|
| |
| |
| |
[Number 6]
| |
| |
| |
Nou Moe!?, Bladzij 20, Wolkewietje
Een goede naam voor de betere boekhandel
Jaap Meijers
freelancejournalist en docent webschrijven
Josine Schuilenburg
voormalig boekverkoopster; docent aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Het gaat niet goed met de boekwinkels. Ze lijken het te moeten afleggen tegen de webshops en het opkomende e-book. Gaan met die winkels ook allerlei opmerkelijke namen verloren, zoals Deur der Hoop, De Rooie Rat en De Koperen Tuin? Een inventarisatie.
Foto's: Saskia Aukema, René Hesselink, Raymond Noë
Een geluk bij een ongeluk: door het failliet van Selexyz krijgen de aangesloten boekhandels een mooiere naam. Ze raken dat lelijke Selexyz kwijt, en achter de bestaande namen komt nu De Slegte te staan. Het is de vraag of bijvoorbeeld Donner De Slegte nu zo mooi is, maar de winkels klinken in ieder geval niet meer als een derderangs werving-en-selectiebureau.
De naam Selexyz, bedacht door het Amsterdamse namenbedrijf Globrands, zou om drie redenen goed passen bij een boekhandel: de associatie met het woord selectie staat voor het assortiment aan boeken, de uitgang xyz staat voor de letters van het alfabet, en het woord selexyz zou prikkelend zijn door de associatie met sexy. Ook als je aanneemt dat de consument deze associaties herkent, kun je je afvragen of een sexy naam meer boeken doet verkopen.
Er zijn veel boekwinkels met degelijke maar saaie namen: De Boekenmarkt, Boek en zo, Bruna, Standaard of The Read Shop. Zijn er ook boekwinkels met leuke, grappige, mooie, bijzondere of sprekende namen?, vroegen wij ons af: namen die iets zeggen over de geschiedenis van de winkel, over de eigenaars of de collectie. En verdwijnen die nu veel winkels het niet meer redden?
| |
■ In de wolken
Het is net als in de meeste binnensteden: als je voorbij de grote ketens kijkt, dan zie je ineens leuke winkeltjes. Winkels bijvoorbeeld die hun liefde voor het boek uitdrukken door zich te noemen naar een schrijver, een titel of een bekend personage: Het Verboden Rijk in Roosendaal en Oosterhout naar een roman van Slauerhoff uit 1932, De Stille Kracht in Nuenen naar het boek van Couperus (1900) en De Koperen Tuin in Goes naar een boek van Vestdijk uit 1950. In Hoevelaken zit 't Laakmannetje, dat ook een figuur is in een sage rond de kasteelheer van Staverden.
Antiquariaat Hinderickx en Winderickx is vernoemd naar twee hoedenmakers uit het gedicht ‘Alpejagerslied’ van Paul van Ostaijen. Collega-boekverkopers noemen Hinderickx en Winderickx gekscherend ook wel Hinderlijk en Winderig. De Reizende Boekhandel Louis Tinner verkoopt tweedehands boeken op boekenmarkten en via internet. De zaak is genoemd naar een personage dat Herman Brusselmans creëerde in zijn roman De man die werk vond: een supercynische bibliothecaris die er, tussen urenlange verveelmomenten door, alles aan doet om geen enkel boek aan de man te brengen. Tinner keert terug in latere boeken als onsuccesvolle boekhandelaar en kansloze dichter. ‘Op boekenmarkten waar het nét iets te rustig is, voelen wij ons soms net Louis Tinner’, schrijven boekhandelaars op hun website.
Kinderboekwinkels kiezen er vaker voor om zich te vernoemen naar bekende boeken of een personage uit een boek. In Weesp zit De Kleine Prins (naar het beroemde boek van De Saint-Exupéry), in Rotterdam De Kleine Kapitein (naar de jeugdroman van Paul Biegel) en in Woudrichem Minoes (boek van Annie M.G. Schmidt). Kinderboekhandel Wolkewietje in Purmerend heeft
| |
| |
dezelfde naam als een vriendje van Pinkeltje, een klein mannetje dat leeft op de wolken. In de Wolken is een kinderboekwinkel in Voorburg.
