Onze Taal. Jaargang 78

[p. 178]

Raymond Noë
InZicht
De oorsprong van de taal

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten. Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

In 1866 werd in Parijs de Société de Linguistique opgericht. In de statuten van dit prestigieuze genootschap van taalkundigen was ook een artikel opgenomen dat bepaalde dat men zich niet zou bezighouden met de oorsprong van de taal. Theorieën hierover waren veel te speculatief, en de taalkundigen wilden zich beperken tot de feiten. Deze houding heeft lang standgehouden, maar sinds een jaar of twintig begint de belangstelling voor de vraag hoe de menselijke taal heeft kunnen ontstaan langzaamaan toe te nemen.

Ook de Nederlandse taalkundige Rik Smits heeft er een mening over, al is hij de eerste om toe te geven dat zijn veronderstellingen nog steeds speculatief zijn, hoewel veel gefundeerder dan die van anderhalve eeuw geleden - de wetenschap heeft tenslotte niet stilgestaan. In zijn boek Dageraad gaat hij op zoek in de duisternis van de prehistorie naar een antwoord op de vraag hoe de menselijke hersenen zich zodanig hebben kunnen ontwikkelen dat er op een gegeven moment een bruikbaar taalorgaan ontstond. Smits laat dat moment ruwweg samenvallen met de ‘uitvinding’ van de landbouw, zo'n 13.000 jaar geleden, omdat die volgens hem niet mogelijk was geweest zonder de conceptuele creativiteit die het taalvermogen eigen is.

Maar voordat het zover was, moest de mens een evolutionaire ontwikkeling van honderdduizenden jaren doormaken die stapje voor stapje dat taalvermogen mogelijk maakte, en het is die ontwikkeling die Smits in zijn erudiete en zeer leesbare boek beschrijft. De verschillende fasen volgden elkaar veel toevalliger op dan vaak verondersteld wordt in theorieën die stellen dat de taal is ontstaan als gevolg van de behoefte aan communicatie - want volgens Smits is het eerder andersom: de communicatie is ontstaan omdat ons taalvermogen die mogelijk maakte.

Dageraad. Hoe taal de mens maakte is een uitgave van Nieuw Amsterdam en kost €17,95 (gelijmd, 272 blz.). ISBN 978 90 468 0389 9

■ Mortier vertalen

Vertalen is zwaar werk. Een van de oorzaken daarvan is de ‘culturele identiteit’ van een te vertalen werk, zeg maar de ‘landseigen’ aspecten die voor landgenoten vanzelfsprekend zijn, maar die voor buitenlanders zonder uitleg niet te begrijpen zijn. Wat moet je daar als vertaler mee? In de bundel De aarde heeft kamers genoeg gaan vertaalkundigen en een aantal buitenlandse vertalers in op de culturele identiteit - meer bepaald de ‘Vlaams-nationalistische context’ - in Erwin Mortiers roman Marcel (1999), en hoe deze zich in een vreemde taal laat weergeven. Het boek bevat ook twee bijdragen waarin Mortier zelf zijn gedachten over dit onderwerp laat gaan.

De aarde heeft kamers genoeg. Hoe vertalers omgaan met culturele identiteit in het werk van Erwin Mortier is een uitgave van Garant en kost €22,10 (gelijmd, 207 blz.).
ISBN 978 90 441 2392 0

■ Geografische namen

Riemer Reinsma schrijft in Onze Taal over de herkomst van geografische namen in zijn rubriek ‘Namen op de kaart’. Onlangs verscheen een gelijknamig boek van zijn hand, met daarin voornamelijk niet eerder gepubliceerde artikelen over de oorsprong van Vlaamse en Nederlandse plaatsnamen. De achthonderd namen die in het boek aan bod komen, zijn gegroepeerd in thematische hoofdstukken, over bijvoorbeeld bosnamen, windrichtingen, Franse namen, ‘verdronken namen’, volksetymologie en namen die met heuvels te maken hebben.

