|
| |
| |
| |
The Beatles in de veilinghal in Blokker, 6 juni 1964.
Foto: © Eddy Posthuma de Boer
| |
Yeah! Yeah! Yeah!
De invloed van The Beatles op ons taalgebruik
Ton den Boon
Hoofdredacteur Grote van Dale
The Beatles, die precies vijftig jaar geleden ons land bezochten, hebben niet heel veel directe sporen nagelaten in de Nederlandse woordenschat. Toch heeft hun muziek hier in talig opzicht wel iets teweeggebracht.
‘No live without Beatles’, stond op een spandoek tijdens het eerste (en enige) optreden van The Beatles in Nederland. Dat concert vond vijftig jaar geleden plaats, op 6 juni 1964 in veilinghal ‘Op hoop van zegen’ in het Noord-Hollandse plaatsje Blokker. Het spandoek is veelzeggend: destijds was het Engels nog echt een ‘vreemde taal’, en een fout als het verwisselen van werkwoord (live) en zelfstandig naamwoord (life) was dan ook zomaar gemaakt.
Voor de verspreiding van het Engels in woord en geschrift onder Nederlandse jongeren was de doorbraak van The Beatles een zegen. Dankzij de vele hits die deze Britse band vanaf begin 1964 scoorde, raakten ‘teenagers’ (zoals tieners in de jaren zestig heetten) vertrouwd met Engelse woorden die heel
| |
| |
goed van pas kwamen in alledaagse conversaties met vrienden en vriendinnen, zoals love, honey en yeah!
Om de zoveel tijd blijkt iemand wel weer eens een ‘hard day's night’ achter de rug te hebben.
| |
Popcultuur
De ‘beatlemania’ die mede dankzij het optreden van The Beatles in Nederland losbarstte, gaf daarnaast een geweldige impuls aan de verengelsing van de popcultuur in ons land. Hitlijsten uit 1964 laten zien hoe The Beatles Nederlandse hits stuk voor stuk uit de top-tien verdreven. Toen The Beatles begin 1964 met twee hits tegelijk de top-tien van het VARA-radioprogramma Tijd voor teenagers binnenstormden, moest eerst Gert Timmerman met ‘Ik heb eerbied voor jouw grijze haren’ en vervolgens Willeke Alberti met ‘Spiegelbeeld’ het veld ruimen voor deze Engelstalige nummers.
Maar The Beatles oefenden ook invloed uit op het Nederlands. Dankzij een reeks van Beatles-hits werden sommige Engelse uitdrukkingen gevleugeld in onze taal. ‘All you need is love’, zo weten ook wij polderbewoners dankzij het gelijknamige nummer van The Beatles. We kregen in de jaren negentig zelfs een tv-programma dat zo heette. En als we vinden dat iemand in zijn lot moet berusten of het najagen van geld, roem of vrouwen maar beter kan opgeven, komt het Beatles-advies ‘Let it be’ altijd weer van pas.
Dankzij de eenvoud en de ijzersterke interne logica van hun teksten - ‘Words that go together well’, zoals het heet in het nummer ‘Michelle’ - behoren passages uit sommige Beatles-hits net als psalmverzen of regels uit volksliedjes tot de culturele bagage van de gemiddelde Nederlander. Vraag hem midden in de nacht wat hij associeert met het woord yesterday, en de kans is groot dat hij spontaan antwoordt: ‘All my troubles seemed so far away’.
| |
Nederbiet
Dat de kwaliteit van het Engels onder Nederlandse jongeren niet altijd om over naar huis te schrijven was, werd begin jaren zestig vrij snel duidelijk als je naar muziek van Nederlandse bandjes luisterde die in navolging van de merseybeat van Liverpoolbands als The Beatles en Gerry & The Pacemakers ‘nederbiet’ (tegenwoordig vooral gespeld als nederbeat) waren gaan maken. Vooral Haagse bands als Q65 en de The Golden Earrings (later Golden Earring geheten) maakten weliswaar legendarische beatmuziek, maar hun teksten verdienden bepaald niet de schoonheidsprijs (‘You said you got no other love, was it a lie to me / You know I'd really die if I should see / You're making love to a man, no matter who you'll be’, zingen The Golden Earrings in ‘Please Go’).
