Onze Taal. Jaargang 83

[p. 8]

Reacties

Moderne spreekwoorden
Dick Borstlap - Wassenaar

In het artikel ‘Als de wagen te water is, kiest men de bob’ van Jan Erik Grezel (Onze Taal oktober) gaat het over oude spreekwoorden in een nieuw jasje. Ik vind het onbegrijpelijk dat een dergelijk taalvijandig artikel in Onze Taal gepubliceerd wordt. Door het moderniseren van spreekwoorden verdwijnt een perspectief op het verleden. Er zijn tal van mogelijkheden om de betekenis en herkomst van een niet-begrepen spreekwoord te achterhalen. En ‘rare’ spreekwoorden zijn het zout in de taalpap. Laat die reclameboys hun hobby's in hun éígen blaadjes botvieren.

Engelse invloed
Frank Drop Leiden

In Onze Taal van september 2013 signaleert René Appel in ‘De knipoog van de taal’ de groeiende populariteit van woordspelingen in de Nederlandse media. Het artikel zegt niet veel over de mogelijke oorzaken van dit vrolijke verschijnsel, maar het kan haast niet anders of de alomtegenwoordigheid van de woordspeling is mede toe te schrijven aan de weldadige invloed van het Engels op onze taal. De Engelse gedrukte media staan immers sinds jaar en dag bol van de ‘puns’ en andere taalgrappen.

Wissel
Rein Korthof - Anna Paulowna

De Taaladviesdienst behandelt in de rubriek ‘Vraag en antwoord’ (Onze Taal oktober) de vraag of (spoor)wissel een de- of een het-woord is. Als railpublicist ken ik enkel het wissel; de wissel associeer ik bijvoorbeeld met het wisselen van een speler bij een teamsport. Los daarvan is de afbeelding bij de uitleg niet geheel gelukkig gekozen: deze toont namelijk een zogeheten kruising (zonder beweeglijke wisseltongen), en géén wissel (met beweeglijke wisseltongen).

Getallen bij de NS
Walter Pier - Wassenaar

Frank Jansen gaat in de oktoberaflevering van zijn rubriek ‘Hom of kuit’ in op het besluit van de Nederlandse Spoorwegen om hun personeel getallen anders te laten uitspreken zodra de veiligheid in het geding is. Ze moeten dan bijvoorbeeld ‘spoor een-twee’ zeggen, in plaats van ‘spoor twaalf’.

Intussen meldde de Volkskrant dat de commotie over deze maatregel ertoe geleid heeft dat het personeel voortaan ‘spoor 12’ weer als ‘spoor twaalf’ mag uitspreken, gevolgd door een ‘gespelde’ herhaling van het spoornummer (‘een-twee’), om zich ervan te vergewissen dat het getal goed is overgekomen.

Nogmaals izabel
Petra Teunissen-Nijsse - Barendrecht

In het novembernummer van Onze Taal reageert lezeres Liisa Rauhakoski op Guus Middags stukje over de kleur ‘izabel’ in de rubriek ‘Raarwoord’ (in het septembernummer). Zij schrijft dat izabel ook een kleuraanduiding voor siervogels kan zijn.

Zelf ken ik het woord uit het werk van Clare Lennart (1899-1972), een schrijfster wier biografie ik voorbereid. Zij noemt ‘isabel’ als een kleur voor geelwitte paarden. Zo schrijft ze in een jeugdherinnering over het paard van de buurman: ‘Korenbloemen, klaprozen, kamille en bolderik, ze openen een verschiet van golvende korenvelden en ik zie opeens het isabelkleurige paard van boer Van Loo met een hoogopgetaste wagen vol korenschoven het erf op zwenken.’