Zie ook de lezersaanbieding op blz. 171. Namen op de kaart. Oorsprong van geografische namen in Nederland en Vlaanderen is een uitgave van Atlas en kost €19,90 (gelijmd, 253 blz.).
ISBN 978 90 450 1108 0

■ Taalcolumns

Paulien Cornelisse is cabaretier en columnist, en twee van de onderwerpen die haar speciale belangstelling hebben, zijn taal en communicatie. In taal is zeg maar echt mijn ding heeft ze een flink aantal eerder gepubliceerde stukjes gebundeld, waarin ze - soms geamuseerd, soms verbaasd - de trends en eigenaardigheden van het eigentijdse taalgebruik onder de loep neemt.

Zie ook de lezersaanbieding op blz. 171. Taal is zeg maar echt mijn ding is een uitgave van Contact en kost €12,50 (gelijmd, 231 blz.).
ISBN 978 90 254 3049 8

■ Wim-boek

Wim was ooit een populaire jongensnaam, maar dat is al heel lang niet meer zo. Taalkundige Wim Daniëls vindt dat jammer, en om te laten zien hoe ‘mooi en veelzijdig’ de naam is, schreef hij Lang leve Wim. In dit boekje gaat het alleen maar over Wimmen:

[p. 179]

de herkomst van de naam, verkleinvormen, samenstellingen (‘Wim-Pieter’) en buitenlandse varianten, en verder allerlei varia, zoals voetballende Wimmen, wim-woorden (wimpel, wimper), ‘erotiek met Wim’ en Wim-plaatsnamen (‘Wimbledon’).

Lang leve Wim. ‘What is a world without Wimmen?’ is een uitgave van Kuux Media en kost €9,95 (ingenaaid, 60 blz.). Bestelinformatie: www.kuux.nl. ISBN 978 90 809501 5 3

■ Taalgrens

In 2005 verscheen Wandelen langs de taalgrens van Onze Taal-medewerker Riemer Reinsma. In dit boek deed hij verslag van een wandeling langs de Belgische taalgrens, waarbij hij ook stilstond bij de geschiedenis en de impact van deze scheidslijn.

In het onlangs verschenen boek Over de taalgrens van journalist Guido Fonteyn staat de taalgrens ook weer centraal, maar ditmaal bekeken vanuit een Vlaams perspectief. In het eerste deel van het boek gaat het vooral over de historie en de politieke en maatschappelijke betekenis van de grens, en in het tweede deel wordt vooral de fysieke grens belicht, van Komen in het westen tot Voeren in het oosten. Het boek bevat een fotokatern.

Over de taalgrens. Van Komen naar Voeren is een uitgave van Epo en kost €16,- (gelijmd, 186 blz.). ISBN 978 90 6445 130 0

■ Stijl

In 1997 verscheen de eerste editie van het Handboek stijl van Peter Burger en Onze Taal-redacteur Jaap de Jong, en het geldt sindsdien als een belangrijke leidraad voor beeldend, levendig en spannend schrijven. Onlangs verscheen de tweede versie van dit werk, die aan recente wetenschappelijke inzichten is aangepast en ook in de uitwerking en in de gebruikte voorbeelden sterk geactualiseerd is. Het boek is bedoeld voor studenten journalistiek en communicatie, en verder voor ‘alle schrijvers die geen genoegen nemen met saaiheid en onleesbaarheid’.

Handboek stijl. Adviezen voor aantrekkelijk schrijven is verschenen bij Noordhoff Uitgevers en kost €25,95 (ingenaaid, 329 blz.).
ISBN 978 90 01 70965 5

■ Dialectenboek 10

Het thema van de dit voorjaar gehouden tiende Dialectendag was ‘groeten en afscheid nemen’, en dat is ook het onderwerp van het Dialectenboek, de traditionele Dialectendaguitgave. Het boek bevat de drie lezingen die deze dag zijn uitgesproken en veertien bijdragen van Vlaamse en Nederlandse streektaaldeskundigen. Die gaan ieder nader in op de specifieke (afscheids)-groeten van ‘hun’ dialect - en ook op andere ‘formele formuleringen’, zoals gebruikt voor onder meer felicitaties, dankzeggingen, verontschuldigingen en heildronken.

Het boek bevat zoals altijd ook een wegwijzer voor de Nederlandse dialectologie, met daarin veel adressen van instellingen en titels van publicaties.

