|
| |
| |
| |
[Number 10]
| |
| |
| |
Vivien Waszink
‘Wie pakt meer grietjes dan Hans?’
De taal van de nederhop
Nederlandstalige rappers zijn populair. Ze verschijnen in goedbekeken tv-programma's met artiesten als Corry Konings, zijn te zien in reclames, en worden zelfs omarmd door een eerbiedwaardig woordenboek - zoals verderop in dit nummer blijkt. Wat hebben nederrappers te melden? En vooral: hoe doen ze dat? ‘Mijn rijms zijn geblokt als een schuur in het slot.’
Rapper Extince.
Foto: Top-notch.nl
‘Pomp die shit als een lekke band’, spoort rapper Winne ons aan. En Extince rapt: ‘Ik heb het net zo druk als Hongkong’, en ‘Ik ben als je eigen pincode, me vergeten doe je echt niet.’ Nederhop, Nederlandstalige hiphop, is populair. In de jaren tachtig had Blonnie B. al Nederlandse raps, met teksten ‘ingewikkeld als een mummie’. In de jaren negentig rapten de Osdorp Posse en Extince (‘hitgevoelig als Abba, flexibel als Barbapapa’) in hun moerstaal, en tegenwoordig zijn er heel veel nederhopacts. Dret & Krulle, Kleine Viezerik en Xterne Ruis: allemaal succesvolle jongens met indrukwekkende teksten op frisse beats. Gers Pardoel kwam zelfs op nummer één in de top-40 met de meezinger ‘Ik neem je mee’ - die ik laatst zowaar uit een draaiorgel hoorde komen.
| |
■ Gezellige jongens
Rappers worden gezien als gezellige jongens, vooral als ze, zoals Ali B, lachend bellen in T-Mobile-reclames en intussen hun baby verschonen. Of als ze met Kyteman meedoen, inclusief blazers en strijkers. Of in het tv-programma Ali B op volle toeren optreden met Corry Konings of Willeke Alberti. En dat er dan na afloop leverworst rondgedeeld wordt. Kapabel rapt over dieren en heeft een nummer met Herman van Veen. Over Kapabels fabels stond een paginagroot artikel in de Volkskrant, waarin teksten werden uitgelicht als ‘Sjakie Schildpad was de shit, chillen met de zon op zijn gezicht.’
Zolang rappers hun eigen stijl mixen met een andere, of iets anders doen dan anders, worden ze leuk gevonden. Maar als ze gewoon alleen rappen, zonder live-instrumenten en (levenslied)zangers, is er vooral gemopper over vuilbekkerij, de verheerlijking van geweld en het onvriendelijk behandelen van vrouwen. Hiphopteksten krijgen weinig aandacht, alleen het bekende ‘Watskeburt?!’ van De Jeugd van Tegenwoordig wordt eindeloos bestudeerd. Los daarvan gaat het soms over straattaal, vooral over woorden als doekoe (‘geld’) en patta's (‘sportschoenen’), maar dat is het dan. Dat is jammer, want in nederhop wordt mooi Nederlands gebruikt.
| |
| |
Natuurlijk, hiphop is vooral ook stoere praatjes ophangen, uitweiden over vrouwen met grote billen en wankelend van het goud in grote auto's stappen. Maar voor die ‘braggin’ en boastin” gebruiken de rappers fraaie metaforen.
| |
■ Oorlog
Hiphop wordt vaak voorgesteld als een oorlog met andere rappers, of een wedstrijd, met een winnaar en veel verliezers. In de ‘rapgame’ heeft Winne ‘de touwtjes in handen als Gepetto’ (de vader van Pinokkio), maar het gaat ook om ‘rapatletiek’, waarin hij ‘de lat hoger’ legt en kennis doorgeeft ‘als de stok van een estafette’. In ‘Pomp die shit’ doet hij er nog een schepje bovenop: ‘Winne aan slag staat gelijk aan 4 wijd, ik kon gelijk lopen. Geen dobbelsteen, ik gooi hoge ogen.’ Murth van rapcrew Flinke Namen rapte met Extince in ‘Zoete inval’ en noemt zichzelf daarin een ‘onverslaanbaar eiwit, niet te kloppen’. In datzelfde nummer speelt Brainpower ‘een lyrisch monopoly’, waarin hij ‘Risk’ neemt. De muziek is ‘als Bassie en Adriaan, want de beat zit vol met kattenkwaad en de tekst is de acrobaat’.