Clare Lennart schreef over een ‘isabelkleurig’ paard.
Foto: Letter kundig Museum

Clare Lennart was de dochter van kunstschilder Luite Klaver en zijn vrouw Da Doyer, die ook schilderde. In een interview uit 1959 gaat Clare dieper in op de genoemde herinnering en beschrijft ze nauwkeurig de kleur ‘isabel’: ‘Ik herinner me ook dat ik, toen op school het paard ter sprake kwam, vertelde dat boer Van Loo, die bij ons in de buurt woonde, een rose paard had. Er werd erg om gelachen en de juffrouw probeerde ijverig mij het bestaan van rose paarden uit het hoofd te praten. Inwendig was ik niet overtuigd, maar ik was niet zelfbewust genoeg om openlijk mijn visie te verdedigen. Moeder zei later: “Toch had je wel een beetje gelijk met je rose paarden”, maar zij had dan ook schildersogen. Ik zie nog zo nu en dan rose paarden. Alleen noem ik ze nu “isabelkleurig”. In een bepaalde belichting krijgt hun huid een matrose vleeskleur, als of het bloed er flauwtjes doorheen schemert. Na dat echec op school heb ik thuis in mijn schetsboek nog veel rose paarden getekend.’

Overigens spelde Clare Lennart haar hele leven roze als rose. En wellicht daarom ook izabel als isabel. Maar dat is misschien een ander artikel waard.

Hoe leer je goed schrijven?
Marieke de Ridder Zelfstandig Tekstschrijver en Schrijftrainer, Amsterdam

Joop van der Horst schrijft in de oktoberaflevering van zijn column ‘Horstlog’ dat hij ‘braaf, intussen al meer dan vijfendertig jaar’ allerlei teksten van studenten van verbeteringen voorziet, ook al is hij van mening dat ‘het herhaaldelijk verbeteren van iemands teksten niet of nauwelijks effect heeft op iemands schrijfvaardigheid’.

Al bijna vijfendertig jaar pak ik het begeleiden van studenten (vroeger) en deelnemers aan mijn schrijftrainingen (nu) totaal anders aan. Ik verbeter (bijna) nooit. Op uiteenlopende manieren geef ik aan wat er aan een tekst niet deugt, niet klopt, onhelder is of ontbreekt. De schrijver moet vervolgens zelf nadenken over een oplossing, mij een herschreven versie laten zien, en wat dan nog niet goed of helder is, bespreken we. Ook dan doe ik overigens niet het werk van de student - wat Van der Horst tot mijn verbazing wél doet - maar spoor aan, bevraag, herinner de deelnemer aan iets wat we geoefend hebben; er zijn zoveel didactische trucjes om iemand te prikkelen zelf na te denken.

[p. 9]

Maar als je als docent een verbetering aandraagt, tja, wat doet een student dan, behalve braaf zijn? Hij slaat de belangrijkste stap in het leerproces over: mijn docent vindt deze zin/constructie/indeling/verwijzing/beeldspraak/afsluiting niet goed/verwarrend/rommelig/onbegrijpelijk/vaag. Wat wilde ik ook alweer zeggen? Blijkbaar staat er iets anders dan ik bedoelde. Waar zit hem dat in? En, hoe los ik het op? Zelf dus.

Deze aanpak brengt veel meer werk met zich mee voor de begeleider - en trouwens ook voor de deelnemer - maar alleen zo kan iemand de eigen tekst leren ‘lezen’, leren verbeteren, en een goed schrijver worden.

reacties naar: [e-mail], of Redactie Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL den Haag.
Formuleer uw reactie kort en bondig, bij voorkeur in niet meer dan 250 woorden.

Edgy
Jan Vork - Motion Graphics Designer, de Kwakel

Martijn van den Bogaart schrijft in de rubriek ‘Gesignaleerd’ (Onze Taal september) over het woord edge, dat volgens hem in het Nederlands gebruikt wordt in de betekenis ‘voordeel’, en ook ‘verfraaiing’.

Als grafisch ontwerper kreeg ik zo'n vijftien jaar geleden van een opdrachtgever te horen dat mijn ontwerp ‘cutting edge’ moest zijn. Na wat toelichting kwam ik tot de conclusie dat ik dit het best kon vertalen met ‘met een rauw randje’, of ‘met een scherp randje’, niet in letterlijke zin, maar in conceptuele zin: een ontwerp dat de randen van het geldende vormparadigma opzoekt. Of zoiets.