Ook hun uitspraak van het Engels was niet altijd feilloos, en soms was zelfs nauwelijks te verstaan wat ze zongen. Geen wonder, want zoals Frans Krassenburg, in de beginjaren zanger van The Golden Earrings, later opmerkte: ‘Om aan nummers te komen luisterden we naar Radio Luxemburg en schreven de teksten uit. De vader van Rinus [Gerritsen, de bassist - TdB] had een bandrecorder, waarop we nummers van Radio Luxemburg opnamen om uit te zoeken. Als we bepaalde Engelse woorden niet verstonden, zongen we maar wat!’ Een enkele keer ging het zelfs helemaal fout met hun zelfgeschreven Engelse teksten. Zo werd een single van The Golden Earrings uiteindelijk teruggetrokken vanwege het gebrekkige Engels, naar verluidt nadat de leraar Engels van een van de bandleden fijntjes had opgemerkt dat de titel ‘Not to Find’ ongrammaticaal was (correct was weggeweest: ‘Not to Be Found’). De ironie wil dat de single ‘Not to Find’ nu een van de meestgezochte collector's items is voor nederbeatverzamelaars.
| |
Lonely hearts club
Een paar passages uit de songs van John, Paul, George en Ringo zijn min of meer idiomatisch geworden in onze taal. Hoewel het door hen wereldberoemd gemaakte nummer ‘Twist and Shout’ (1963) alweer meer dan een halve eeuw oud is, tref je in Nederland nog steeds nu en dan mensen aan die staan te twisten en te shouten. ‘We “twisten” en “shouten” het nieuwe jaar in’, schreef iemand vorig jaar op Facebook over een nieuwjaarsborrel. En ook buiten de dans-context wordt het gebruikt; een reactie op een websitebericht: ‘Goed, ik wil hier niet meer over twisten en shouten en neem een volgende keer de Afsluitdijk en sla daarna rechtsaf.’
Ook de uitdrukking a hard day's night (‘een nachtje keihard doorbuffelen’) hebben we aan de band uit Liverpool te danken, die in 1964 het nummer (en de speelfilm) ‘A Hard Day's Night’ uitbracht. Niet dat die aanduiding zo heel vaak opduikt in de vaderlandse pers, maar om de zoveel tijd blijkt iemand wel weer eens een ‘hard day's night’ achter de rug te hebben. Vorig jaar bijvoorbeeld zou eurocommissaris Olli Rehn nadat hij Cyprus van de financiële ondergang had gered, volgens de kranten hebben gezegd: ‘It's yet been another hard day's night.’ Ook het album Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (1967) leverde onze taal nieuw idioom op: een vrijgezellenclub wordt dankzij The Beatles ook bij ons nu en dan een ‘lonely hearts club’ genoemd.
| |
Woordenboekkandidaat
Het gebruik van deze Beatles-uitdrukkingen is vooralsnog te incidenteel om ze in een Nederlandstalig woordenboek te vermelden. Maar het tussenwerpsel yeah! is wél een serieuze woordenboekkandidaat. Sinds eind 1963 wordt deze uitroep geregeld in Nederlandstalige teksten aangetroffen, aanvankelijk vaak in verband met het Beatles-nummer ‘She Loves You’, waarvan het refrein luidt: ‘She loves you, yeah, yeah, yeah / She loves you, yeah, yeah, yeah’. De laatste jaren blijken yeah en vooral het herhaalde yeah! yeah! yeah! echter vaak zonder directe verwijzing naar dat Beatles-nummer te figureren. Zo zei
| |
| |
de Nederlandse rocker Thé Lau onlangs nog over zijn teksten: ‘Mijn soort rockmuziek vraagt om snappy taal. Het duurde een tijdje voordat ik dat in het Nederlands kon. Het blijft grappig om “yeah yeah yeah” te zingen in een Nederlandstalig nummer’ (NRC Handelsblad, 10 april 2014).
Een andere Beatles-uitdrukking die mogelijk ook nog eens het woordenboek haalt, is nowhere man. Vóór 1965, het jaar waarin het nummer ‘Nowhere Man’ verscheen, was deze uitdrukking totaal onbekend in onze taal. Sindsdien wordt echter ook in het Nederlands een saaie, non-descripte man weleens een ‘nowhere man’ genoemd. Zo typeerde een NRC Handelsblad-criticus de hoofdpersoon van J.J. Voskuils roman Het Bureau jaren geleden als ‘een nowhere man’. Ook de vertaling nergensman, die vooral bekend is sinds P.F. Thomése in 2008 autobiografische schetsen met die titel heeft uitgebracht, hebben we, zij het indirect, aan The Beatles te danken.
‘No live without Beatles’: publiek in de veilinghal in Blokker, 6 juni 1964.
