Onze Taal. Jaargang 79

[p. 44]

Het Nederlands verbindt ons allemaal
De rol van taal bij de integratie

Eberhard van der Laan
Minister voor Wonen, Wijken en Integratie

Zo goed als het Kees van Kooten-type Mehmet Pamuk is misschien wat hoog gegrepen (‘De bereidingswijze van de boerenkool is mij bekend’), maar het is voor nieuwe Nederlanders van het grootste belang zo snel mogelijk Nederlands te leren. Want anders doe je niet alleen jezelf, je baas en de samenleving tekort, maar bovenal je kinderen, betoogt minister Eberhard van der Laan.

Minister Eberhard van der Laan: ‘Nieuwe Nederlanders zijn het aan zichzelf en aan de samenleving verplicht de Nederlandse taal te leren.’
Foto: Bart Versteeg

Graag misbruik ik de gelegenheid om Onze Taal om advies te vragen. Twintig jaar geleden, toen ik naast mijn werk in de advocatuur in de gemeenteraad van Amsterdam zat, had ik al een hekel aan het woord allochtoon. Die term benadrukt voor mij te veel de herkomst van de mensen die ermee benoemd worden, en daarom zocht ik iets wat meer naar de toekomst verwijst. Ik kwam uit op nieuwe Amsterdammer. Als minister voor Wonen, Wijken en Integratie nam ik dat idee mee, en dat leidde tot mijn voorstel om het voortaan te hebben over ‘nieuwe Nederlanders’. Maar die term blijkt niet altijd te passen. Voor mensen van wie één of beide ouders buiten Nederland geboren zijn, geldt óók dat ze ‘allochtoon’ zijn, maar in hun geval doet dat nieuwe natuurlijk wat raar aan. Wat zou het mooi zijn als Onze Taal een woord kon bedenken dat én naar de toekomst verwijst én de lading dekt.

Intussen moeten deze nieuwe Nederlanders - zoals ik ze voorlopig dan nog maar even noem - zo snel mogelijk inburgeren, en dus is het zaak dat ze zo snel mogelijk Nederlands leren. Dat idee is niet nieuw, en zelfs die inburgeringscursussen bestaan in feite al veel langer dan we misschien denken. Al in de veertiende eeuw was er een inburgeringscursus avant la lettre in de vorm van een boekje over vaktaal voor marktkooplui in Brugge. Dat boekje was vooral bedoeld om jonge Brugse knapen Nederlands en Frans te leren, zodat ze zich konden redden in de lakenindustrie. Toen al begreep men dat je alleen goed handel kunt drijven als je de taal spreekt van het land waar je woont.

■ Gastarbeiders

Taal en werk waren ook nauw vervlochten in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Ondernemers die gastarbeiders naar Nederland haalden, zorgden ervoor dat hun buitenlandse werknemers taalles kregen. Ik heb mij laten vertellen dat er in Amsterdam een op communistische leest geschoeid comité bestond voor buitenlandse arbeiders. Daar leerde je als niet-Nederlander zinnetjes als: ‘De baas is niet te vertrouwen.’

Ook vandaag de dag is inburgering op de werkvloer nog steeds belangrijk. Op het werk wordt de Nederlandse taal elke dag op een praktische manier toegepast, en als je buitenlandse werknemers in aansluiting daarop taallessen aanbiedt, sla je drie vliegen in één klap. De werknemer leert goed Nederlands, de werkgever is blij met werknemers die met collega's en klanten kunnen praten en ten slotte profiteren wij allemaal van goed Nederlands sprekende mensen die hun steentje bijdragen aan de maatschappij.

Maar of je de taal nu tijdens of na je werk leert, of op een inburgeringscursus, dit kabinet vindt dat nieuwe Nederlanders het aan zichzelf en aan de samenleving verplicht zijn de Nederlandse taal te leren. Want behalve jezelf, je baas en de samenleving doe je bovenal je kinderen tekort als je geen Nederlands spreekt. Die gaan dan met een taalachterstand naar de basisschool, en zoals prinses Laurentien hiervóór al aangaf: die loop je bijna niet meer in.

Een kind dat het Nederlands niet goed beheerst, heeft een twee keer zo grote kans om vroegtijdig de school te verlaten, een drie keer zo grote kans om werkloos te worden en een vijf keer zo grote kans om met politie of justitie in

[p. 45]

aanraking te komen als een kind dat wel van meet af aan Nederlands spreekt.

■ Basiseis

Het is dus aantoonbaar van belang dat kinderen op zo jong mogelijke leeftijd Nederlands leren. In het licht daarvan is het opmerkelijk, om niet te zeggen schokkend, dat een deel van die nieuwe Nederlanders hun inburgering en het leren van onze taal niet als vanzelfsprekend zien. Ik sprak onlangs in Alphen aan den Rijn een aantal vrouwen - gemiddeld meer dan 25 jaar in Nederland - die deelnamen aan een inburgeringscursus. Ik vroeg of ze de cursus als een cadeau of als een verplichting voelden. Als een verplichting, zeiden ze bijna allemaal.

