Onze Taal. Jaargang 81

[p. 344]

Overheidsacties jongerentaal; journaal spreektaliger
Het taalnieuws van 2012
Redactie Onze Taal

Wat was het opvallendste taalnieuws dit jaar? Dat er veel universitaire talenstudies zijn opgeheven? Dat het radioprogramma Klare Taal is wegbezuinigd? Dat het NOS Journaal spreektaliger zou worden? Het taaljaar 2012 in vogelvlucht.

Illustratie: Hein de Kort

‘Helaas. Je Nederlands is nog niet goed genoeg’

Opvallend dit jaar: een paar overheidsacties om het Nederlands van kinderen en jongeren op een hoger plan te krijgen. Veel media-aandacht was er voor de recente campagne van de gemeente Rotterdam om mbo-scholieren van hun straattaal af te helpen. Jongeren die de website Jouw taal, zijn taal bezoeken, moeten straattaalzinnen omzetten in Nederlands dat geschikt is voor een brief of een min of meer officieel gesprek - bijvoorbeeld ‘Ik heb trobbie met dagga’, dat dan iets zou moeten worden als ‘Ik heb geldproblemen.’ Lukt dat vertalen niet goed, dan valt te lezen: ‘Helaas. Je Nederlands is nog niet goed genoeg. Ik raad je aan om dit te verbeteren, dan maak je het jezelf een stuk makkelijker’ - met daaronder een verwijzing naar diverse cursussen.

Amsterdam richtte zich eerder dit jaar op een wat jongere doelgroep: de peuters. Er zijn er nogal wat die thuis geen Nederlands horen, en dus met een taalachterstand naar de basisschool gaan. Toenmalig wethouder Lodewijk Asscher presenteerde begin dit jaar een aantal maatregelen om dit tegen te gaan, met als meest in het oog springende punt: een boete voor ouders die weigeren hun peuters naar de voorschoolse opvang te sturen. Want dan, als ze twee en een half zijn, is er nog iets aan de taalachterstand te doen. De maatregel was niet onomstreden; in een peiling in de Onze Taal-rubriek ‘Hom of kuit’ gaf 75% van de reageerders aan dit een slecht idee te vinden. Een flink deel van hen denkt dat dwang en boetes niet werken in taalzaken.

Zou er in Den Haag naar zulke kritiek zijn geluisterd? In elk geval staat er in het regeerakkoord van het nieuwe kabinet - waarin dezelfde Lodewijk Asscher vicepremier is - een wat afgezwakte versie van de Amsterdamse maatregel. Weliswaar zijn consultatiebureaus ‘verplicht kinderen voor wie taalachterstand dreigt, door te verwijzen naar vroeg- en voorschoolse educatie’, maar van een sanctie voor nietmeewerkende ouders wordt niet gerept. Wél van ‘extra investeringen in voor- en vroegschoolse educatie’, om ‘de kwaliteit en taalvaardigheid van het personeel’ te verbeteren.

Ook de Rotterdamse straattaalcampagne is voorgelegd aan de Onze Taal-lezers. Zie voor de uitslag blz. 359 van dit nummer.

[p. 345]

Journaal in straattaal?

‘Wat? Gaan ze elkaar high-fiven in de studio na wat duiding bij de jongste ministerraad?’ ‘Dit is gewoon een zwaktebod van de NOS. Treurig.’ ‘Echt heel dom bezig.’

Het zijn zomaar enkele van de reacties die op internet geplaatst werden vlak nadat een interne notitie van de nieuwe hoofdredacteur van NOS Nieuws eind maart in handen kwam van de Volkskrant. In dat document stond onder meer dat het NOS Journaal zich van zijn formeelste trekjes zou moeten ontdoen: ‘We schuiven iets meer richting spreektaal en stappen meer naar de kijker toe.’ Wat moest daarvan komen? Het journaal wás de laatste jaren al zo spreektalig geworden, zo was de algemene teneur, erger moest het echt niet worden.

Eind mei was het dan zover. Toen ging het journaal-nieuwe-stijl van start. Het commentaar? Dat was zeker niet van de lucht. De studio was groot en leeg, de presentatoren bewogen zich stuntelig door het decor en de weerman hanneste wel erg met zijn touchscreen. Verder beperkte de discussie zich al snel tot de toegenomen zichtbaarheid van pakken, jurkjes en benen.

Maar de taal? Werd het nieuws nu gepresenteerd in straattaal, zoals wel gevreesd werd? Niet bepaald. Wie de proef op de som neemt - vergelijk met gesloten ogen een recente nieuwsuitzending met een bulletin van het jaar ervoor - zal de grootst mogelijke moeite hebben aan de taal te horen wat de oude en de nieuwe variant is. Pas met de ogen open zijn de verschillen in één klap duidelijk. Taalkundige Jan Stroop beklaagde zich er vorige maand in Onze Taal zelfs over dat het het journaal wéér niet gelukt is spreektaliger te worden.

