Horstlog
Een tor, genaamd Joop
Karel van het Reve was onvermoeibaar in het bestrijden van vooroordelen en ongefundeerde meningen. Ik geloof niet dat hij dat deed om de wereld te verbeteren, het was meer uit lust om tegen te spreken. Wat me overigens een respectabele lust lijkt. Hij had het vooral gemunt op uitspraken die weliswaar onzinnig zijn maar lastig te weerleggen, type ‘De wereld is geschapen door een tor, genaamd Joop’ (Verzameld werk IV, blz. 640). Zolang niemand met zekerheid kan zeggen door wie of wat de wereld geschapen is, blijft namelijk de mogelijkheid van die tor open. Hooguit kun je zeggen dat in recente theorieën over het ontstaan van de wereld die tor geen rol speelt. Maar dat is natuurlijk geen bewijs voor de onjuistheid van de torrentheorie.
Het aardige is dat Van het Reve zelf meteen ook veel nieuwe vooroordelen en ongefundeerde meningen lanceert. Ik schat: minstens zo veel als hij er bestrijdt. Bijvoorbeeld ‘de Nederlandse gewoonte aan niemand te vertellen op wie je gestemd hebt’ (Verzameld werk IV, blz. 589). Ik heb van zo'n gewoonte nog nooit gehoord, en ik betwijfel sterk of die bestaat.
Het is tegenwoordig misschien iets minder dan vroeger, maar ik herinner me dat ook in de recentste verkiezingstijd mensen huis aan huis affiches voor de ramen hadden. Ik geloof niet dat men dat deed om de buren te misleiden. Zo'n affiche was een redelijke indicatie op welke partij iemand zou gaan stemmen. En ik wil ook aannemen dat men inderdaad op die partij stemde, uitzonderingen daargelaten. Ik besef dat er op dit moment een partij is waar men zich voor zou kunnen schamen, maar aan die partij kan Van het Reve nog niet gedacht hebben toen hij dit schreef (anno 1975).
In België bestaat, althans onder ontwikkelde Belgen, nogal eens de mening dat je eigenlijk niet zou mogen zeggen op welke partij je gestemd hebt. Want, zegt men dan, ‘de stemming is geheim’. Men houdt er zich natuurlijk niet aan, maar ‘eigenlijk’ zou je het niet mogen zeggen. Ik heb dat meermaals iemand in volle ernst horen beweren. En het helpt geen zier als je uitlegt dat een geheime stemming betekent dat men het récht heeft over zijn keuze te zwijgen, maar dat dat geen plícht is.
Sterk vind ik hoe Karel van het Reve de lezer bij de neus neemt door de manier waarop hij zijn zin formuleert. Hij zegt niet: ‘Nederlanders hebben de gewoonte om aan niemand te vertellen op wie ze gestemd hebben.’ Dat zou zijn stelling kwetsbaar maken. Iemand komt al gauw op de gedachte: Is dat wel zo? Hoe weet hij dat zo zeker? Is dat geteld? Klopt het met mijn eigen ervaringen? En bij even nadenken verwerpt zo iemand de uitspraak als onwaar. Een mededeling is nu eenmaal altijd vatbaar voor tegenspraak. Als je echter geen mededeling doet maar iets alleen en passant noemt, zoals in ‘de Nederlandse gewoonte aan niemand te vertellen op wie je gestemd hebt’, dan doe je alsof het al om een vaststaand feit gaat. De mogelijkheid van tegenspraak lijkt dan een gepasseerd station.
‘De wereld is geschapen door een tor, genaamd Joop’ daarentegen, heeft precies alles in zich om tot tegenspraak te prikkelen. Over het ontstaan van de wereld is notoir weinig bekend, torren zijn voorzover bekend geen grote scheppers, en dan nog een tor met zo'n verdachte naam? Kortom: zelfs de meest meegaande types hebben bedenkingen bij deze uitspraak. Maar juist daarom is het zo'n mooi voorbeeld, want al gelooft niemand erin, het blijft erg lastig om te laten zien dat het onjuist is.
Joop van der Horst
Auteursrechtelijk beschermd
