Onze Taal. Jaargang 83

[p. 65]

Riemer Reinsma
Namen op de kaart
Carnavalsnamen in fusiegemeenten

Tweemaandelijkse rubriek over namen die je tegenkomt als je door de atlas bladert.

Illustratie: Hein de Kort

Begin maart is het weer zover: dan zullen plaatsen als Den Bosch, Tilburg en Deurne weer drie dagen door het leven gaan als Oeteldonk, Kruikenstad en Peelstrekelrijk. De traditie om dorpen en steden in de carnavalstijd een andere naam te geven is eeuwenoud. Maar wat gebeurt er met die namen als zulke plaatsen gaan fuseren? Welke carnavalsnaam overleeft er dan? Van één dorp weten we het: het Brabantse Beek en Donk. Dat bestaat uit twee dorpjes die in het begin van de negentiende eeuw fuseerden: Donk in het noorden en Beek in het zuiden.

De inwoners van Beek hebben vanouds de bijnaam Ganzemelkers (‘ganzenmesters’) en Katten (‘venijnige wijven’); die van Donk werden Bokken genoemd; een ‘bok’ was een stuurs persoon. Die namen hadden ze oorspronkelijk als scheldnamen toebedeeld gekregen van buurdorpen, misschien in enkele gevallen zelfs wel van elkáár.

Haat en nijd

Bijnamen - vaak scheldnamen - waren tot ver in de negentiende eeuw doodgewoon. Als je afgaat op de honderden meestal zeer oncomplimenteuze namen die de inwoners van dorpen en steden elkaar vroeger gaven, moet het haast overal haat en nijd geweest zijn tussen zulke buren. Met dergelijke namen werden allerlei al dan niet reële hebbelijkheden op de korrel genomen: bijvoorbeeld het armzalige eten dat ze plachten te nuttigen (Keienvreters), het beroep dat ze uitoefenden (Ganzemelkers), of hun veronderstelde humeurigheid dus.

Gaat men in Beek en Donk erg onder die onaardige bijnamen gebukt? Nee hoor, al minstens een eeuw zijn de scherpe kanten eraf. Toen er in 1917 in Beek en Donk een nieuwe burgemeester werd benoemd, hielden de inwoners van de twee dorpen binnen de gemeente een feestelijke optocht met praalwagens. Op de wagen van de Bekenaren stonden ganzen, op die van Donk bokken. Blijkbaar waren de oude scheldnamen toen al geuzennamen geworden - vergelijkbaar met het verschijnsel dat homo's zichzelf tegenwoordig zonder blikken of blozen ‘flikkers’ noemen. In die tijd hielden ze dus nog wel vast aan hun eigen bijnamen. Dat veranderde decennia later, toen de inwoners van Beek en Donk vonden dat het tijd was voor een gezámenlijke carnavalsnaam. Het werd Ganzendonck, wat is samengeknutseld uit Ganzemelkers (de oude bijnaam van de Bekenaren dus) en Donk. Carnaval is bij uitstek een feest waarbij buitenstaanders over het algemeen niet welkom zijn. Dat de twee dorpen een gedeelde plaatsbijnaam voeren, betekent dus dat de inwoners geen verschil voelen tussen Beek en Donk, en dat de fusie dus compleet is.

Wéér gefuseerd

Inmiddels is Beek en Donk wéér gefuseerd. In 1997 kwamen er enkele dorpen bij: Lieshout (carnavalsnaam: Raopersgat), Mariahout (Heidurp) en Aarle-Rixtel, dat opvallend genoeg als bijnaam Ganzegat heeft - weer die ganzen dus. En ook hier is het een oude scheldnaam die tot geuzennaam werd. Want, zoals gezegd: net als de Bekenaren werden de inwoners van Aarle-Rixtel in vroeger tijd uitgescholden voor Ganzemelkers.

De verzameling dorpen heet nu officieel Laarbeek. Heeft dit nu tot gevolg gehad dat ook de carnavalsnamen Ganzegat, Raopersgat, Heidurp en Ganzendonck ‘meegefuseerd’ zijn? Is er al één gezamenlijke carnavalsnaam gekomen? Een naam misschien waarin stukjes van de bestaande namen zijn samengevoegd, van het type Ganzendonck? Nee, zo snel gaat dat niet. Maar het zou best alsnog kunnen gebeuren. En misschien heet Laarbeek over honderd jaar in carnavalstijd dus wel Ganzebeek.