Onze Taal. Jaargang 77

[p. 269]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Volgend weekend

? Stel dat ik op een woensdag de vraag krijg: ‘Zullen we volgend weekend gaan wandelen?’, is dan het eerstvolgende weekend bedoeld of het weekend daarna?

! Waarschijnlijk het weekend daarná, maar volgend weekend is vaak dubbelzinnig. Op woensdag, donderdag of vrijdag wordt volgend weekend doorgaans opgevat als het weekend dat ruim een week later begint. Maar bijvoorbeeld op maandag kan ook het eerstvolgende weekend bedoeld zijn, omdat dat voor je gevoel nog vrij ver weg is (en er net een ander weekend afgelopen is).

Het werkt bij weekends dus anders dan bij weken, maanden, jaren en dergelijke: volgende week of volgende maand duidt altijd de week of de maand aan ná de ‘huidige’ week of maand. Daarin zit hem ook het verschil: je bevindt je altijd wel in een bepaalde week of maand, maar lang niet altijd in een bepaald weekend.

Een duidelijkere aanduiding voor het eerstkomende weekend is komend weekend of aanstaand weekend - of dit weekend, maar dat kan ook op het voorbije weekend slaan. Voor het weekend dat aan het eind van volgende week valt, bestaat helaas geen ondubbelzinnige omschrijving; meestal zul je iets moeten zeggen als ‘niet aanstaand weekend, maar het weekend erna’.

Uitspraak leges

? Wat is de juiste uitspraak van het woord leges?

! Er zijn twee mogelijkheden: ‘leegès’ (met de g van goed) en ‘leezjus’ (rijmend op colleges), beide met de klemtoon op de eerste lettergreep. De g-uitspraak is het oudst.

Leges is het meervoud van het Latijnse lex, dat ‘wet, bepaling’ betekent, maar ook ‘verordening’ en ‘geldstraf’. In de middeleeuws-Latijnse betekenis ‘kosten van ambtelijke verrichtingen’ is leges in het Nederlands terechtgekomen.

Op grond van de Latijnse herkomst ligt de zj-uitspraak niet erg voor de hand. Toch heeft deze de afgelopen decennia terrein gewonnen, onder invloed van Franse leenwoorden als colleges, maneges en privileges, waarin die zj-klank van oorsprong wél voorkomt. In de nieuwere naslagwerken, zoals de grote Van Dale (1999 en 2005), wordt de uitspraak ‘leezjus’ genoemd, naast ‘leegès’.

Verleden tijd aanbevelen

? In Van Dale staat bij aanbevelen als verledentijdsvorm beval aan. Maar de meervoudige vorm staat er niet in. Hoe luidt die?

! De meervoudsvorm is bevalen aan: ‘Zij bevalen ons aan een trein eerder te nemen.’

Veel sterke werkwoorden met een ‘korte’ a in de enkelvoudige verledentijdsvorm hebben een ‘lange’ a in de meervoudige vorm. Denk aan lezen (las - lazen), geven (gaf - gaven), zien (zag - zagen) en komen (kwam - kwamen). Dat geldt ook voor bevelen en aanbevelen.

Die meervoudige vorm is in de cd-romversie van de grote Van Dale (2005) overigens wel op te roepen. Bij de werkwoorden die als trefwoord zijn opgenomen, zit - boven de eerste betekenisomschrijving - een knop ‘woordvormen’ met een driehoekje (▶) ervoor. Door daarop te klikken, krijg je een uitgebreide lijst met vervoegingen te zien.

Elfen/elven

? Wat is de juiste spelling: elfen of elven?

! Dat hangt van de betekenis af. Elven is een vorm van het telwoord elf: het kan om het meervoud gaan of om een naamvalsvorm. Deze schrijfwijze is juist in constructies als bij elven, tegen elven en met z'n elven.

De spelling elfen is juist als er sprookjesfiguren bedoeld zijn; in die betekenis komt het bijvoorbeeld voor in elfenbankje, elfentaal en de koning der elfen. Een verouderde woordvariant van elf is elve; het meervoud daarvan werd vroeger wel als elven geschreven. Tegenwoordig is alleen elfen juist.

Elvenbankje of elfenbankje?
Foto: Onze Taal

Het betreft/betreffen woningen

? ‘Er komt een nieuwe woonwijk. Het betreft/betreffen vooral eengezinswoningen.’ Is betreft of betreffen hier juist?

! Betreft is juist. In de constructie het betreft (of dat betreft, dit betreft) staat de persoonsvorm altijd in het enkelvoud. Het is hierin namelijk het onderwerp, en dat is enkelvoudig. Het meervoudige eengezinswoningen is het lijdend voorwerp van de zin, en een lijdend voorwerp bepaalt nooit de vorm van de persoonsvorm. Het meervoud betreffen kan wel gebruikt worden als het onderwerp meervoudig is: ‘Deze wijzigingen betreffen onder meer de eengezinswoningen.’

Verwarrend is misschien dat in een zin als ‘Het zijn vooral eengezinswoningen’ het meervoud na het wél goed is: hier is eengezinswoningen het naamwoordelijk deel van het gezegde, en dat kan de persoonsvorm juist wél beïnvloeden. Er moet dan wel een koppelwerkwoord in de zin staan (zijn, blijven, worden, lijken en dergelijke). Zie voor meer uitleg hierover een advies op onze website: www.onzetaal.nl/advies/datzijn.php.

Onvertogen

? Wat betekent onvertogen, zoals in ‘Er viel geen onvertogen woord’?

! Onvertogen betekent zoiets als ‘verkeerd, ongepast, ruw’. Maar oorspronkelijk was de betekenis ‘zonder uitstel, ogenblikkelijk’; vertogen is namelijk het voltooid deelwoord van vertijgen, een verdwenen werkwoord dat ‘uitstellen’ betekende.

Hoe is de betekenis ‘ongepast’ dan ontstaan? Het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermoedt dat uit ‘ogenblikkelijk’ de betekenis ‘haastig’ ontstond, en dat dit weer de gedachte opriep aan ‘ondoordacht’ - en vervolgens aan ‘ongepast’.

Op de website van Onze Taal worden ruim twaalfhonderd taalkwesties besproken: www.onzetaal.nl/advies.