De losers in de rapgame worden vaak als kleine jongetjes neergezet, bijvoorbeeld in ‘De goeie in het vloeien’ van de Osdorp Posse: ‘Ze hebben wel de riemen maar ze weten niet te roeien, groentje, want jij zette nog je schoentje toen ik al gangster-rapte over Al Kapoentje.’ Sinterklaas Kapoentje versus Al Capone: het verschil is duidelijk. Kiddo Cee geeft zijn ‘achterban de fles’. Duvel Duvel rekent af met ‘wack mc's’, zoals slapjanussen in de rap worden genoemd, in ‘Niemand doet Duvel iets’: ‘Ik pis in de pot, jij in de po.’ Rex-N-Undercover hebben het in ‘Gewoon chill’ over ‘Calimeromc's’ - en ja, die komen maar half uit het ei.
Brainpower is nog iets cryptischer in ‘Zoete inval’: ‘Rappers (zijn) net als zeven dagen, want ze klinken zo week.’ Ook Opgezwolle weet wel raad met ‘neppe rappers’, in ‘Dat ding dat ik doe’:
Ik heb zonet de magnetron aangezet.
De tafel gedekt en het bestek klaargelegd.
Want A je bent wack en B a-relaxed.
Daarom eet ik jullie neppe rappers voor het nagerecht.
Met een maagtablet voor het zuur in me strot.
Mijn rijms zijn geblokt als een schuur in het slot.
De jongens uit Osdorp noemen concurrenten ‘nep als koudvuur’ en ‘soft als Page’. Stellige taal, maar geen heel grimmige verwensingen.
‘Jij zette nog je schoentje toen ik al gangster-rapte over Al Kapoentje.’
| |
■ Amy Winehouse
Hierboven was het al te zien: in veel vergelijkingen wordt gespeeld met verschillende betekenissen van woorden, en met schriftbeeld en klank. Fris is een leenvertaling van het informeel Engelse fresh (‘geweldig, cool’). In nederhopbeeldspraak komen de verschillende betekenissen van dit woord terug: bijvoorbeeld in ‘fris als februari’, ‘fris als een wasserette’ en ‘fris als ananassap’.
Ziek heeft in hiphoptaal ook een positieve betekenis. Dat is bij meer bijvoeglijke naamwoorden die (ook) iets negatiefs aanduiden zo: dik, gruwelijk en lauw betekenen in de hiphopscene en in jongerentaal juist ‘geweldig’. Willie Wartaals ‘rijms’ zijn ‘zo ziek’, die ‘zitten in de WAO’ - waarin dus ook de basisbetekenis van ziek meeklinkt.
In ‘Back-up staat klaar’ van Zwart Licht zegt Leeroy: ‘Wie komt met lines die zelfs Amy niet kan handelen, dus homie whine niet.’ Lines zijn lyrics, teksten, en die van hem zijn zó goed dat zelfs Amy (Winehouse) er geen raad mee weet - een knipoog naar het cocaïnegebruik (‘lijntjes’) van de vorig jaar overleden zangeres. En to whine betekent ‘zeuren’ of ‘dreinen’, maar het doet in klank en vorm ook denken aan de achternaam Winehouse.
Ook Winne doet zoiets in ‘Net als ik’:
Laat me naam nu op katoen drukken.
Freshcotton shirt, shit vroeger noemden ze me katoenplukker.
Nu kan ik ze een schoen geven
Straks me eigen kledinglijn, ja ik moet ze wel van katoen geven.
