Onze Taal. Jaargang 77

Gesignaleerd

Indexatie
Mr. R.W. Asser - Amstelveen

In de wereld van de pensioenen is het woord indexatie in een nieuwe betekenis doorgedrongen (onder meer bij pensioenfonds ABP). Vroeger betekende indexatie ‘het binden aan een index’. Wie denkt dat met de indexatie van pensioenen nog wordt bedoeld dat de jaarlijkse verhoging van pensioenen gekoppeld is aan de index van bijvoorbeeld de kosten van levensonderhoud of de lonen bij de overheid, vergist zich. Tegenwoordig staat indexatie simpelweg voor ‘jaarlijkse verhoging’. Van een koppeling is geen sprake: de verhoging is nu uitsluitend afhankelijk van wat de bestu ren van de pensioenfondsen financieel mogelijk achten. ABP bevestigt dat nog eens in ABP Magazine van najaar 2007, waarin over de indexatie staat: ‘Het bestuur beoordeelt of de financiële positie van ABP voldoende sterk is om de pensioenen te verhogen.’

Hoe moeten we dit taalverschijnsel verklaren en kwalificeren? Is het een eufemisme? Of zomaar een mooi woord voor een financiële maatregel die mooi opgepoetst moet worden gepresenteerd?

Uitleenmoslim
Koos van der Burgh - Den Hoorn, Texel

In een op Planet.nl gepubliceerd ANP-bericht stond de volgende zin: ‘Uitleenmoslim Salaheddien Boulaabi uit Almere heeft het niet drukker gekregen sinds Tweede Kamerlid Geert Wilders (PVV) de film Fitna uitbracht.’ Deze - eerste - ‘uitleenmoslim’ van Nederland biedt zich aan om met niet-moslims in gesprek te gaan om zo misverstanden over de islam uit de wereld te helpen.

Ik vind het een geestig nieuw woord - voor een nieuw soort geestelijke? Dat het begrip aanslaat, blijkt wel uit de vele treffers die de term oplevert op internet.

Weesfiets
L.J. Kuis

In het streekblad Onze Vechtstreek ben ik een mooi nieuw woord tegengekomen:

[p. 259]

weesfietsen. Dat zijn fietsen die verlaten zijn door hun eigenaar, en die op het station in Maarssen binnenkort weggehaald worden, om plaats te maken voor fietsen die nog wél gebruikt worden.

Als je andere kranten en gemeentelijke mededelingen bekijkt, blijkt dat ook in Assen, Leiden, Mechelen, utrecht en Delft maatregelen tegen weesfietsen worden genomen, ook altijd rond het NS-station. Op internet komt het woord bijna 2000 maal voor.

De eigen Kuip
Cor Nelisse - Rotterdam

Ajax speelt zijn thuiswedstrijden in de Arena, Feyenoord doet dat in de Kuip, FC Groningen in de Euroborg, en zo hebben nog veel meer voetbalstadions een naam. Je zou daarom verwachten dat er gezegd en geschreven zou worden dat bijvoorbeeld Ajax ‘in de Arena’ met 3-1 verloor van NAC Breda. Of anders ‘in eigen stadion’. Maar nee, dat wordt heel vaak ‘in de eigen Arena’. Op Google levert dat maar liefst 3000 treffers op. ‘De eigen Euroborg’ komt bijna 900 keer voor en ‘de eigen Kuip’ is koploper met 8000 stuks.

Je zou je eraan kunnen ergeren, aan deze contaminaties, en erop kunnen wijzen dat het allemaal pleonasmen zijn, zoals een ronde cirkel. Een cirkel is al rond, dus dat ronde is overbodig. Net zo is de Kuip al het eigen stadion van Feyenoord, dus is dat eigen een woord te veel. Bovendien: niemand denkt toch dat Feyenoord naast ‘de eigen Kuip’ ook nog een andere Kuip heeft?