Het grote probleem met een dergelijke aanduiding is natuurlijk dat edge een subjectief begrip is. Wat voor de een op het randje is, is voor de ander er ver overheen. Een bron van misverstanden. Op de afdeling waar ik destijds werkte, werd het begrip al gauw een variant op Carmiggelts epibreren. We gebruikten het gekscherend te pas en te onpas als vage kwalificatie en om onduidelijke opdrachten van een schijnbare lading te voorzien.

Ik hoor het woord nog steeds in briefings, maar het wordt nu vaak bijvoeglijk gebruikt: edgy. ‘Het mag best een beetje edgy zijn.’ Dat moet de ontwerper dan verleiden om ‘outside the box’ te denken.

Emotie in taal en muziek
Anne Basjes-Visser - Egmond Aan Zee

In het novembernummer, een themanummer over ‘taal en muziek’, schrijft de redactie in haar introductie op het onderwerp: ‘En intussen worden er vaak fraaie pogingen gedaan om de indruk die muziek maakt, te vangen in taal - bijvoorbeeld in muziekprogramma's en recensies.’ Dat deed me denken aan het nummer ‘Every Time We Say Goodbye’ van de fantastische musicus Cole Porter. Bijna aan het einde van het nummer klinken de woorden: ‘There is no lovesong finer, but how strange the change from major to minor.’ Cole Porter plaatste onder het woordje major een as-grootakkoord en onder het woordje minor een as-klein-akkoord. Je hoort als het ware de stemming omslaan. Dit vind ik het ultieme voorbeeld van muziek vangen in taal en andersom. Als u in de gelegenheid bent, luister dan naar dit fragment. En als u zelf een instrument bespeelt, voelt u zeker de emotie bij die omslag van de tekst.

Taal en muziek
Cees Wiersma - Middelburg

In het novembernummer van Onze Taal, dat in het teken staat van ‘taal en muziek’, wordt op verschillende plaatsen gesteld dat taal en muziek twee heel verschillende dingen zijn. Taal verwijst naar een betekenis, muziek verwijst naar zichzelf. Toen ik dat las, moest ik denken aan een anekdote over Franz Schubert. Ooit speelde hij op de piano een van zijn sonates, en na afloop vroeg iemand hem waarom dit zulke goede muziek was. Daarop speelde Schubert de sonate nog eens. Het enige juiste antwoord.

Cole Porter: ‘from major to minor’.

Een song ‘van’ of ‘door’ iemand?
Jan J. Mulder - Meerssen

Laura van Eerten gaat in haar artikel ‘Toonladders in taal’ (Onze Taal november) in op de vraag of emotie in taal hetzelfde werkt als in muziek. Ik viel over haar gebruik van het voorzetsel van in de zinsnedes ‘“Georgia On My Mind” van Ray Charles’ en ‘“No Good Man” van Billie Holiday’. Voor mij impliceert dat voorzetsel van dat de genoemde personen de songs zelf hebben geschreven, en dat is niet het geval. Zij zijn de uitvoerders ervan. Het woord door is hier beter op zijn plaats.

Speel()goed()gitaar
H.J. Trap - Hendrik-Ido-Ambacht

In Onze Taal van november schrijft Joop van der Horst in zijn rubriek ‘Horstlog’ dat hij in zijn jeugd niet begreep wat een ‘hert der jacht’ was. Dat deed mij denken aan iets vergelijkbaars. Ooit werd er op tv in De stratemakeropzeeshow een liedje gezongen met de tekst ‘Misschien is het later niet meer zo naar. Misschien word je een zanger en je speelt goed gitaar.’ Onze kinderen konden maar niet begrijpen wat er zo aantrekkelijk aan was om een ‘speelgoedgitaar’ te worden.

Herstel

In het artikel ‘Taalwrevels van Uppsala tot Málaga’ (in het decembernummer) is een storende fout geslopen. In de tweede kolom van blz. 347 staat: ‘In de Franse standaarduitspraak hoort men in vingt euros de t uit te spreken: “vẽteuro”. In de praktijk zeggen veel Fransen “vẽteuro”.’ Dat laatste woord had ‘vẽzeuro’ moeten zijn. Onze excuses.