Hiermee lijken zo'n beetje alle mogelijkheden van het woord katoen wel benut.
| |
■ Paskamer
Ook opscheppen over vrouwen en seksuele prestaties is erg hiphop. Extince heeft vaak sjans en ‘pakt meer grietjes dan Hans’, want hij ‘maakt de chicks kokend als Cas Spijkers’. Over een van die meisjes zegt hij: ‘Ze neemt me vaker in de mond dan een lidwoord.’ In ‘Grootheidswaan’ loopt hij een condomerie binnen en vraagt: ‘Waar is de paskamer?’ De Jeugd van Tegenwoordig heeft in ‘Hot hot hot’ ‘meer hoes dan Isa’. Het Engelse ho betekent eigenlijk ‘hoer’, maar wordt in de hiphop gekscherend gebruikt voor ‘meisje’. Het Nederlands uitgesproken hoes doet dan weer denken aan actrice Isa Hoes. Best macho-achtig allemaal, maar niet schandelijk vrouwonvriendelijk.
Nederhoppers lenen veel uit het Engels. Die leenwoorden worden in Nederlandse zinnen gebruikt, bijvoorbeeld game (‘rapscene’), vooral in in de game zijn. Swag of swagger staat voor ‘zelfverzekerde uitstraling’. Als je ‘swag hebt’, heb je een stoere versie van de x-factor. Hef, die deze artiestennaam koos omdat hij erg gecharmeerd is van Playboy-baas Hugh Hefner, wisselt moeiteloos tussen Engels en Nederlands, bijvoorbeeld in ‘Gone with the major’: ‘Cruise met me, leer mijn hood kennen, en check hoe al die mannen voor hun loot rennen’ (hood is ‘buurt’, loot ‘buit’, ‘geld’).
Engelse werkwoorden zijn ook populair, zoals diggen (‘begrijpen’, ‘waarderen, goed vinden’), fronten (‘ruziemaken’) en representen (‘representeren, vertegenwoordigen’). Dissen (‘beledigen’) komt van het Engelse diss, een verkorting van disrespect. Spitten betekent in de hiphopscene ‘teksten uitspugen, rappen’; in het Surinaams is een ‘rhyme’ een ‘spitie’. Veel geleende werkwoorden worden moeiteloos op z'n Nederlands vervoegd: ‘ik spit’, ‘al spittende’, ‘wij hebben gespit’. In ‘Spuugdingen op die mic’ van Opgezwolle wisselen spitten en spugen elkaar af en worden deze woorden ook in samenstellingen gebruikt: ‘En, in mijn spitfirma vind je geen spuugmuggen. Ik spuug voor m'n ruggen (...). Ik heb m'n spitbewijs plus m'n spitcertificaat.’ Winne beklaagt zich in ‘Pomp die shit’ over andere rappers omdat zij ‘spugen beneden maat’.
| |
■ Wie de neuk
Letterlijk vertalen is een specialiteit van de Osdorp Posse. Dankzij Def P. en kornuiten staat het scheldwoord moederneuker in het woordenboek. De Posse gebruikt sowieso vaak neuk voor fuck, bijvoorbeeld in de woordgroepen wie de neuk en weet jij de neuk veel. In ‘Duik weg, als de schijt de ventilator raakt’ zit de uitdrukking when the shit hits the
| |
| |
fan, die in de jaren dertig van de vorige eeuw in Canada of de Verenigde Staten ontstond. Je gebruikt die als iets wat eigenlijk geheim is, uitlekt, en dit vervelende gevolgen heeft.
Def P. is niet de enige rapper die bedreven is in vertalen. Uit van hier (van out of / outta here) ben je als je weggaat, en in het huis (in the/da house) als je er juist wél bent. Met geef het op voor... (give it up for...) vraag je applaus voor iemand. Woord! komt van word! of word up!, dat ‘zo is het’ of ‘afgesproken’ betekent. Beneden met iets zijn (be down with) wil zeggen dat je ergens een aanhanger van bent, of er respect voor hebt. Ook down met komt voor: een Engels woord gecombineerd met een Nederlands voorzetsel. Big up en shout-out zijn uitingen van respect; ze worden veel gebruikt met het voorzetsel naar.
Voor rappers is het straatleven belangrijk, en geld ook. Mr. Probz (‘rechtstreeks van het beton’) rapt in ‘Bolletjesblues’: ‘Het zijn sombere dagen, plus hongerige magen, dus donkere zaken, ga het de straat vragen.’ Salah Edin noemt ‘de waarden en normen van de stoeptegels, straatregels, nee we streven naar pegels’, waarin pegels ‘geld’ betekent. Hef heeft het over ‘brieven’ of ‘papier’.
