Onze Taal. Jaargang 78

[p. 27]

Guus Middag
Zong
Kinderballade

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Als je niet beter zou weten, zou je denken dat ‘Kinderballade’ van Gerrit Komrij een kindergedicht was. De dichter nam het vorig jaar zelf op, als zijn enige gedicht, in zijn bloemlezing De Nederlandse kinderpoëzie in 1000 en enige gedichten. Het was nog niet eerder in een bundel verschenen. ‘Kinderballade’ gaat over twee kinderen, een jongen en een meisje, van twaalf en dertien, die verliefd op elkaar worden en dan samen een eindje gaan wandelen in de vrije natuur - maar als ik het zo zeg, zeg ik het veel te gewoontjes. De jongen is niet zomaar een jongen. Hij is een paradijselijke droomprins, een schoonheid met goddelijke gaven waarvoor alleen de allerliterairste alliteraties goed genoeg zijn: ‘als hij lachte, lachten luidkeels / alle leeuweriken mee.’ Zijn onwereldse verschijning kan alleen vergelijkenderwijs gevangen worden: ‘met zijn blikkering van tanden, / met zijn marmerbleke handen, / leek hij op een tere engel / uit een sierlijk bal masqué.’ Het zijn allemaal mooie zinnen, voor een mooie jongen die leeft van klaterhelder zingen en in zijn haar de geur van seringen. Op ‘bal masqué’ rijmt bij hem ‘zijn pak van goudlamee’.

■ Sprookjeshuwelijk

Zijn tegenspeelster is een al even onwerkelijk wezen en zij wordt door de dichter met al evenveel egards bejegend. Ik ga vanzelf precieuzer spreken als ik lees over dit precieuze leven. Zij is als een gazelle en zij luistert naar de naam Annabelle. En net als haar prinselijke jongensgeliefde heeft ook Annabelle contact met de dieren in het paradijs om haar heen. Ook bij haar komen de zinnen uit het duurdere kwaliteitssegment: ‘Annabelle noemden haar / zowel de hinde als het ree.’ Het spreekt vanzelf dat deze Annabelle geen spelden, gespen of knipjes draagt, maar ‘glinsterende spangen’, die feeëriek oplichten bij ‘haar helderrode wangen’.

Zo tekent zich een sprookjeshuwelijk af, in een decor van bezielde natuur en tovertuin, en alles lieflijk en kitscherig - en literair volgens het boekje. De ballade heeft lange strofen van dertien regels, met een ingewikkeld rijmschema, en een in het hele gedicht terugkerende rijmklank op -ee. Daarnaast is er een ingenieuze structuur van motieven: de zee, het spreken der dieren, de kleuren, de bijbelse toespelingen. Als de jongen en het meisje, nee: de waterprins en de kleine meermin, nee: de engel en de toverfee op hun ochtendwandeling bij een wuivend korenveld komen, wijkt het koren - ‘en bood doorgang aan de twee, / zoals eens de Rode Zee.’

Toch is deze hyperliteraire tekst nooit bedoeld geweest als alleen maar leestekst. Hij is geschreven om gezongen te worden, door Boudewijn de Groot, en was helemaal niet bestemd voor een kinderlijk publiek. Komrij's ballade maakte deel uit van een project dat was verzonnen voor de boekenweek van 1976: twaalf Nederlandse dichters schreven Nederlandstalige teksten voor twaalf Nederlandse zangers en zangeressen. Dat was toen veel bijzonderder dan het nu zou zijn, want in 1976 schaamde de gemiddelde popartiest zich nog veel meer voor het zingen in het Nederlands. Het resultaat van de samenwerking was de langspeelplaat Zing je moerstaal. De bekendste bijdragen zijn ‘Terug naar de kust’, een gedicht van Theun de Winter, gezongen door Maggie MacNeal, en deze ‘Kinderballade’.

■ Vreemde wending

Een kinderlied is het niet. En eerlijk gezegd vraag ik me ook af of het lied voor een andere doelgroep wél geschikt is. Wie van de luisteraars zou kunnen navertellen wat er gebeurt in de tekst? En wie zou het begrijpen? Tot en met de wandeling naar het korenveld is de ballade te volgen. Daar duikt ons verliefde sprookjespaar op literair verantwoorde wijze de bosjes in. Maar daarna neemt het verhaal een vreemde wending. Boudewijn de Groot probeert dramatisch te klinken als hij ons zingzeggend op de hoogte stelt van wat er is voorgevallen: enige dagen later wordt de mooie jongen dood gevonden, in het korenveld, alleen, zonder Annabelle. Het enige wat we horen is dat op het moment van de vondst ‘zijn bloed nog ritselde / uit een gruwelijke snee.’ Door wie? Waarom? De tekst zwijgt erover. Het zoetige liefdeslied is heel abrupt afgebroken en overgegaan in een slechte krimi, die ons op het einde wel een dode voorschotelt, maar geen enkele aanwijzing voor welke toedracht dan ook. Jongen dood, meisje weg, en dat is het dan.

Gerrit Komrij
Foto: Koninklijke Bibliotheek, Jos Uljee

Na ruim dertig jaar wordt de liedtekst alsnog opgenomen in een poëziebloemlezing. De politie tast nog steeds in het duister. Opsporing verzocht. Waren ze te jong? Te mooi? Was er een derde in het spel: een jaloerse geliefde, een nare stiefmoeder, een boze petemoei? Niemand weet het. De slotregel zegt: ‘maar nog altijd ruist de zee.’ Dat rijmt wel mooi, op ‘bal masqué’ en ‘gruwelijke snee’ en ‘zonder fee’, maar als verklaring stemt het niet erg tevreden. Zo is het wel vaker met de poëzie van Komrij: knappe buitenkant, mooie maskerade, maar van binnen leeg, zonder ziel en zonder verklaring. Misschien was het Komrij zelf wel die er, na drie fraaie strofen, niet meer tegen kon - tegen zijn eigen schepping van een mooie en jonge, maar onbenaderbare, en helaas ook nog eens heteroseksuele droomengelprins. En liet hij hem daarom maar doodbloeden in het koren, zonder achterlating van dadersporen.