Van zo'n antwoord schrik ik. Want die inburgeringscursussen kosten deze kabinetsperiode zo'n 500 miljoen euro; dat wij dit bedrag hieraan besteden, is een teken van beschaving van de Nederlandse samenleving. Het is een cadeau dat we geven aan de nieuwe Nederlanders om hier te kunnen integreren en de taal te leren. En ook in ons land geldt: een cadeau weiger je niet, maar pak je met beide handen aan.

Bovendien vindt dit kabinet dat immigranten er doorgaans zelf voor hebben gekozen in Nederland hun leven op te bouwen. Van die mensen mag je dus verwachten dat zij zich naar de Nederlandse samenleving richten, dat ze daaraan een bijdrage leveren en dat ze een extra inspanning leveren om in te burgeren. Dat is een basiseis die overal ter wereld aan immigranten wordt gesteld.

■ Taalachterstand

Zojuist had ik het over de taalachterstand die je als kind oploopt als er thuis geen Nederlands wordt gesproken. Half november las ik een artikel in Het Parool met als kop: ‘Hoe Achmed maan roos vis leert’. Een mbo-docente van een roc in Amsterdam verbaasde zich over de vele fouten met de lidwoorden die haar leerlingen in stageverslagen maakten - dus fouten als die meisje en deze boek.

De conclusie was dat de kiem voor dit soort fouten al in de kleutertijd en eerder wordt gelegd. Als de ouders niet goed of helemaal geen Nederlands spreken, kunnen ze hun kinderen nooit corrigeren. Veel leerkrachten op basis- en middelbare scholen zullen dat herkennen. Zo hoorde ik zelf onlangs het verhaal van Fia, de juf van groep 1 en 2 op een interconfessionele basisschool in Leidschendam. Tot een jaar of tien geleden was die school nog bijna 100 procent ‘wit’. Inmiddels is zo'n 35 procent van de leerlingen van niet-Nederlandse afkomst. De meeste van die kinderen zijn het Nederlands al enigszins machtig, maar voor sommige jongetjes en meisjes is de school de eerste kennismaking met onze taal.

Gelukkig voor Fia en haar collega's zijn er tegenwoordig onderwijsmethoden op de markt die inspelen op de verschillende taalniveaus in de klas. Maar, zegt Fia op basis van jarenlange ervaring, als die kinderen thuis geen Nederlands spreken, helpen zelfs die methoden niet om de achterstand in te halen. Als ze de ouders van die leerlingen erop aanspreekt, krijgt ze vaak te horen dat deze ouders geen Nederlands met hun kinderen dúrven praten omdat ze bang zijn hun kind fout Nederlands te leren.

Voelt de inburgeringscursus als een cadeau of als een verplichting? Ik schrok van het antwoord.

Toch maar proberen, is dan Fia's advies. Of: ga een inburgeringscursus volgen. Hoe belangrijk zo'n cursus is, merkt Fia als de ouders op school komen voor de bekende tienminutengesprekjes met de leerkrachten van hun kind: ‘Ouders die geen Nederlands praten, nemen dan vaak een oudere zoon of dochter mee om te vertalen. Maar laatst sprak ik een moeder die een inburgeringscursus had gedaan en nu alleen kwam. Zij zei dat ze blij was dat ze die cursus had gevolgd, want daardoor kon ze nu zelf het gesprek met mij voeren. Dat is zó belangrijk voor hun eigenwaarde.’

■ Van Kooten en De Bie

Ik vind overigens dat Nederlanders wel wat trotser op hun taal mogen zijn. Ik bedoel: zo gauw ze merken dat hun gesprekspartner niet goed Nederlands spreekt, hebben Nederlanders de neiging hun taalgebruik aan te passen aan de ander. De uit Turkije afkomstige Nederlander Mehmet Pamuk uit de beroemde sketch van Van Kooten en De Bie heeft dat helemaal niet nodig. Als ‘groentenist’ Henk Blok (Wim de Bie) tegen Pamuk (Kees van Kooten) zegt: ‘Pappen niet hiero, pappen niet hiero, no, no, no’, antwoordt Pamuk in onberispelijk Nederlands: ‘O, meneer bedoelt: voor de pappen moet ik mij vervoegen bij de zuivelhandel.’

Maar ook wie het Nederlands minder goed beheerst, heeft weinig aan zulke simpele taal. Moedig de ander juist aan, help hem, maar blijf je eigen taal spreken. In Engeland, Frankrijk of Duitsland doen ze dat ook, en dat prikkelt de buitenlandse inwoner om die taal zo snel mogelijk te leren.

Ik hoop dat de nieuwe Nederlanders op hun beurt inzien hoe belangrijk het is om snel en goed Nederlands te leren. Zodat je als Turkse, Marokkaanse, Poolse of andere nieuwe Nederlander op enig moment net als Mehmet Pamuk kunt zeggen: ‘De bereidingswijze van de boerenkool is mij bekend.’ En je je net als Pamuk kunt verbazen over de onzorgvuldigheid waarmee steeds meer Nederlanders hun moedertaal spreken.