Onze Taal. Jaargang 79

[p. 123]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Er()naar()toe()gegaan

? Waar komen de spaties in ‘We zijn er()naar()toe()gegaan’?

! Juist is ‘We zijn ernaartoe gegaan.’ In zinnen waarin een combinatie optreedt van de woorden naar en roe, worden die woorden aaneengeschreven; als er er, daar, naar of waar direct voor staat, wordt dat er ook nog aan vast geschreven. Natuurlijk geldt dit niet als er een ander woord, bijvoorbeeld de winkel, tussen naar en roe voorkomt. Toe staat in elk geval los van het werkwoord. Enkele voorbeelden:

-	Je moet er niet naartoe gaan.
-	Zullen we daarnaartoe rijden?
-	Ze wist niet waarnaartoe de weg voerde.
-	Hij is meteen naar de winkel toe gefietst.

Ernaartoe gaan is een ander geval dan bijvoorbeeld ervan uitgaan: je kunt wel uitgaan van iets, maar niet toegaan naar iets. Zie ook onze website: www.onzetaal.nl/advies/ervanuit.php.

In velerlei opzicht(en)

? Wat is goed: ‘Japan is in velerlei opzichten vooruitstrevender dan Nederland’ of ‘Japan is in velerlei opzicht vooruitstrevender dan Nederland’?

! Zowel in velerlei opzichten als in velerlei opzicht is mogelijk. Het enkelvoud lijkt iets gebruikelijker te zijn.

Veel telwoorden die op -lei eindigen, hebben de opmerkelijke eigenschap dat het zelfstandig naamwoord dat erachter staat zowel meervoudig als enkelvoudig kan zijn. Het enkelvoud komt vooral voor bij abstracte begrippen: op velerlei gebied, in meerderlei opzicht, voor meerderlei uitleg, van beiderlei kunne (= ‘van beide geslachten’). Bij allerlei is het meervoud het gewoonst: in allerlei opzichten, maar ook daarbij komt soms het enkelvoud voor: op allerlei gebied. Een verklaring hiervoor is in de naslagwerken niet te vinden.

Afkorting cent per minuut

? Hoe kort je tachtig cent per minuut af, bijvoorbeeld in ‘U kunt ons bereiken via 0900 - 345 45 85 (tachtig cent per minuut)’?

! De gangbaarste afkorting voor cent per minuut is tegenwoordig cpm: ‘U kunt ons bereiken via 0900 - 345 45 85 (80 cpm).’ Deze afkorting is ook opgenomen in de grote Van Dale (2005).

Een alternatief is het euroteken met daarachter het volledige bedrag (dus niet alleen de centen), gevolgd door de afkorting p.min. of door een schuine streep en de afkorting min.: ‘0900 - 345 45 85 (€ 0,80 p.min.)’, ‘0900 - 345 45 85(€0,80/min.)’. Volgens ons is het korte cpm iets duidelijker.

(Het) een en ander

? Is het woord her nodig in de zin ‘U kunt het een en ander nalezen op onze website’?

! Dat hangt van de bedoelde betekenis af. Er is namelijk een verschil tussen een en ander en het een en ander. Met het een en ander wordt bedoeld ‘verschillende (niet nader aangeduide) dingen’. Bijvoorbeeld: ‘Sinds ik niet meer in Oudewater woon, is er wel het een en ander veranderd in dat stadje.’

Een en ander verwijst naar iets wat eerder genoemd is, zoals in deze passage: ‘Ons bedrijf heeft scherpe tarieven en speciale voorwaarden. U kunt een en ander nalezen op onze website.’ In zo'n zin is her een en ander niet logisch.

Delfts()blauwe vaas

? Hoe schrijf je ‘Onze antieke delfts/ Delfts()blauwe vaas is gesneuveld’?

! De schrijfwijze Delfts blauwe vaas is het best te verdedigen.

De meeste woordenboeken vermelden (het) Delfts blauw alleen als aanduiding voor ‘bepaald blauw geschilderd aardewerk uit Delft’. Maar het wordt in de praktijk ook vaak bijvoeglijk gebruikt, zowel voor het aardewerk zelf als voor de blauw-witte kleurencombinatie die ervan is afgeleid: Delfts blauwe tegels, Delfts blauwe molens, Delfts blauwe babykleertjes, etc.

Fietstas met ‘delftsblauw’ of ‘Delfts blauw’ patroon?

Aardrijkskundige namen en afleidingen daarvan verliezen hun hoofdletter als ze in een andere betekenis worden gebruikt: bordeaux (wijnsoort, kleur), shetlander (pony). Voor bijvoeglijke naamwoorden geldt dat meestal niet: Franse kaas, Duitse herder, etc. (zie ook www.onzetaal.nl/advies/franse.php). Vandaar de spelling Delfts blauw als aanduiding voor het aardewerk, en het lijkt ons het best om die schrijfwijze ook aan te houden als het bijvoeglijk wordt gebruikt. Evenzo: een Indisch gele keuken, Engels rode ontbijtbordjes, een Russisch blauwe kat, etc.

Slim (‘erg’)

? In een oud boek las ik de zin ‘Dat was nog niet het slimste.’ Er werd volgens mij bedoeld: ‘Dat was nog niet het ergste.’ Kun je slim zo gebruiken?

! In een aantal dialecten is slim een gebruikelijk woord voor ‘erg, vervelend, slecht’. Het is in deze betekenis geen standaardtaal, maar dat was het enkele eeuwen geleden wel: net als schlimm in het Duits betekende slim in het Nederlands ‘verkeerd, slecht’.

Het Etymologisch woordenboek van het Nederlands (deel S-Z, 20og) vat de betekenisontwikkeling van slim als volgt samen: ‘De oorspr. betekenis is “schuin, scheef”. Doordat scheef vaak contrasteert met dat wat recht of goed is, kon (...) de betekenis overgaan in “slecht, verkeerd e.d.” In het Vroegnieuwnederlands [periode 1500-1700 - TAD] heeft deze laatste betekenis zich verder ontwikkeld van “sluw, gewiekst” tot “slim”.’

In het Engels betekent slim ‘slank’. Het Engels heeft het woord in de zeventiende eeuw uit het Duits of Nederlands overgenomen in de betekenis ‘slecht, zwak’. Hieruit ontstond de betekenis ‘gering, klein, dun’, die zich vervolgens verder ontwikkelde tot de huidige, positief bedoelde betekenis.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1500 taalkwesties: www.onzetaal.nl/advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook het colofon).