Onze Taal. Jaargang 77

[p. 289]

Riemer Reinsma
Namen op de kaart
Toen de huizen nog te tellen waren

Waar komt de naam Schiphol vandaan? Heeft Abel Tasman inderdaad Tasmanië ontdekt? Waarin onderscheidt een terp zich van een wier? Dit soort vragen kunnen rijzen als je met de vinger over de landkaart gaat. Riemer Reinsma gaat er in zijn tweemaandelijkse rubriek ‘Namen op de kaart’ op in.

In Nederland en Vlaanderen liggen tientallen dorpen met een naam die aangeeft hoeveel huizen of boerderijen er staan, of stonden: Driehuis, Vijfhuizen, Achthoeven, enzovoort. Of, als de behuizingen minder riant waren, het aantal hútten: in de gemeente Cuijk ligt een gehucht met de naam Zevenhutten. Vanaf nul geteld begint het met het Groningse Tweehuizen, dat het trouwens nooit veel verder heeft geschopt dan die twee oorspronkelijke woningen: Tweehuizen staat op een kaart uit 1867 heel ontroerend weergegeven met twee zwarte stipjes, tegenwoordig zijn het er vijf.

■Stabiel

De serie huizen-namen eindigt met Dertienhuizen, een straatnaam in onder meer Delft die daar aan een oude buurtschap herinnert. In vergelijking met Tweehuizen klinkt dat al iets imposanter, en dat roept vervolgens de vraag op wanneer een dorp eigenlijk een naam krijgt. Want hoe komt het dat de naamgevers voor Tweehuizen al een naam verzonnen toen er nog maar twee huizen stonden, en bij dat oude buurtschap Dertienhuizen pas na dertien woningen?

Het antwoord zal wel zijn dat het aantal huizen in een dorp al een geruime tijd stabiel moest zijn, zodat het werkelijk een kenmerk van het dorp was geworden. Neem nu het Groningse plaatsje Vierhuizen, dat al in 1525 Veerhusen heette. Hoelang er al vier huizen stonden voordat het dorp zijn naam kreeg, is niet na te gaan, maar in elk geval is het aantal ná 1525 eeuwenlang gelijk gebleven: ook in 1869 waren het er nog vier. Nog steeds is Vierhuizen overigens geen wereldstad, maar het aantal huizen is inmiddels wel ongeveer verdubbeld.

■Magisch

Maar er is misschien nóg een reden waarom mensen in sommige gevallen gewacht hebben met de naamgeving: het ene getal is er mogelijk geschikter voor dan het andere. Als je de hele reeks huizen-namen overziet, valt tenminste op dat sommige telwoorden veel vaker voorkomen dan andere. Aanvoerder van de lijst is de groep plaatsnamen die begint met zeven: gecombineerd met huizen, huis en hutten komt die al negentien keer voor.

Zevenhuizen: een van de plaatsen met een naam die aangeeft hoeveel huizen er staan, of stonden.
Foto: Onze Taal

Taalkundige J.A. Huisman meende de oorzaak te weten: ‘Als het aantal huizen wordt geteld, komt er altijd een of ander magisch getal uit de bus: Driedorp, Zevenhuizen.’ Magische getallen, want het volksgeloof wil dat deze getallen de volmaaktheid of het geluk symboliseren en een religieuze betekenis hebben. Maar zo simpel ligt het niet, want het ‘magische’ getal zeven komt in combinatie met woorden als huizen maar één keer vaker voor dan verbindingen met het ‘niet-magische’ getal vier. Wat weer wél voor de ‘magische hypothese’ pleit, is het feit dat het getal zes slechts eenmaal voorkomt (Zeshoeven) en acht en negen maar drie respectievelijk twee keer. Dat zou kunnen wijzen op een soort magische ‘afronding’ op het getal zeven.

■Volksoverlevering

Dertienhuizen is zoals gezegd het maximum - hoewel sommigen daar vroeger anders over dachten. Volgens de volksoverlevering zou het dorp Grosthuizen zijn naam danken aan de 144 huizen (een gros) die er stonden. Dat het dorp op enig moment 144 huizen heeft geteld, is uiterst waarschijnlijk, maar met de naam heeft dat niets te maken. Het gaat hier om een samentrekking van Groot-Oosthuizen, een dorpsnaam die in 1312 nog Groet Oesthusen luidde.

Ook Zestienhoven, de oude naam van wat tegenwoordig Rotterdam Airport heet, telt niet mee: dat was genoemd naar zestien ‘hoven’ - ‘lappen grond’ dus, geen hoeven of andere gebouwen.

En nog eenmaal over die magie: het is verbazingwekkend dat er niet alleen een Dertienhuizen is in Delft, maar ook in de gemeente Nederlek. Aan het getal dertien worden immers onheilspellende krachten toegeschreven, zodat het meestal wordt geschuwd als de pest - denk maar aan de vele hotels die géén kamer 13 hebben. Laten we het er maar op houden dat de inwoners weinig last hadden van bijgeloof.