Onze Taal. Jaargang 81

[p. 174]

Guus Middag
Zong
Verder, verder!

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Opeens hoorde ik de stem van een indianenmeisje uit de radio komen. Twee korte uitroepen, ‘oh-oh’, gevolgd door een langgerekt ‘oo-oo-ooh’, en daarna weer twee keer kort ‘oh-oh’. Het klonk alsof het in de buitenlucht was opgenomen, op een open vlakte, met bergen in de verte. Wat ik hoorde was het begin van het lied ‘Verder, verder!’ van Ellen ten Damme. Op grond van die indianenkreet kon je nog niet goed zeggen wat er aan de hand was, maar al snel volgde er tekst. Daaruit bleek dat dit geen noodoproep van een indianenmeisje op de prairie was, maar eerder van een eskimomeisje op een uitgestrekte witte poolvlakte: ‘Ik sta tot aan mijn liezen in de sneeuw.’ Dat klinkt als ‘het water staat me aan de lippen’. Iemand die tot aan haar liezen in de sneeuw staat, zit vast en kan op eigen kracht niet verder. En dat is ook wat ze ons meedeelt: ‘Ik kan niet lopen, hoe ver moet ik nog?’ En wie komt haar helpen? ‘Geen mens hoort dat ik schreeuw wanneer ik schreeuw.’

■ Kantoortaal

Wat doet iemand in nood die door niemand wordt gehoord? Die gaat toch maar door met roepen, tegen beter weten in. En zo doet Ellen ten Damme ook: ‘Maar desalniettemin schreeuw ik soms toch.’ Het is een wonderlijke regel. Er zullen niet veel Nederlandstalige liedjes zijn waarin het stijve, ambtelijke en ouderwetse kantoortaalwoord desalniettemin voorkomt - en al helemaal niet uit de mond van iemand die vastzit en alleen nog maar wanhopig om hulp kan roepen in een verlaten sneeuwlandschap.

Dan is het weer tijd voor de eskimoroep. Het lijkt ook wel op de roep van een dier. Of horen we hier een geval van joik? Joik is de naam voor de traditionele geïmproviseerde zangstijl van de Laplanders, ‘gekenmerkt door vocale imitaties van natuurgeluiden’, zo zegt Van Dale. Eskimo Ellen blijft haar roep herhalen. En ze geeft de moed niet op. Hoe vast ze ook zit, ze moet ‘verder, verder, altijd verder’, zo zingt ze in het refrein. ‘Ik weet niet meer waarheen, / ik ga door alleen, / verder, verder, altijd verder.’

In de rest van het lied zal het om die tegenstelling blijven gaan: hopeloos vastzitten, en toch verder willen. Wanhoop en Wanderlust. ‘Ik denk niet meer dat ik de weg ooit vind, / ik heb de hoop op redding opgegeven. / Misschien is het de sneeuw die mij verblindt. / Ik heb mijn hersens uit hun taak ontheven.’ Opnieuw is de toon erg bestudeerd en netjes, op het formele af. Dat geldt zeker voor die laatste regel, met de ambtelijke formulering ‘uit hun taak ontheven’. Dat lijkt mij een contaminatie van de al even ambtelijke uitdrukkingen uit hun functie ontheffen en van hun taak ontheffen.

■ Dansnummer

Het is niet erg waarschijnlijk dat iemand die wanhopig moet ploeteren door metershoge sneeuw, en die beweert haar hersens te hebben uitgeschakeld - dat zo iemand tegelijk nog zulke coherente en stijf-formele en bovendien ook nog eens rijmende zinnen kan uitspreken. Toch blijft de zangeres dat doen, tot het eind. Ik weet niet of de tekstdichter, Ilja Leonard Pfeijffer, het zo bedoeld heeft, maar al snel wordt dit merkwaardige procedé vanzelf ongeloofwaardig, en daardoor ook wel weer grappig - op de wijze waarop Drs. P of De Schoolmeester grappig is. Uitgeput, versuft, verblind, reddeloos verloren, tot aan de liezen in de sneeuw - en wat zegt de zangeres? ‘Het enige wat ik aan mijn bestaan nog toevoeg / is dat ik wanhopig schreeuw.’

Redline Music

Er is nog iets anders geks met dit lied. Het gegeven is droevig en uitzichtloos, maar dat hoor je er helemaal niet aan af. Het lied klinkt vrolijk, en opzwepend, met een steeds sneller ritme en een aanzwellend volume, zeker als de zangeres door haar dichtregels heen is en zich vervolgens enthousiast kan overgeven aan het steeds maar herhalen van haar levensmotto: ‘Verder, verder, altijd maar verder!’ Dit is dus een lied met twee gezichten. We horen de laatste noodkreet van een wanhopig sneeuwmeisje. Maar een buitenlander, die de tekst niet kan verstaan, zou gemakkelijk kunnen denken dat hij naar een opwindend dansnummer luistert. Of naar een vakbondslied, dat massaal meegezongen kan worden: ‘Verder, verder!’ Of naar een supporterslied voor op de tribune, met lekker veel trommels erbij - voor, zeg, voetbalclub FC Vooruit. Verder, verder, altijd maar verder!