Onze Taal. Jaargang 83

Proftaal

Lachen met etymologen

Als taalprof zat ik natuurlijk ook tussen de ruim 1300 toeschouwers op het Onze Taal-congres. Interessante lezingen en leuke optredens, maar vooral tussen de bedrijven door gebeurde er iets spannends.

Presentator Jan Kuitenbrouwer, die de onderdelen aan elkaar praatte, had voor de gelegenheid een klein quizje voorbereid, waarin hij telkens twee etymologische verklaringen van een woord aan de zaal voorlegde. Dat begon gemakkelijk (‘Waar komt het woord mijter vandaan? Van het Latijnse woord mitra of van een hooimijt?’ - het eerste), maar naarmate de dag vorderde, werd het moeilijker (‘Komt lynchen van de “lynchpin” van een wagenwiel, of van de Amerikaanse legerkapitein William Lynch?’ - het laatste).

Het opmerkelijke was nu dat het publiek meer lachte naarmate meer mensen het fout hadden. En het waren heus niet alleen de mensen die het goed hadden die uit leedvermaak de anderen uitlachten; die anderen lachten nog het hardst mee.

De hilariteit steeg tot een hoogtepunt toen Kuitenbrouwer een paar opgaven deed waarbij bleek dat beide antwoorden goed waren, of - en hier ging het dak eraf - dat de etymologen het niet met elkaar eens waren (‘We hebben er twee gebeld en ze zeiden allebei iets anders’). Dat ging respectievelijk over het woord bruidegom (van het Germaanse guman of het Engelse groom?) en advocaat (dat wil zeggen: het drankje; van advocaten die hun kelen smeerden of de avocado?). Je zou verwachten dat mensen bij deze tegenvallende uitkomsten hun teleurstelling nauwelijks konden verbergen, maar nee hoor: iedereen sloeg zich op de knieën van pret. Hoe kan dat?

Waarom lachen mensen als ze een fout antwoord geven? Ik denk omdat ze bij zulke etymologische vragen ergens in hun achterhoofd al verwachten dat er een gek antwoord zal volgen. Is het inderdaad gek, dan is dat op zichzelf al leuk. Is het toch iets gewoons, dan voelen de kiezers die het fout hadden zich aangenaam beetgenomen. Dat mensen nóg harder lachen als de etymologie het ook niet weet, verraadt dat ze ervan uitgaan dat alle etymologen het overal over eens zijn.

Blijkbaar denken we dus dat de etymologie uitsluitend gekke inzichten biedt waarover alle wetenschappers het eens zijn. Natuurlijk is dit niet zo, want de etymologie is als elke andere wetenschap: de meeste uitkomsten zijn heel gewoon en er is vaak een levendige discussie. Volgende keer dus graag geen gelach op het Onze Taal-congres. Dat kunnen we niet hebben.

DE TAALPROF