Onze Taal. Jaargang 83

[p. 86]

Evelyn Bosma
Beter kiezen in een andere taal
Hoe meertaligheid het nemen van beslissingen beïnvloedt

Stel, iemand vraagt je een beslissing te nemen, en stelt de vraag zowel in je moedertaal als in een andere taal die je goed beheerst. Zou je beslissing dan in beide gevallen hetzelfde uitpakken? Onderzoek laat zien hoe taal je denken kan sturen.

Illustratie: Frank Dam

Iedereen kent wel het gevoel dat je een klein beetje een ander persoon wordt als je een andere taal spreekt. In het Frans voel je je misschien wat romantischer, in het Italiaans iets flamboyanter en in het Engels net iets hipper. Een tweede taal spreken is alsof je andere kleren aantrekt: de inhoud wordt net iets anders verpakt.

Of zou het kunnen zijn dat ook de inhoud verandert? Ga je anders denken? Maak je andere keuzes bij het nemen van een beslissing? Je zou verwachten van niet. En áls het al zou uitmaken, dan zou je verwachten dat beslissingen in een tweede taal minder goed uitpakken dan die in onze moedertaal, omdat we in een andere taal meer naar woorden en betekenissen moeten zoeken, waardoor er minder hersencellen overblijven voor logisch redeneren.

Het tegenovergestelde blijkt waar te zijn. Een team van gerenommeerde psychologen aan de Universiteit van Chicago laat zien dat we in een andere taal juist rationelere beslissingen nemen en risico's beter inschatten.

Gevaarlijke ziekte

De Amerikaanse psychologen hebben bij hun studie gebruikgemaakt van kennis die er al was over beslissingen die we in onze moedertaal nemen. Uit onderzoeken blijkt namelijk dat mensen zich bij het inschatten van een risico laten leiden door de manier waarop een vraag gesteld is. Het maakt een groot verschil of de nadruk wordt gelegd op de mogelijke winst of juist op het mogelijke verlies. Dat werd duidelijk uit een experiment dat eind jaren zeventig

[p. 87]

werd uitgevoerd aan Stanford en de Universiteit van Brits-Columbia.

Aan twee groepen proefpersonen werd de volgende kwestie voorgelegd: ‘Er is een nieuwe, gevaarlijke ziekte uitgebroken. Zonder medicijnen zullen er 600 mensen sterven. Jij kunt kiezen tussen twee medicijnen: A en B. Welk medicijn kies je?’

Medicijn A werd in de eerste groep omschreven als middel waarbij ‘200 mensen gered zullen worden’ en in de tweede groep als middel waarbij ‘400 mensen doodgaan’. Bij medicijn B kwam een kansberekening om de hoek kijken, waarbij er een kans van 2 op 3 was dat ‘niemand gered wordt’ dan wel iedereen ‘zou sterven’. De scenario's van beide groepen proefpersonen zijn in feite gelijk, maar uiteindelijk blijkt het verschil in nadruk op winst of op verlies de keuze van de proefpersonen flink te beïnvloeden. Van de eerste groep kiest 80% voor medicijn A, en van de tweede groep slechts 50%. Kennelijk durft de eerste groep het risico niet te nemen dat uiteindelijk iedereen sterft - een risico dat in de omschrijving van medicijn B sterk werd benadrukt. Dit wordt ook wel het framing-effect genoemd.

Een vloek komt in onze tweede taal veel minder hard aan dan in onze moedertaal.

Gevoel

Om te testen of mensen in hun tweede taal dezelfde beslissingen nemen als in hun eerste legden de onderzoekers uit Chicago hetzelfde dilemma voor aan mensen die op school een tweede taal hadden geleerd. Ze onderzochten sprekers van het Engels die later Japans hadden geleerd, sprekers van het Engels die Frans studeerden in Parijs, en sprekers van het Koreaans met als tweede taal Engels. Alle studenten beheersten hun tweede taal behoorlijk goed. De onderzoekers deelden het aantal proefpersonen niet in tweeën, zoals in het onderzoek hiervoor gebeurde, maar in vieren: mensen kregen een van de twee scenario's en dat dan in ofwel de eigen ofwel de vreemde taal. En wat bleek? In de tweede taal trad het framing-effect niet op: er was geen verschil tussen de antwoorden op de positieve en de negatieve vraagstelling. In beide gevallen koos ongeveer de helft van de mensen voor medicijn A en de andere helft voor medicijn B.

De onderzoekers van de Universiteit van Chicago vermoeden dat mensen in hun tweede taal anders handelen dan in hun eerste taal doordat een buitenlandse taal een grotere afstand creëert dan de moedertaal, zowel wat betreft denkvaardigheid als in emotioneel opzicht. Woorden in onze eerste taal hebben meer emotionele betekenis, doordat we ze onbewust associëren met gevoelens die we hebben gehad of situaties die we hebben meegemaakt. Woorden in een vreemde taal roepen veel minder associaties en gevoelens op. Een vloek komt in onze tweede taal bijvoorbeeld veel minder hard aan dan in onze moedertaal. Ook al spreken we die andere taal nog zo goed, qua emotionele associaties zal hij het nooit halen bij onze moedertaal.

Kop of munt

Natuurlijk waren de gevallen hierboven verzonnen. Omdat dezelfde onderzoekers vervolgens wilden weten of mensen hetzelfde soort gedrag vertonen als er in het werkelijke leven iets op het spel staat, lieten ze een groep studenten van de Universiteit van Chicago in een ander experiment wedden met echt geld - en de opbrengst mochten ze houden. Al deze studenten hadden Engels als moedertaal en hadden Spaans geleerd op de universiteit. De helft van de studenten lieten ze wedden in het Engels, de andere helft in het Spaans. Iedere deelnemer kreeg vijftien dollar, en iedere ronde moest hij beslissen of hij een dollar wilde inzetten om te gokken. Zo ja, dan wierp de experimentleider een muntje op, terwijl de deelnemer in het Engels ‘heads’ of ‘tails’ riep (‘kop’ of ‘munt’) of in het Spaans ‘cara’ of ‘cruz’. Bij een goede gok mocht de deelnemer de dollar houden en kreeg hij nog eens $ 1,50 extra. Bij een slechte gok verloor hij de dollar. Als de deelnemer niet wilde wedden, dan behield hij zijn dollar en ging door naar de volgende ronde. Statistisch gezien is het in dit experiment handig om altijd te spelen, omdat spelen gemiddeld meer winst geeft dan niet spelen.

De studenten durfden in het Spaans veel vaker te spelen dan in het Engels: 71% tegenover 54%. In het Spaans was hun strategie dus feitelijk beter en rationeler.

Denken in een andere taal zorgt er dus voor dat we minder emotioneel en dus rationeler handelen, en aangezien we in een wereld leven waarin steeds meer mensen dagelijks gebruikmaken van een andere taal, zou deze ontdekking nog weleens van groot belang kunnen zijn. Wie rijk wil worden, kan dus misschien maar beter in het buitenland gaan beleggen.