Hoe woorden de wereld kleuren
Spanjaarden zien bruggen als groot en sterk, maar Duitsers ervaren bruggen eerder als mooi. Dat zou kunnen komen door het geslacht van het woord. In het Duits is die Brücke vrouwelijk, dus mooi, terwijl het Spaanse el puente mannelijk is, dus sterk. Het idee dat iemands moedertaal op een dergelijke manier zijn blik op de wereld zou beïnvloeden, is het onderwerp van het ‘linguïstisch relativisme’, een richting in de taalkunde die in de jaren veertig van de vorige eeuw populair werd gemaakt door de taalkundigen Edward Sapir en Benjamin Lee Whorf. In hun werk verwezen ze graag naar de taal van de Hopi-indianen, die het concept ‘tijd’ niet zou kennen, waardoor de Hopi een geheel ander wereldbeeld hadden. Dat was voor veel mensen een intrigerend gegeven, en dus kreeg de ‘Sapir-Whorf-hypothese’ veel aandacht. Maar ook veel kritiek. Filosofen en taalkundigen konden er niet goed mee uit de voeten.
In Door de bril van de taal zet de Israëlische antieketalendeskundige Guy Deutscher feiten en meningen over ‘taal en wereldbeeld’ op een rijtje. In het eerste deel (‘De taal als spiegel’) laat hij zien dat taal vaak een afspiegeling is van de bijbehorende cultuur. Zo kennen niet alle culturen een woord voor de kleur blauw - ook de oude Grieken niet, bijvoorbeeld - en dat zou komen doordat blauw voor een cultuur in ontwikkeling de onbelangrijkste kleur is. Aan zwart en wit (dag en nacht), rood (bloed), en groen en geel (gewassen) is meer behoefte.
In het tweede deel (‘De taal als lens’) komt dan de kwestie aan de orde of onze taal inderdaad onze waarneming van de werkelijkheid beïnvloedt. Deutscher noemt dit deel zelf een ‘pleidooi’ voor het linguïstisch relativisme, dat hij onderbouwt met een grote hoeveelheid wetenschappelijk onderzoek. Hij illustreert zijn betoog met boeiende voorbeelden van ‘relativistische’ taalverschijnselen - zoals de windrichtingenoriëntatie van het Guugu Yimidhirr, een Australische aboriginaltaal, waarin de sprekers zich niet uitdrukken met de begrippen links en rechts, maar met equivalenten voor oost, west, noord en zuid (‘de kangoeroe ten oosten van mij’). En daarnaast wil hij nog weleens een klein zijpaadje inslaan, om nog even een aansprekend feitje of een leuk weetje te melden - wie zich niet laat overtuigen door Deutschers pleidooi, zal na lezing van zijn boek in ieder geval een hoop van hem hebben opgestoken.
Door de bril van de taal. Hoe woorden de wereld kleuren is vertaald door Felix van de Laar. Het is een uitgave van Unieboek | Het Spectrum en kost €29,99 (gelijmd, 343 blz.). Zie ook de aanbieding op blz. 244. ISBN 978 90 0031 131 6
Auteursrechtelijk beschermd