Geld maken betekent, net als het Engelse to make money, ‘geld verdienen’, en dat geldt ook voor money maken, doekoe maken en do maken. Doekoe is Surinaams en do komt van het Engelse dough, dat informeel wordt gebruikt voor ‘geld’. Rapper Appa weet het: ‘De straten praten poen.’ Poen praten is een informele vertaling van talk(ing) money, ‘het over (goed) geld hebben’.
Illustratie: Hein de Kort
| |
■ Hou het straat
De straat wordt als een eigendom verdedigd. Winne zegt: ‘Ik verbind je met de straat, ik ben wat Nike is’ en ‘De straat is van mij, je moet tol betalen.’ Kiddo Cee heeft een wijze raad in ‘Bijlmerstyle anthem’: ‘En nu b-b-bibber je als kou vatten, de straten moet je niet tarten.’ Een vertaling is weer de straat slaan (van to hit the streets), voor ‘naar buiten gaan’.
Het woord straat wordt ook bijvoeglijk gebruikt, in bijvoorbeeld straat blijven/zijn. Straat zijn is stoer zijn, respecteren waar je vandaan komt en de ‘regels’ van het straatleven kennen. Eigenlijk is het ook een vorm van keepin' it real, een belangrijke hiphoples, die Extince vertaalt als ‘hou het echt’. ‘Street credibility’ (‘straatgeloofwaardigheid’) is belangrijk.
Zo Moeilijk uit Nijmegen verzekerde het publiek dat ‘024 in the building!’ was.
De stad of wijk waar rappers wonen, wordt volop geroemd. In Amerika is er een battle tussen de oostkust en de westkust, vooral tussen New York en Los Angeles, en buurten daarbinnen. Ook in Nederland gebeurt het vooral in de grote steden, Amsterdam (‘Damsko’), Rotterdam (‘Roffa’) en Den Haag (‘Agga’), maar ook de hiphopscene in Zwolle en Nijmegen laat zich horen. The Opposites rappen trots over Heiloo, Hef draagt ‘Hoogvliet als een T-shirt’, en Kempi roemt de Eindhovense wijk Woensel-West. Deze plaatsen worden ‘gerepresent’. De jeugdige rappers van de Sloddervosgang riepen tijdens een concert in het Amsterdamse Paradiso voortdurend ‘1103’, de postcode van de Bijlmer. Zelfs netnummers komen voorbij; Zo Moeilijk uit Nijmegen verzekerde het publiek in Paradiso dat ‘024 in the building!’ was. Ook nederhoppers bellen, hoe straat ze ook zijn, dus met de vaste lijn.
| |
■ Koning winnedag
Rappers vormen graag nieuwe woorden of gebruiken bestaande woorden in een nieuwe betekenis. Soms worden al bekende woorden samengevoegd en daarna ingekort, bijvoorbeeld in het leenwoord femcee (‘vrouwelijke rapper’), van het Engelse female mc. Extince noemt de kerstvakantie ‘het kalkoenhoogseizoen’: ook een nieuwe samenstelling. Kay LC spreekt in ‘Je weet hoe laat het is’ (een vertaling van het veelgebruikte ‘You know what time it is’), van ‘microfoonmobiliteit’. De Osdorp Posse vormde creatyfuslijers uit de woorden creatief en tyfuslij(d)er, en noemt beats ‘heupwiegelijk’. Een typerend voorbeeld is ook Winnes variatie op Koninginnedag: Koning Winnedag. En Bas Bron van De Jeugd van Tegenwoordig had als bijnamen De Neger des Heils en Majoor Vlosshart - een verwijzing naar Majoor Bosshardt, van het Leger des Heils.
Voor deze namen geldt wat in feite voor alle hiphoptaal geldt: er zullen mensen zijn die er aanstoot aan nemen omdat ze beledigend en grof zijn. Maar nederrap is ook anders te zien: als een spel, een stoer taalspel, waarin woorden worden geleend, vertaald, vervormd en verzonnen, en behendig worden ondergebracht in originele metaforen. En dan komt daar óók nog eens een sprankelende beat onder.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd