Onze Taal. Jaargang 81

[p. 287]

Guus Middag
Zong
Doe jij maar lekker kletsen

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? in zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

We zien een plein, en een lage stenen tribune waarop wat mensen met tassen aan het scharrelen zijn. Ze leggen een stuk plastic neer, stallen hun oude spullen uit en kijken eens om zich heen. Het is de nacht voordat de vrijmarkt van Koninginnedag begint - het decor van de muziektheatervoorstelling Koninginnenacht (2012) van het Nationale Toneel. Langzaam vullen zich de trappen van de tribune. Er komt een straatveger met een bezem voorbij. We zien twee studenten met een stapel planken. Een man parkeert een winkelwagentje met auto-onderdelen voor de twee Dixistraattoilethokjes.

Dan komen ook een Nederlandse man en een Surinaamse vrouw het podium op gelopen met hun handeltje. Het is het echtpaar Anton en Shirley Goedhart (gespeeld door Frans van Deursen en Manoushka Zeegelaar Breeveld). Shirley loopt naar de Dixi. Ze opent de deur en ziet dat er geen wcpapier is. Zij vraagt aan haar Anton: ‘Waar is de toiletrol?’ Hij antwoordt van achter zijn krant: ‘Weet ik veel. Vergeten?’ En zij: ‘Hoe veeg ik de bril dan?’ En hij weer meteen, op dezelfde ongeïnteresseerde toon: ‘Hoe moet ik dat nou weten?’ Zij moppert door: ‘De bril in zo'n hok is een haard van bacillen.’ En hij, zonder op of om te zien: ‘Mobiele toiletten die hebben geen brillen.’ Nu weten we het zeker: dit echtpaar praat met elkaar in rijmende zinnen. Er komt vanzelf ook een ritmische cadans in hun geprikkelde dialoog. Zij opent de deur van het andere hokje: ‘Hoe moet ik nou zitten? Nee, ook niet in deze -’ En hij valt meteen in: ‘Gebruik dan een krant - heeft je kont wat te lezen.’

■ Vechtlied

Intussen is de muziek ingevallen en komt er nog meer schwung in het geruzie. Zij: ‘Meneer wordt bedankt, ik zal jou nog 's wat vragen.’ En hij, met een vermoeid gebaar: ‘En ja hoor! We zijn weer aan 't klagen!’ Daarbij kijkt hij met een half oog en licht geamuseerd naar het publiek. Dat wordt nu vanzelf ook bij deze openlijke echtelijke ruzie betrokken. Gebekvecht op straat is altijd interessant om te volgen. Relatieruzies hangen van oude riedels aan elkaar. Dus begint Shirley (type pittige tante) weer te mopperen dat hij niet zo veel moet drinken. En Anton (type hufterige sportschoolhouder) moppert terug dat hij daar na een dag hard werken gewoon recht op heeft.

Uit wat gevit over en weer ontstaat zo een vechtlied in rijmende ritmische zinnen - een ‘battle’, waarin al snel de melodie van ‘Survivor’ te herkennen valt, het vechtlied uit 2001 van de Amerikaanse zangeressengroep Destiny's Child, waarin op agressieve toon afscheid werd genomen van een geliefde. Hier, in Koninginnenacht, staan twee partijen tegenover elkaar die elkaar alleen maar opzwepen. Eerst gaat het nog om wederzijdse kritiek op luieren en geld verspillen, maar al gauw vliegt er de nodige politiek incorrecte praat over en weer. Mevrouw kan wel zeggen dat meneer een witte kwezel, een burkauw, oftewel een ezel is, maar die ezel verdient volgens meneer ‘wel de poen die jij kan verkwisten / met je luie zwarte reet en je nagelstyliste.’ Er volgt nog meer: ‘Je geeft het uit aan bling, je shopt en je gokt veel, / en om een uur of vier zit mevrouw al aan de cocktail.’ Mevrouw slaat hard terug: ‘Wie maakt je huis schoon? Wie wast er je sokken? Wie kookt er je potje?’ Meneer wordt goed verzorgd. ‘De hele dag sloven, hollen en draven. / Maar ja - de blanke wil altijd nog slaven.’

■ Grens

Zo blijven ze staan kijven. Om argumenten gaat het allang niet meer. De onderbuikgevoelens komen nu naar boven. Beschuldigingen van stinken, boeren en scheten - maar dat komt natuurlijk allemaal door dat Surinaamse eten: ‘Maak dan gewoon es iets Hollands te vreten!’ Zo praten ze langs elkaar heen. Shirley gaat haar Anton lekker in het Sranantongo uitleggen dat hij een klootzak, een ongelikte beer en een lul is: ‘Yu e saka saka, een wet man, een pima.’ Honend laat Anton daar meteen op volgen: ‘Geen idee wat je zegt, ik vind het allemaal prima.’ Hier, onder de dekmantel van een ruziënd multicultureel echtpaar, in de verleidelijke vorm van een swingend lied, mogen de taboes aan de oppervlakte komen. Zij: ‘Loop fijn naar je vriendjes, die domme bodybuilders.’ Hij: ‘Soms denk ik wel: ik stem volgend jaar ook op Wilders.’

Manoushka Zeegelaar Breeveld als Shirley Goedhart in Koninginnenacht van het Nationale Toneel (2012).
Foto: Carli Hermès (Unit CMA)

Daarna is het even stil. Hier is duidelijk een grens overschreden. Ze weten het allebei. Het is het eind van het lied. Ze kunnen niet anders meer dan elkaar in een Surinaams-Nederlandse mengtaal toeschreeuwen, tot vier keer toe: ‘Doe jij maar lekker kletsen, doe jij maar lekker praten, / ik heb niet eens de puf meer om je te haten.’ Het gaat er zó fel en heftig aan toe dat je, via de omweg van een scheld- en schreeuwduet, toch ook nog een wederzijdse liefdesverklaring meent te horen. Want zo gaat dat vaak in vechtrelaties.