Andere sprekende voorbeelden zijn Kiekeboek in Haarlem, en Helden & Boeven in Amsterdam.
| |
■ Striphelden
Stripwinkels hebben vaak ook leuke namen. In Delft zit Bul Super (vernoemd naar een creatie van Marten Toonder) en in Amsterdam Stripwinkel Nou Moe!? (‘Nou moe’ is een gevleugelde uitdrukking van stripheld Guust Flater). Andere winkels heten Blunder (naar de fameuze Olivier Blunder), Piet Snot of, heel bijzonder, Plok Strips en Eh Dinges.
Die laatste winkel, in Assen, is inmiddels gesloten. Veel boekwinkels die we belden, bleken al niet meer te bestaan - Selexyz is niet het enige boekenbedrijf dat het niet redde. Onder andere door het internet en het e-book zijn het moeilijke tijden voor de boekhandel. Boekhandel Elckerlijc in Boxtel staat in de verkoop. Die naam verwijst naar de gelijknamige bekende vijftiende-eeuwse Nederlandse vertelling. Buddenbrooks in Den Haag, naar de eerste roman van Thomas Mann, is ook dicht. Het einde van een winkel in Culemborg had geen economische reden, blijkt uit een laatste bericht via Twitter: ‘Kaft en Koren is dicht. Plotselinge, dodelijke ziekte van de eigenaar maakt doorgaan onmogelijk. Veel bloemen op uw pad gewenst!’
| |
■ De kantlijn
Wat ligt er meer voor de hand dan een boekwinkel noemen naar het lezen of het boek op zich? Voorbeelden zijn Het Open Boek (Texel), De Kantlijn (Bredevoort) en In 't Profijtelijk Boeksken in Antwerpen. Antiquariaat Bladzij 20 in het Groningse Bedum: ‘Vaak wordt ons gevraagd waar onze naam vandaan komt. Het antwoord is niet zo spannend. Onze winkel is gevestigd aan de Molenweg 20. Dus het huisnummer is gekoppeld aan iets wat met boeken te maken heeft: Bladzij 20. We zijn gewoon wat met woorden aan het spelen geweest.’
Veel mensen vinden de Drvkkery in Middelburg een erg mooie boekwinkel. Hij is gevestigd in een pand waar voorheen de Provinciale Zeeuwse Courant werd gedrukt. Geen aparte naam dus, maar toch ook weer wel, door die v en die y. Directeur Dick Anbeek: ‘Het is een gratis grapje van de vormgever die het logo maakte. Het verwijst naar de u die vroeger als v werd geschreven, maar verder slaat het nergens op. De naam van de website was wel meteen een probleem, want niemand schrijft het zo. Ik gebruik de naam alleen in grafische vorm. In het handelsregister staan gewoon een u en een lange ij.’
Andere namen die naar de wereld van het boek verwijzen, zijn Hoofdstuk Een (Brielle), De Omslag (Delft), De Lezer (Ermelo), 't Ezelsoor (Amersfoort), Boek en Handel (Emmen) en Boek-en-Kast (Vollenhove).
Maar veruit de meeste boekhandels hebben familienamen. Vaak dragen ze die naam al generaties lang, soms gecombineerd met de naam van een partner die de zaak overnam als de zonen (of een enkele keer dochters) op waren. Het mooiste voorbeeld daarvan is Raadgeep en Berrevoets. De boekhandel in Doetinchem is een van de oudste in Nederland. W.J. Raadgeep vestigde zich in 1842 in het pand aan de Hamburgerstraat 29, waar de winkel nog altijd zit. Na het overlijden van de oprichter zetten zijn twee dochters de zaak voort. Toen een van hen overleed, fuseerde de boekhandel in 1927 met de boekhandel van L. Berrevoets uit Zierikzee.
