Onze Taal. Jaargang 79

[p. 208]

Het gebeurde in... juli 1922
Geboorte van het woord omroep

Ewoud Sanders

Wat heeft in het verleden zijn sporen nagelaten in de taal? Ewoud Sanders gaat het na in deze maandelijkse rubriek.

Op 1 augustus 1923 schreef de correspondent van de Nieuwe Rotterdamsche Courant in de Verenigde Staten een bericht over de Amerikaanse president, Warren G. Harding, die toen ernstig ziek was. Opmerkelijk genoeg stond dit artikel pas twee weken later in de krant, toen Harding alweer dertien dagen dood was, maar dat is hier verder niet van belang. Wél van belang is dat dit artikel als volgt begint:

Harding is zwaar ziek, maar... het gevaar is geweken, althans hij heeft de crisis doorstaan. Gister en vandaag zijn er in de kerken diensten voor hem gehouden, waar het volk voor zijn behoud gebeden heeft, of liever de dominé's hebben gebeden, het volk was aan den arbeid. Om het volk toch in de gelegenheid te stellen, iets van de gebeden op te steken, is in enkele kerken het gebed ‘gebroadcast’. Lieve lezer, ik ben tegen het gebruik van vreemde woorden, maar wat is het Hollandsche woord voor ‘broadcast’? Hier beteekent het, per radio algemeen verspreiden. Is men in Nederland al zoo ver?

Ja, in Nederland was men al zo ver, want op 14 november 1919 had Hanso Idzerda vanuit zijn woning in Den Haag het eerste radioprogramma uitgezonden. Idzerda was hiermee de eerste in Europa en volgens sommigen was hij zelfs de Amerikanen voor geweest.

Jan Corver (1878-1956), bedenker van het woord omroep.

■ Klein wonder

Wat de Amerikaanse correspondent van de NRC niet kon weten, was dat er inmiddels al verschillende Nederlandse alternatieven voor broadcasting waren bedacht. In de kranten doken sinds het begin van de jaren twintig af en toe de woorden rondzenddienst, rondzenden en rondzending op.

Een ander alternatief was bedacht door Jan Corver (1878-1956). Corver, die werkte bij de Tachygrafische Inrichting van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (een dienst die de discussies in de Kamer samenvatte), had een grote passie voor radiotelegrafie. Hij schreef hier boeken over en was een vooraanstaand lid van een Haagse groep radiopioniers. Op 1 juli 1922 schreef Corver in het door hemzelf uitgegeven Radio-nieuws. Het blad van de Nederlandse Vereniging voor Radio-telegrafie: ‘Wij hebben ons tot dusver beholpen met: rondzenddienst. (...) Zou “omroep” ons misschien kunnen dienen om het meer algemeene begrip aan te geven?’ Corver had zich hierbij laten inspireren door het bijna verdwenen beroep van ‘omroeper’, de man die in dorpen het nieuws bracht.

De radio werd indertijd als een klein wonder beschouwd. Dat je mensen kon horen praten en zingen die er niet waren en dat je naar concerten kon luisteren die op grote afstand werden gegeven - het was voor velen bijna niet te bevatten. Taalkundig zou dit medium veel invloed krijgen, want via de radio werden de talloze dialectsprekers die Nederland toen nog telde, voor het eerst geconfronteerd met wat indertijd werd beschouwd als Algemeen Beschaafd Nederlands.

■ Draadlooze muziek

Raakten de woorden omroep en radioomroep snel ingeburgerd? Ja, daar lijkt het wel op. We vinden omroep al vanaf eind 1922 in de kranten, zonder verdere toelichting. Zo meldde Het Vaderland op 12 oktober 1922: ‘De heer J. Corver, die Vrijdagavond in Diligentia een lezing over radiotelefonie zal houden, zal o.m. demonstreeren of behandelen: den draadloozen omroep in Amerika; hoe Nederland Amerika is vóór geweest; (...) de electrische golven dringen door de muren heen; bepaling van de richting vanwaar de draadlooze muziek komt, enz.’

De strijd tussen het werkwoord broadcasten en Nederlandse alternatieven duurde een stuk langer. Nog in 1935 meldde het tijdschrift Onze Taal: ‘Een van onze leden vestigt de aandacht op de toeneming van het gebruik van “broadcasten” voor “uitzenden”. Ons lid ziet hier het nut niet van in. Wij evenmin.’