het wordt steeds duidelijker dat het niet helemaal overeenkomt met Brits-Engels. De lokale bevolking maakt er, bewust of onbewust, een soort ‘Brits-plus’ van: gebaseerd op het Standaardengels, maar met een lokaal tintje qua accent, vocabulaire en grammatica.
-	Fase 4: sprekers accepteren hun nieuwe variant en zijn er zelfs trots op. In Singapore is dat bijvoorbeeld het geval.

Hoewel het model van Schneider dus eigenlijk is ontworpen voor voormalige Engelse koloniën, kan het voor de taalkundige kant van de zaak ook goed

[p. 193]

gebruikt worden voor de Nederlandse situatie. De vraag is dan natuurlijk: in welke fase zit Nederland nu?

Sommige Nederlanders weten donders goed hoe het moet, maar wijken bewust toch af van het Engels.

Nose in the butter

Nederland heeft fase 1 onmiskenbaar achter de rug. Al in de zestiende en zeventiende eeuw bevonden zich in de Lage Landen Britse soldaten, die samen met de Nederlanders tegen Spanje vochten. Ook waren er duizenden religieuze Britten die vervolging in Engeland wilden ontlopen. Begin twintigste eeuw kwamen Nederlandse havenarbeiders in contact met de bemanning van Britse kolenschepen. Het eenvoudige Engels dat zij met elkaar spraken, kreeg een naam die ook nu nog wel gebruikt wordt voor de Nederengelse variant: het steenkolen-Engels. Maar natuurlijk is het Engels pas echt een grote rol gaan spelen in de tweede helft van de twintigste eeuw. Door de mondialisering kreeg het Engels de rol toebedeeld van wereldwijde lingua franca.

Ook fase 2 van Schneiders model, over Engels in het onderwijs, zal Nederlanders bekend voorkomen. Nederland heeft deze fase doorlopen in de decennia na de Tweede Wereldoorlog, toen Engels de dominante vreemde taal werd in het onderwijs, met Brits-Engels als lichtend voorbeeld. Steeds meer mensen leerden Engels, wat de basis legde voor de volgende, cruciale fase: fase 3, waarin er een eigen draai wordt gegeven aan het Engels. En ook dat gebeurde. Het Engels van Nederlanders is immers van mijlenver te herkennen.

Dat komt onder meer door de uitspraak. Denk maar aan de manier waarop Nederlanders the uitspreken, of aan de rollende r'en. Tree (‘boom’) klinkt bij Nederlanders vaak als ‘trrie’. En ook in woordenschat en grammatica is soms een Nederlandse echo waar te nemen. Iedereen ziet weleens teksten als ‘price not includes saus’, en denk anders aan de zeer letterlijk vertaalde uitdrukkingen in boekjes als I always get my sin van Maarten Rijkens: ‘He fell with his nose in the butter’ en ‘I work myself the blubbers.’ Dat geïmproviseerde Engels levert taal op die over de grens niet altijd makkelijk te begrijpen is. Maar tegelijkertijd zijn er voorbeelden te over van Nederlanders die zich in een internationaal gezelschap prima staande kunnen houden. Sommigen van hen weten zelfs donders goed hoe het moet, maar wijken bewust toch af van het Engels. Dan vragen ze als het gaat om een feestje: ‘Who are going?’, in plaats van het - in bijvoorbeeld Groot-Brittannië gebruikelijke - ‘Who is going?’ Want als het om meerdere mensen gaat, zo redeneert de Nederlander, dan is are ‘toch gewoon veel logischer’? Of Nederlanders schrijven een accent op de i in een zinnetje als ‘It ís good’ - ook als ze weten dat dat in Engelstalige landen niet de gewoonte is. Daarmee vullen ze het gat dat het Engels in hun beleving laat vallen.

Mark Rutte

In fase 3 ontstaat volgens Schneider ook steevast geklaag van mensen die vinden dat alleen Brits-Engels écht Engels is, en de opkomende lokale variant niet meer dan een bastaard. Schneider noemt dat een ‘complaint tradition’ (te vertalen als: ‘een traditie van klachten’). De recente kritiek op het - overigens in mijn ogen uitstekende - Engels van minister-president Mark Rutte toont aan hoever Nederland zich al in deze fase bevindt.

Nog zo'n kenmerk van die derde fase is dat er een collectieve ‘Engels-kennende’ identiteit ontstaat. Simpel gezegd: Nederlanders vinden met z'n allen dat ze goed Engels spreken. Op dit vlak spant Nederland echt de kroon. Denk maar aan de laatste keer dat u in het Nederlands werd aangesproken door iemand met een Engels accent. Schakelde u toen direct over op het Engels? Die kans is aanzienlijk. Iedereen weet immers dat het Nederlands van een Engelsman nooit beter kan zijn dat het Engels van een Nederlander. Dit sluit goed aan bij de bekende zelfoverschatting van Nederlanders wat betreft de Engelse taal.

‘Slecht Engels’

Maar na die derde fase stagneert het. Fase 4, de fase waarin de variant wordt geaccepteerd, is nog niet echt ingezet. In mijn onderzoek vroeg ik bijna tweeduizend Nederlanders om hun mening. Zeven van de tien deelnemers vinden Nederengels ‘slecht Engels’. Maar als hun gevraagd werd naar ‘Engels met een vleugje Nederlands’, oordeelden mensen veel milder. Dat vonden juist zeven op de tien deelnemers aan het onderzoek níét erg.

En dat laatste lijkt me een verstandige opstelling. Zoals gezegd loopt de Engelse taalbeheersing van Nederlanders uiteen van een soms komisch aandoend mengelmoesje als ‘with his nose in the butter’ tot eigenzinnige zinnen als ‘Who are going?’ Maar Brits-Engels is voor bijna alle Nederlanders onbereikbaar. Je kunt je afvragen waarom je er dan naar zou streven. Hoe nuttig is het bijvoorbeeld om kinderen urenlang de correcte uitspraak van the te laten oefenen, als dat in de praktijk toch nooit leidt tot spraakverwarring? Misschien kunnen Nederlanders dan beter proberen het hoogste niveau te behalen dat wél binnen bereik is.

Dat doet allemaal ook vermoeden dat het etiket dat we erop plakken alle verschil maakt. Niemand wil steenkolen-Engels spreken, of zelfs maar Nederengels. Nederlanders scheppen immers niet meer dagelijks steenkool van een Engelse boot, en Nederengels klinkt misschien wat ‘nederig’.

Maar wat als we dat goede en internationaal begrijpelijke Engels met een vleugje Nederlands voortaan zouden aanduiden als ‘Nederlands-Engels’? Dat klinkt opeens een stuk aantrekkelijker, toch? Dat heeft meer status dan het Nederengels van ‘the nose in the butter’, en is bereikbaarder dan ‘the Queen's English’, maar wel even breed toepasbaar. Bepaald niet iets om je voor te schamen.