Het dialectenboek 10. Moi, adieë en salut. Groeten in Nederland en Vlaanderen, onder redactie van Veronique De Tier e.a., is een uitgave van de Stichting Nederlandse Dialecten (SND) en kost €15,- (excl. porto) (ingenaaid, 336 blz.). Bestellingen via e-mail ([e-mail]) of telefonisch (Nederland: 024 - 361 13 76; België: 09 - 264 40 73). ISBN 978 90 73869 10 3

■ Streektaalconferentie

Op 12 juni vindt in Brussel de ‘Vierde internationale streektaalconferentie’ plaats, met als thema ‘taalvariatiebeleid’. De lezingen behandelen de stand van zaken in het Vlaamse en Nederlandse streektaalbeleid, en in het afsluitende debat zal ook de toekomst ervan aan bod komen. Meer informatie en aanmeldingen via e-mail: [e-mail], of op de website www.variaties.be (onder ‘Activiteiten’).

■ De taalmeester

26 augustus begint Teleac op tv met een wekelijkse ‘uitdagende quiz voor iedereen die van taalspelletjes houdt’, waarin presentatrice Marit van Bohemen de taalkennis van drie bekende Nederlanders test. De winnaar mag zich ‘taalmeester’ noemen - en dat is ook de titel van het programma: De taalmeester.

En verder

■ Kortom. Afkortingen- en websitegids voor onderwijs en jeugdzorg Amsterdam en omstreken van Vivian Schönbach. Verklarende lijst van de in het onderwijs en de jeugdzorg (vooral in de regio Amsterdam) gangbare afkortingen voor regelingen, instanties en wat dies meer zij. Bevat ook een overzicht van relevante websites. Garant/Kolom, €14,90 (gelijmd, 85 blz.).

ISBN 978 90 441 2436 1

■ Schrijfles. Bundeling van 34 NRC-columns van schrijfster Nicolien Mizee, over haar ervaringen als docent van een enthousiast klasje aspirant-schrijvers. Nijgh & Van Ditmar, €12,50 (gelijmd, 78 blz.).

ISBN 978 90 388 9111 8

■ Van Dale's reeks ‘Jouw 1000 belangrijkste woorden’, jongeren-vakantiewoordenboeken Engels, Duits, Spaans en Frans bevatte al deeltjes over ‘basiswoorden’, ‘liefde & verlangen’ en ‘vakantie & reizen’, en is nu uitgebreid met deeltjes over ‘eten & drinken’. Bovendien zijn er vier deeltjes Italiaans verschenen. De woordenboekjes kosten €7,95.

■ Minder opzien tegen schrijven van Theo IJzermans en Johannes de Geus. Wat te doen bij schrijfangst, uitstelgedrag en een writer's block. Kluwer, €36,50 (gelijmd, 96 blz.).

ISBN 978 90 130 6610 4

■ Het schoolvak Nederlands opnieuw onderzocht van Helge Bonset en Martine Braaksma. Een inventarisatie en bespreking van het onderzoek dat in de periode 1997-2007 is uitgevoerd naar aspecten van het schoolvak Nederlands (206 blz.). Deze publicatie is gratis te downloaden op de website van de SLO: www.slo.nl/organisatie/recentepublicaties/00032.

■ Wijs met Groningen van de muziekgroep Grunneger Gnivvels. Cd met liedjes in en over de Groningse streektaal, inclusief een boekje met de teksten en een verklarende woordenlijst. De cd kost €15,- en is te bestellen op www.gniffels.nl.

■ 't Manco van Georges Perec. Vertaling van La disparition, een roman van circa driehonderd bladzijden waarin geen enkele letter e voorkomt. De vertaling, die een ware titanenklus moet zijn geweest, is van de hand van Guido van de Wiel. Zie ook www.t-manco.nl. Arbeiderspers, €34,95 (gebonden, 310 blz.).

ISBN 978 90 295 6766 4

■ Néerlandais intermédiaire avancé. Expressions et proverbes van Philippe Hiligsmann en Siegfried Theissen. Nederlandse spreekwoorden en uitdrukkingen voor Franstaligen verklaard (maar het boek is ook te gebruiken om voor een Nederlandse uitdrukking de Franse vertaling te vinden). Bevat oefeningen. De Boeck, €29,50 (gelijmd, 352 blz.). Bestellingen: http://universite.deboeck.com.

ISBN 978 2 8041 5967 2