Presentatrice Sacha de Boer vatte de discussie onlangs samen in Taalpeil, een jaarlijkse krant van de Nederlandse Taalunie. In het gelekte stuk ging het er volgens haar om dat formeel taalgebruik vermeden zou worden. ‘Woorden als nochtans, uitdrukkingen als gezien de huidige situatie. In het journaal spreken we geen schrijftaal, maar spreektaal. Heldere, duidelijke spreektaal. Let daarop, stond in het stuk. De hoon was onterecht, want het journaal zal nooit popiejopie gaan doen.’

Dit jaar verder in het nieuws

januari

9 Een spotje van autoruithersteller Carglass is de eerste landelijke tv-reclame waarin alleen maar Fries wordt gesproken. Op YouTube is al gauw een parodie te zien, die spot met het vermeende stereotiepe beeld dat wordt gegeven van de Friezen en het Fries.

28 Op internetfora en Twitter klagen jongeren opeens veel over pijn als ze met de hand moeten schrijven - iets wat ze niet meer gewend zijn.

februari

21 Twee Gentse hoogleraren baren veel opzien met hun verklaring van de herkomst van het woord fiets. Het zou een verbastering zijn van Vice-Pferd of Vize-Pferd en zoiets betekenen als ‘plaatsvervangend paard’. Ewoud Sanders, gespecialiseerd in de etymologie van fiets, vindt de verklaring niet aannemelijk.

maart

15 De komende jaren zullen er ongeveer dertig universitaire talenstudies geschrapt worden. Ze worden afgeschaft of gaan op in grotere, algemene opleidingen. In november wordt duidelijk dat het Fries vanaf volgend studiejaar toch weer een zelfstandige positie aan de Rijksuniversiteit Groningen krijgt.

21 Minister van Binnenlandse Zaken Liesbeth Spies maakt bekend dat het Nedersaksisch geen hogere erkenning zal krijgen binnen het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden.

30 De laatste aflevering van Klare Taal, een wekelijks radioprogramma over taal, wordt uitgezonden. Het programma is - samen met vele andere Nederlandstalige programma's van de Wereldomroep - wegbezuinigd.

april

24 Na acht jaar neemt Linde van den Bosch afscheid als algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie. Een half jaar later is nog niet bekend wie haar zal opvolgen.

mei

8 Demissionair minister voor Immigratie en Asiel Gerd Leers wijst het advies van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling om de aanduiding (niet-)westerse allochtoon te schrappen, af. In september maakt het Belgische dagblad De Morgen bekend dat het de term allochtoon niet langer zal gebruiken.

juni

11 Nederlandse en Vlaamse jongeren lopen niet erg warm voor het Nederlands; ze weten ook niet veel over hun taal en staan positief tegenover het gebruik van Engelse woorden. Wél vinden ze het leuk om creatief bezig te zijn met het Nederlands door middel van taalspelletjes, muziek en cabaret. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Taalunie.

juli

5 Het Vlaams Parlement geeft goedkeuring aan een decreet dat het mogelijk maakt om meer Engels te gebruiken in het hoger onderwijs. Aan het besluit gaan maanden van debatteren vooraf: men maakt zich zorgen over de vraag of de docenten het Engels wel goed genoeg beheersen, en of het Nederlands als academische taal niet in de verdrukking komt.

augustus

22 Het regent klachten van mensen die zich ergeren aan de spatie in het nieuwe logo van het Rijksmuseum (‘Rijks museum’).

29 In Vlaanderen ontstaat veel ophef over het Verkavelingsvlaams - de informele spreektaal in Nederlandstalig België die geen dialect is, maar ook geen Algemeen Nederlands. Aanleiding is de publicatie van het boek De manke usurpator, van drie Antwerpse taalkundigen. Volgens critici nemen die te weinig afstand van dit Verkavelingsvlaams.

september

25 Door het wegvallen van subsidies ziet het er slecht uit voor het Vlaams dialectonderzoek. In een poging het tij te keren ondertekenen duizenden mensen een petitie op Dialecterfgoed.be.

oktober

11 De Leidse rechtenfaculteit gaat bij tentamens strenger controleren op taalbeheersing. Daarnaast komt er een algemene taaltoets en krijgen de studenten meer toelichting op de taalfouten die ze maken.

november

15 Er gaat maar liefst 27,6 miljoen euro naar het project ‘Taal in interactie’, een onderzoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen naar taal in onze hersenen. Het is een van de zes ‘Zwaartekrachtsubsidies’ van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderwijs (NWO).