In Doetinchem vinden mensen Raadgeep en Berrevoets geen rare naam, vertelt huidige eigenaar Jan van Hilten: ‘Het is hier zo ingeburgerd, mensen weten niet anders. Ik werk hier nu vijf jaar en ik vind het nog steeds mooi om te zeggen. Het is een naam die makkelijk blijft hangen bij mensen.’ Van Hilten vindt het wel opvallend hoeveel mensen er ‘Raadgreep’ van maken, dus met een tweede r. Hij vermoedt dat het komt door die eerste r. Een alternatieve verklaring is volksetymologie: mensen vervormen een vreemd woord naar een woord dat ze wél kennen.
| |
Alliteraties met een b
Bek Boeken - Veghel
Bettie Boek - Den Bosch
Boek en Blad - Meppel
Boek en Boek - Enkhuizen
| |
■ Geslachten
Tot ver in de negentiende eeuw was het gebruikelijk om de eigen naam te gebruiken wanneer men een boekhandel begon. Lisa Kuitert, hoogleraar boekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, benadrukt trouwens dat het vroeger ging om méér dan alleen boeken verkopen, het ging bijvoorbeeld ook om het uitgeven daarvan: ‘Iemand die uitgaf, had ook een winkel en soms ook een drukkerij. Het geheel heette “boekhandel”. Dus dat is een ruimere benaming dan wat we er nu onder verstaan.’ In de Alfabetische lijst der boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in Noord-Nederland, sedert de uitvinding van de boekdrukkunst tot den aanvang der negentiende eeuw uit 1876, geschreven door A.M. Ledeboer, staan dan ook nauwelijks boekverkopers die niet begonnen waren als uitgever of drukker. Wat zo'n boekhandel dan uitgaf, hoe vaak het herdrukt werd en waar ze zich vestigden, leek belangrijker dan de naam van de handel. Vandaar dus al die familienamen. Vaak ging het dan om hele ‘boekhandelaarsgeslachten’, zoals Van Paddenburg in Utrecht en Van Cleef in Den Haag en Amsterdam.
De naam van Het Keizerrijk, in Maassluis, maakt duidelijk wie er de baas is: de eigenaar heet Wim Keijzer.
| |
■ LeesKunst
De naam van Het Keizerrijk, in Maassluis, maakt duidelijk wie er de baas is: de eigenaar heet Wim Keijzer. Lees-Kunst d'r schönefeld in Kerkrade is ook indirect een familienaam. Het eerste deel van de winkelnaam (LeesKunst) telt twee hoofdletters omdat er een expositieruimte en een beeldentuin bij zitten. En natuurlijk vanwege het lezen en de kunstboeken die eigenaar Tjeu Sauren verkoopt. Het tweede deel (d'r schönefeld) verwijst naar de apotheek die er jarenlang zat: ‘Het was een bekende plek. In de volksmond was het “d'r Schönefeld”, zo heette die man. Soms denken mensen dat ik zo heet. Eén keer kwam er een man binnen, nogal ontdaan, die vroeg hoe ik erbij kwam mijn baan als apotheker op te geven voor een boekwinkel.’
Ook Bol.com, de bekendste online boekwinkel en de kwelgeest van veel ‘gewone’ boekhandels, heeft een familie
| |
| |
in de naam. Bol is een afkorting van ‘Bertelsmann On-Line’. De oprichter is het Duitse mediaconcern Bertelsmann AG, dat weer is opgericht door Carl Bertelsmann.
De Drvkkery: de naam verwijst naar de u die vroeger als v geschreven werd.
Foto: De Drvkkery
| |
■ Ideologisch tintje
Begin twintigste eeuw werden boekverkopers creatiever in hun naamkeuze en kregen de winkels niet langer automatisch de naam van de eigenaar. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de Bazaar van Goedkope Boeken in Rotterdam, die in 1900 in De Amsterdammer adverteerde met ‘spotkoopjes’:
Gaat eens na. De extra mooie Werken van Dr. JAN TEN BRINK, werken die men telkens leest en nog eens leest, de serie van elf deelen voor slechts f 4 of in elf uniforme prachtbanden voor slechts f 7. Te bekomen by D. BOLLE, Bazaar van Goedkope Boeken te Rotterdam.
Christelijke boekverkopers hebben vanzelfsprekend een goede bron om namen uit te kiezen. De Graankorrel in Streefkerk verwijst naar Johannes 12:24. In Goes en in Numansdorp zijn boekwinkels die Tolle Lege heten. Het is een Latijnse uitdrukking en betekent ‘neem en lees’, een oproep om de Heilige Schrift ter hand te nemen. Andere christelijke boekhandels heten De Fakkel, Het Wonder van Weert, Het Goede Nieuws, Deur der Hoop en De Pelgrim.