Foto: © Eddy Posthuma de Boer
Ook het woord nergensman, vooral bekend van het gelijknamige boek van P.F. Thomése, hebben we indirect aan The Beatles te danken.
| |
Beatlehaar
Ook with a little help from my friends, ontleend aan het gelijknamige nummer op Sgt. Pepper, is in het Nederlands zó courant geworden dat een woordenboekvermelding niet ver weg is. De uitdrukking, die niet meer of minder betekent dan ‘met een beetje hulp van vrienden’, wordt geregeld, al dan niet gevarieerd, gebruikt zonder enige verwijzing naar The Beatles. Zo schreef NRC Handelsblad een paar jaar geleden over de Europese Unie dat het netjes zou zijn geweest ‘als toch één Europese leid(st)er eventjes had willen aanstippen dat de Unie nooit zou geworden zijn wat ze is zonder a little help from our friends. Dat wil zeggen zonder de Bevrijding, zonder de Marshallhulp, zonder het NAVO-schild’ (15 oktober 2012).
Ten slotte bewijst het toenemende gebruik van een long and winding road de schatplichtigheid van het Nederlands aan The Beatles. Deze metafoor, die in onze taal onbekend was tot de release van het Beatles-nummer ‘The Long and Winding Road’ (1970), figureerde nog niet zo lang geleden bijvoorbeeld in een bespreking van de film Alles is familie: ‘een familiegeschiedenis, die ieder lid van de familie op een zoektocht langs een long and winding road brengt, die uiteindelijk weer naar huis voert’ (Gooien Eemlander, 22 november 2012).
Mochten deze Engelse taalvormen - yeah!, nowhere man, with a little help from my friends en long and winding road - inderdaad ooit in Van Dale worden opgenomen, dan zullen ze daarin het woord beatlehaar (‘lange haardracht van mannen aan het einde van de jaren zestig, begin jaren zeventig van de twintigste eeuw’) gezelschap gaan houden. In de jaren zestig en zeventig was dat woord vrij courant (waardoor het uiteindelijk in Van Dale terechtkwam), maar inmiddels is het alweer op z'n retour. Beatlehaar leeft nu voornamelijk voort dankzij het door Wim Sonneveld vertolkte nostalgische lied ‘Het dorp’, met daarin de voor vijftigers van nu ongetwijfeld herkenbare zin ‘De dorpsjeugd klit wat bij elkaar in minirok en beatlehaar en joelt wat mee met beatmuziek.’
De foto's bij dit artikel zijn afkomstig uit het onlangs bij uitgeverij De weideblik in varik verschenen boek met foto's van Eddy Posthuma de Boer, Yeah! Yeah! Yeah! Twee dagen met The Beatles in de polder.
| |
The Strolling Bones
Wie jong was in de jaren zestig was vaak óf een Beatle (een Beatles-fan) of een Stone (een fan van The Rolling Stones). In tegenstelling tot The Beatles, die met beatlehaar in het woordenboek vertegenwoordigd zijn, worden The Rolling Stones nog niet met een woord of uitdrukking in het woordenboek geassocieerd. Maar ook aan hun bestaan hebben we een paar woorden te danken, al zijn die niet zo vleiend.
Net als The Beatles bezochten The Rolling Stones Nederland voor het eerst in 1964. Op 8 augustus van dat jaar stonden ze in het Kurhaus in Scheveningen. Na vijf nummers begonnen uitzinnige fans de tent af te breken, waarna het concert moest worden gestaakt. The Stones bleven Nederland nadien geregeld bezoeken tijdens hun wereldtournees. Toen ze in 2002 in het kader van hun ‘Licks Tour’ naar Nederland kwamen, rees al snel de vraag of de bandleden, bijna zestig of de zestig inmiddels gepasseerd, niet wat te oud begonnen te worden voor hun eigen muziek. Niet toevallig werd in datzelfde jaar rimpelrock een soortnaam voor rockmuziek van en voor oude rockers. Twee jaar later kreeg dat woord concurrentie van het synoniem rollatorrock, dat eveneens werd geïntroduceerd in verband met The Rolling Stones. Nu, tien jaar later, zullen de Stones opnieuw naar Nederland komen (voor een optreden tijdens Pinkpop). Inmiddels is hun imago van bejaarde rockmuzikanten onuitwisbaar. Werden The Rolling Stones in de jaren negentig nog maar incidenteel schertsenderwijs de ‘Strolling Bones’ genoemd, nu de meeste Stones de zeventig gepasseerd zijn, lijkt die woordspeling onvermijdelijk aan deze rockband verbonden te zijn.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd