Onze Taal. Jaargang 80

[p. 253]

Frank Jansen
Hom of kuit
De Troonrede moet nóg duidelijker

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Telkenjare is er kritiek op de Troonrede. Hoewel er steeds vaker deskundigen meewerken om de begrijpelijkheid van de tekst te vergroten, klinkt het verwijt dat hij de gemiddelde Nederlander nog steeds boven de pet gaat. Is het wenselijk om de Troonrede nog verder te verduidelijken?

Voorstander

De belangstelling voor politiek is gewoonlijk niet al te groot, maar één dag in het jaar is dat anders. Geen wonder, want kosten noch moeite worden gespaard om de aandacht te trekken: een gouden koets, ruiterescortes en vreemde hoofddeksels. Als je die aandacht dan eenmaal hebt, maak er dan gebruik van. Zorg voor een tekst die in één keer te begrijpen is, met zinnen die je bijblijven, waarover je met anderen inhoudelijk kunt discussiëren. Nu zijn er al heel wat inspanningen verricht om jargon en ingewikkelde zinnen te vermijden, maar echt begrijpelijk wil het maar niet worden. Het lijkt vooral te schorten aan samenhang, zoals in de volgende alinea uit de Troonrede van 2010:

Het veiligheidsbeleid is er al jaren op gericht om overlast en criminaliteit aan te pakken, maar ook om de kwaliteit van het leefklimaat in de wijken structureel te verbeteren. De wijkgerichte aanpak blijft een goed instrument om samen met gemeenten, burgers en woningcorporaties hieraan te werken. Het jeugdbeleid is gebaseerd op de ervaring dat preventie loont. Alle kinderen moeten gelijke kansen krijgen om zich te kunnen ontwikkelen. Schooluitval moet effectief worden bestreden. Het actief beveiligen en beschermen van de samenleving en de burger tegen intimidatie, discriminatie en geweld blijft een hoge prioriteit van de regering.

De zinnen in het midden over de jeugd zijn alleen zinvol als we aannemen dat criminelen vooral uit de kringen van spijbelaars voortkomen. Zég dat dan.

En zorg ervoor dat een voorlopige versie van de tekst een paar maanden eerder af is, zodat er tijd is om eraan te schaven en er een voorversie is om op de doelgroepen uit te testen. Want het kan echt duidelijker.

Tegenstander

Duidelijkheid op zichzelf bestaat niet. Een tekst is alleen min of meer duidelijk voor een gegeven doelgroep. In het geval van de Troonrede kan over de doelgroep geen misverstand bestaan, omdat die in de aanhef staat: ‘Leden van de Staten-Generaal’. Dat zijn dus ingewijden, die ook nog eens in de gelegenheid zijn om met volle aandacht te luisteren. Vergelijk dat eens met de manier waarop de radio-uitzending van de rede door zou komen op een willekeurige bouwsteiger. Wie de rede als akoestisch behang beschouwt of alleen in de hoedjes geïnteresseerd is, snapt er niets van en zal er ook nooit iets van snappen, hoe verjipenjanneked de rede ook wordt.

Maar ook afgezien van de doelgroep is de roep om duidelijkheid tot elke prijs verkeerd. Natuurlijk zijn de nieuwe plannen van de regering informatie, maar daarmee is het hoofddoel van de Troonrede nog niet informatief. Wat de plannen ongeveer behelzen is altijd al eerder uitgelekt en wie het naadje van de kous wil weten, kan beter terecht in de Miljoenennota. Daar komt bij dat de Troonrede niet alleen het resultaat is van politieke onderhandelingen, maar ook een poging is om verder draagvlak te verwerven. Beide eigenschappen verdragen zich slecht met totale transparantie.

Ten slotte is het voornaamste doel van de Troonrede eerder relationeel dan verstandelijk: het is een onderdeel van een ceremonie, waarmee we ons Nederlanderschap vieren. Dat stelt eisen aan de vorm. De koningin neemt niet plaats op een barkruk, ze schuift ook niet aan in de keuken om ons met de ellebogen op tafel bij te babbelen. De situatie is bijzonder en dat stralen troon, houding en kledij uit. Hetzelfde geldt voor de stijl van de rede, die formeel, ja zelfs plechtig hoort te zijn. Ook dat verdraagt zich slecht met maximale duidelijkheid.

Wat vindt u ervan? Moet de Troonrede nóg duidelijker?

Geef voor 19 september uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘de Troonrede moet nóg duidelijker’ of ‘de Troonrede hoeft niet duidelijker’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Moeten ministers hun talen spreken? Niet per se, vindt een minderheid van 31%; goed Engels is genoeg. 69% is het met hen oneens, onder anderen iemand die verhaalt van een ‘dametje uit de staat Texas dat dacht dat onderwijs aan de universiteit in vreemde talen te duur was. “Iedereen moet gewoon Engels spreken,” zei ze, “net zoals onze Heer Jezus Christus dat deed.”’