Onze Taal. Jaargang 80

[p. 139]

Frank Jansen
Hom of kuit
Het verschil tussen desbetreffend en betreffend nog handhaven?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Schrijf gerust: ‘Betreffende deze toelichting (moeten we u mededelen...)’, maar niet: ‘De betreffende toelichting (is uitgebreid).’ Volgens een aloude regel moet dat laatste zijn: ‘de désbetreffende toelichting’, want alleen als het om een voorzetsel gaat, mag betreffende worden gebruikt. Is het een bijvoeglijk naamwoord, dan moet het desbetreffende zijn. Is deze regel, die langzamerhand wat op zijn retour lijkt, nog de moeite van het handhaven waard?

Voorstander

Langgeleden had het Nederlands naamvallen. Zo was des de tweede naamval (genitief) van het bepaald lidwoord of het aanwijzend voornaamwoord dat. De betekenis van des was dus ‘van de/het/dat’. Het woordje leeft nog voort in uitdrukkingen als des duivels en de naam des vaders. Maar er zijn ook nog steeds samenstellingen met des. Een voorbeeld vinden we in het bijvoeglijk naamwoord desbetreffende.

Hoe zit dit desbetreffende in elkaar? Stel, het uitgangspunt is ‘De toelichting betreft het totaal aan kosten.’ Van dit zinnetje kun je maken: ‘De toelichting betreffende het totaal aan kosten’. Het werkwoord betreffen is nu via zijn tegenwoordig deelwoord veranderd in een voorzetsel, met de betekenis ‘over’.

Als je verderop in de tekst naar dat totaal aan kosten wilt verwijzen, zou betreffende dat voor de hand liggen, maar de toelichting betreffende dat bekt niet lekker, net zoals over die en uit wat niet lekker bekken. Daarvan maken we automatisch daarover en waaruit. Net zo wordt betreffende dat omgevormd tot één woord: desbetreffend.

Deze simpele geschiedenis verklaart waarom je niet kunt zeggen: ‘de toelichting desbetreffende het totaal aan kosten’, want des en het totaal aan kosten verwijzen naar hetzelfde. Zoiets is even mal als ‘een toelichting hierover het totaal aan kosten’. Net zomin kun je zeggen: ‘de betreffende opmerking’, want wát betreft die opmerking dan? Is dit nou zo moeilijk of zijn de taalgebruikers nou zo dom?

Tegenstander

Het Nederlands hád naamvallen, ja, maar die zijn al eeuwen op weg naar de uitgang. Natuurlijk zijn er nog vormen die uit die naamvallen verklaarbaar zijn, maar het vermogen om een dergelijke verklaring te geven is geen onderdeel van het taalvermogen van de sprekers van het Nederlands van nu. Voor die taalgebruikers is dit des- een vorm zonder duidelijke betekenis. En vormen zonder duidelijke betekenis lopen kans te verdwijnen.

Dat verdwijnen kan op twee manieren. Ten eerste doordat het gehele woord in onbruik raakt, zoals gebeurd is met bijvoorbeeld desbelust, -bevoegd, -bewust, -gevallend, -verlangd, en ook met het aan desbetreffende verwante - hou u vast - desniettegenstaande. De andere manier is dat alleen het betekenisloze, dus nodeloze, des weggelaten wordt. Dat is helemaal niet erg. We laten verwijzingen bij bijvoeglijke naamwoorden spontaan weg als die uit de context duidelijk zijn. Denk bijvoorbeeld aan een lijkende tekening; niemand zal vinden dat voor dat lijkend een woord als erop moet komen. De meeste taaladviseurs beschouwen betreffend als bijvoeglijk naamwoord als ingeburgerd. In werkelijkheid is de betreffende opmerking eigenlijk zelfs al passé. Want wie gebruikt het nog, dit suf ambtelijke notulen-Nederlands voor ‘deze opmerking’?

Wat vindt u ervan? Moet het onderscheid tussen desbetreffend en betreffend worden gehandhaafd?

Geef voor 23 mei uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘onderscheid tussen desbetreffend en betreffend handhaven’ of ‘onderscheid tussen desbetreffend en betreffend hoeft niet te worden gehandhaafd’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Mag premier Rutte Engelse uitdrukkingen gebruiken? Van de 253 inzenders die de afgelopen maand reageerden op deze vraag, vinden 83 (33%) dat geen probleem. Ze maken zich niet zo druk om het Engels, of menen dat de man dat zelf moet weten. Een duidelijke meerderheid van 170 stemmers (67%) is tegen het Engelse idioom van Rutte. Op het internetforum leggen tegenstanders een relatie met de recente maatregel om Nederlands spreken als voorwaarde te stellen voor een bijstandsuitkering.

Verrassend is wat een immigrant schrijft: ‘Als buitenlandse vind ik dat de premier van Nederland in het Nederlands zich moeten uitdrukken, om mij te leren.’

Maar het duidelijkste argument tegen Engels idioom is wel dat voor- én tegenstanders kissebissen over de correcte vertaling van een van de woorden die Rutte ooit gebruikte: to contemplate.