Onze Taal. Jaargang 83

[p. 32]

Raymond Noë
Boeken

‘Boeken’ licht u in over nieuwe boeken in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten. Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Leesplankjes

Leesplankjes hebben lange tijd een rol gespeeld in het Nederlandse leesonderwijs. Het bekendste leesplankje is de uit het eind van de negentiende eeuw stammende ‘Aap, noot, mies’-variant van de onderwijzer M.B. Hoogeveen, met tekeningen van Cornelis Jetses. Maar er zijn veel meer varianten in gebruik geweest, en ook zijn er door de jaren heen allerlei dialectplankjes ontworpen.

Leonie Robroek is verzamelaar van leesplankjes. Zo'n honderdnegentig exemplaren uit haar verzameling zijn nu te bewonderen in het boek Aap-bis-zjwaam. Het overgrote deel bestaat uit de al genoemde onderwijsvarianten en allerlei dialectplankjes, maar er zijn ook buitenlandse plankjes opgenomen, en een afdeling curiosa, met op het leesplankje gebaseerde reclame-uitingen - en zelfs een geborduurd exemplaar.

Aap-bis-zjwaam is te koop via de webwinkel van Onze Taal: Onzetaal.nl/boeken. Het boek is verschenen bij Leon van Dorp Uitgeverij en kost €34,95 (gelijmd, 204 blz.). ISBN 978 90 79226 13 9

Fantasiewoordenboeken

Er zijn woordenboeken die minder serieus van aard zijn dan gewone woordenboeken. Ze geven fantasiedefinities bij bestaande woorden, en in sommige gevallen zelfs bij niet-bestaande woorden. In de laatste categorie valt De alfabetweter, van Ronald Snijders en Fedor van Eldijk. Dit boek bevat duizend woorden als freudautomaat en periferiefysicus, met als definities ‘iemand die zich aan de lopende band verspreekt’ respectievelijk ‘natuurkundige die om de kern heen draait’. De lemma's zijn eerder gepubliceerd op de website Normalemensen.nl en in de Volkskrant. Zie ook het artikel op blz. 14.

De alfabetweter. 1000 nieuwe woorden die het niet gaan redden is een uitgave van De Harmonie en kost €15- (gelijmd, 157 blz.). ISBN 978 90 7616 882 1

Uitgaven Onze Taal

In de aanloop naar de feestdagen zijn er twee nieuwe boeken van Onze Taal verschenen. Het eerste is 5000 venijnige dicteewoorden, de sterk uitgebreide en herziene opvolger van het succesvolle De dikke drieduizend dicteewoorden, waarin de Taaladviesdienst van Onze Taal lastige dicteewoorden als rapaille, przewalskipaard, feeëriek en etablissement op een rijtje zet en van een toelichting voorziet.

Het tweede boekje is Waar komt pindakaas vandaan?, dat is vervaardigd in samenwerking met het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL). Hierin wordt van honderd alledaagse woorden (borstplaat, trailer, moedervlek, bockbier, lucifers, enz.) verklaard waar ze vandaan komen. Ook uitdrukkingen als een stuk in je kraag hebben en de plaat poetsen passeren de revue.

Beide boekjes zijn voor Onze Taal-lezers tegen een speciale prijs beschikbaar. Zie de boekenaanbiedingen op blz. 26.

• 5000 venijnige dicteewoorden is verschenen bij Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum en kost €9,99 (gelijmd, 230 blz.). ISBN 978 90 00 33158 1
• Waar komt pindakaas vandaan? en 99 andere vragen over woorden is een uitgave van het INL en het Genootschap Onze Taal en kost €9,95 (ingenaaid, 124 blz.). ISBN 978 90 819896 1 9