In de jaren zestig zijn er meer boekhandelsnamen ontstaan met een al dan niet ideologisch tintje waaruit blijkt waarin ze gespecialiseerd zijn, op welke klanten zij zich richten of aan welk initiatief zij verbonden zijn. De Litteraire Boekhandel in Den Haag was verbonden aan De Litteraire Gids, een letterkundig maandblad dat bestond tussen 1926 en 1940. De Rooie Rat in Utrecht is al sinds 1972 de grootste links-politieke boekhandel van Nederland, en boekhandel De Feeks in Nijmegen, met het gelijknamige documentatiecentrum opgericht in 1977, is gespecialiseerd in homo-, lesbische en vrouwenliteratuur.
Boekhandel Roelants voorheen De Oude Mol kwam voort uit de studentenbeweging in het linkse Nijmegen. De winkel is nog altijd te herkennen aan het bebrilde molletje met boek. De naam is niet origineel; ook in Parijs en Brussel waren er linkse boekhandels met een oude mol in de naam: La Vieille Taupe. De mol is een metafoor van Karl Marx voor het proletariaat dat de instituties van de heersende klasse had ondergraven. Marx zou de oude mol trouwens geleend hebben van Shakespeare, die Hamlet ‘old mole’ laat roepen naar de geestverschijning van zijn overleden vader.
| |
■ Bij nader inzien
In Amsterdam is er een boekwinkel die JOOT Books heet. Dat JOOT staat voor ‘Just Out Of Time’, en dat is een eigenzinnige omdraaiing van het ‘just in time’-principe in de economie, dat zegt dat je voorraad maar kort mag staan en snel verkocht moet worden. Deze boekverkopers, die handelen in tweedehands boeken die juist al lange tijd staan, keerden het begrip dus om: just out of time.
Dankzij internet is het ontzettend gemakkelijk om zelf een handel in boeken te beginnen. De trend om zelf te verkopen (via Bol.com, Antiqbook.com, Boekwinkeltjes.nl of vanuit een bestaande tweedehandswinkel) levert ook een explosie op van nieuwe, creatieve namen, zoals Klikspaan, Bij Tij en Ontij, Bonbonboek en De Blinde Reiziger. Tweedehandsboekverkopers kiezen toepasselijke namen als Het Vergeet-Mij-Nietje, 't Ramsjgat, Het Uitgelezen Boek, De Tweede Lezer, De Bezeten Bezitter en Bij Nader Inzien - een naam die ook knipoogt naar de gelijknamige roman van J.J. Voskuil.
Er gaan helaas veel boekhandels over de kop, maar gelukkig komen er ook weer veel nieuwe bij. En dus ook veel bijzondere namen.
| |
Meer opmerkelijke boekhandelsnamen
't Boekwurmpje - Den Helder
Het Boekenwurmpje - Schagen
De Boekenwurm - Wolphaartsdijk, Maastricht en Helmond
Het Vossenhol - Franeker
De Boekentoren - Zutphen
Das Gute Ist Immer Da! (Duitse boeken) - Deventer
Savannah Bay - Utrecht
Esoterische boekwinkel Wanuskéwin - Amsterdam
Architectura & Natura - Amsterdam
Reisboekenwinkel De Ontdekking - Utrecht
Peperback - Enkhuizen
Antiquariaat Verzameld Werk - Nijmegen
Antiquariaat Gekleurd Papier - Wormerveer
Aleph - Utrecht
Vingerling - Naaldwijk en 's-Gravenzande
Roodbeen - Nijkerk
Plukker - Schagen
Antiquariaat Quist - Leiden
Knottnerus - Groningen
Binnert Overdiep - Heerenveen
Stumpel - diverse vestigingen in Noord-Holland
Boekanouk - Waalre
In de Kapelse Boekenkist - Kapelle
Het Boekeneiland - Purmerend
De Mijnlamp - Kerkrade
Plaisir de Lire - Amsterdam
Voor Elck Wat Wils Ambulante Boekhandel - Doesburg
De Wijde Wereld - Groningen
|
|
Auteursrechtelijk beschermd