Het nut van de zin

‘De mens is een dier dat zinnen maakt’, schrijft taalkundige Marc van Oostendorp in het voorwoord van zijn boek Heb je nou je zin!, waarin hij uitvoerig stilstaat bij de (Nederlandse) zin als taalkundig verschijnsel. Die zinnen zijn natuurlijk belangrijk omdat we daarmee communiceren met anderen en betekenis geven aan de wereld om ons heen; tegelijkertijd ‘creëert iedere zin zijn eigen wereld’, want ‘er is altijd een onderwerp van de zin - altijd iets of iemand op wie de aandacht wordt gevestigd - en er is altijd een gezegde, iets wat er over dat onderwerp gezegd wordt’. Bij zijn zoektocht naar de geheimen van de zin kiest Van Oostendorp een breder perspectief dan alleen dat van de taalkunde; hij gaat ook in op de literaire, psychologische en filosofische kant van de zaak.

Die zoektocht is er ook een van verwondering. Waarom zeggen we dingen zoals we ze zeggen, waarom gieten we gedachten juist in die ene vorm? Wat zijn de regels en voorkeuren die we daarbij hanteren? Hoe bouwen we zinnen op? Welke esthetische criteria hanteren we daarbij? Van Oostendorp geeft er enthousiast, erudiet en bevlogen tekst en uitleg bij - om uiteindelijk uit te komen bij de taalkundige Chomsky en diens theorieën over zinsbouw.

Het boek bestaat uit korte, vlot geschreven hoofdstukken, waarvoor nauwelijks taalkundige voorkennis vereist is. En wie na afloop meer wil weten, kan terecht op de begeleidende website Hebjenoujezin.nl. Lezers van Onze Taal kunnen gebruikmaken van de aanbieding op blz. 26.

Heb je nou je zin! Een zoektocht naar de mooiste, langste, diepste en laatste zinnen is een uitgave van Prometheus en kost €17,50 (gelijmd, 186 blz.). ISBN 978 90 351 3786 8

[p. 33]

Puzzelwoordenboeken

De bekende puzzelwoordenboeken van Dr. Verschuyl (een schuilnaam van de taalkundige prof. dr. H.J. Verkuyl) worden sinds een jaar of vijf door Van Dale gemaakt en uitgegeven. Het zijn woordenboeken die de puzzelaar niet alleen aan woorden helpen, maar ook aan allerlei namen. Om snel bij het gezochte woord te komen zijn veel ‘gelijksoortige’ woorden ondergebracht in categorieën, zoals ‘dieren’ en ‘planten’. Momenteel zijn de woordenboeken er in drie formaten: het tweedelige Groot puzzelwoordenboek (500.000 vragen en antwoorden), het Middelgroot puzzelwoordenboek (350.000) en de Puzzelwoordenpocket (200.000). Onlangs zijn ze alle drie herzien en vooral op het gebied van sport en showbusiness flink uitgebreid.

• Dr. Verschuyl groot puzzelwoordenboek kost €45,- (gebonden, 2 delen, totaal 1329 blz.) ISBN 978 94 6077 083 8
• Dr. Verschuyl middelgroot puzzelwoordenboek kost €24,50 (gebonden, 879 blz.).
ISBN 978 94 6077 082 1
• Dr. Verschuyl puzzelwoordenpocket kost €14,50 (ingenaaid, 544 blz.).
ISBN 978 94 6077 090 6

En verder

• De kleine ‘Je stamboom onderzoeken voor dummies’ van Pyter Wagenaar. Basisgids voor genealogen in spe, met ook een hoofdstuk over het lezen en ontcijferen van oude handschriften. Pearson, €6,- (ingenaaid, 150 blz.). ISBN 978 90 430 2808 0
• Klink klaar. Uitspraak- en intonatiegids voor het Nederlands, van Bernadette Timmermans. Volledig vernieuwde editie van dit oefenboek voor ‘wie werkt met zijn stem’ (acteurs, leraren, logopedisten, advocaten, presentatoren, enz.). Bevat veel tips en trucs, en veel oefeningen. Davidsfonds, €24,95 (ingenaaid, 208 blz.).
ISBN 978 90 5826 953 9