Maar pleonasmen zijn niet altijd fout. Heeft een dichter het over ‘witte sneeuw’, dan heet het opeens een stijlfiguur, waarmee de ongereptheid van de sneeuw wordt geaccentueerd. Zo ongeveer moeten eigenlijk ook die eigen Arena, eigen Euroborg, eigen Kuip en dergelijke gewaardeerd worden: als een handige en efficiënte manier om in weinig woorden twee dingen tegelijk te doen: én de naam van het stadion noemen, én benadrukken dat de club in kwestie daar zijn thuiswedstrijden speelt.

Hoestoet
J.M. Spier - Heiloo

Op 19 april zag ik op het NOS Journaal een kort bericht over weer een nieuwe rage: het zoeken naar oude grammofoonplatenhoezen met portretten van (meestal) pop-musici, en dan een foto laten maken met de hoes voor je gezicht - en wel zo dat de afbeelding op de hoes en jijzelf één worden. Het verschijnsel werd aangeduid met een Amerikaans-Engelse naam: sleeveface, maar een slimmerik bleek er een even rake Nederlandse vertaling voor te hebben bedacht: hoestoet. Alhoewel dit woord hoogstwaarschijnlijk nooit de Van Dale zal bereiken, vind ik het te mooi om het niet te melden.

Beter schrijf je beter
Ronald Hooijenga - Assen

Het gebeurt niet zo gek vaak dat door onze drie pubers gebezigd taalgebruik ook door mijn vriendin en mij omarmd wordt, maar met het ‘nieuwe’ gebruik van beter is dat anders.

Het gaat om zinnetjes als ‘Beter doe je daar wat aan’: een zeer efficiënte en duidelijke vervanging van het omslachtige: ‘Het lijkt me verstandiger dat iemand daar eens wat aan doet.’ Het citaat: ‘Mama is in de fifties. Beter wen je daaraan’ uit het boek De Fifties Club hebben schrijfster Janine Hoekstein en ik met hand en tand moeten verdedigen in drie verschillende correctierondes, maar het staat erin! De uitgever had liever iets breedvoerigs met liever gezien, maar zo wijdlopig praten hedendaagse pubers niet meer.

Het gebruik van beter aan het begin van een zin kan ook een algemeen waardeoordeel inhouden: ‘Beter leer je tellen’ komt niet zo zeer in de plaats van: ‘Zou het niet goed zijn als je eens leerde tellen?’ maar eerder van: ‘Kunnen ze niet rekenen of zo?’ Beter verzin je zelf nog meer voorbeelden. De mogelijkheden zijn eindeloos, maar natuurlijk geldt ook hier: overdaad schaadt. Alleen maak dat die pubers maar eens wijs.

Beter als losstaand woordje kan tot slot gebruikt worden als blijk van goedkeuring: ‘Je zus is geslaagd.’ ‘Beter!’ ‘Dit stukje komt in Onze Taal.’ ‘Beter!’

Topless vergaderen
Arie Snoek - Rotterdam

In een personeelskrant van de gemeente Rotterdam werd mijn aandacht getrokken door een stukje met als kop ‘Topless vergaderen’. Ik zal vast niet de enige zijn geweest die meteen een zonnig beeld voor zich zag van met ontbloot bovenlijf vergaderende mensen - nu ja, laat ik maar eerlijk zijn: van met ontbloot bovenlijf vergaderende vróúwen. Topless staat nu eenmaal voor ‘met ontblote borsten <v. vrouw>’, zoals Van Dale Engels-Nederlands het onomwonden omschrijft.

Natuurlijk werd hier met topless vergaderen iets heel anders bedoeld. Het ging om bijeenkomsten zonder bliepende, zoemende, trillende of anderszins storende mobiele elektronische communicatiemiddelen: palm- en laptops (vandaar dat topless), maar ook mobieltjes, iPods, BlackBerry's en wat er verder allemaal nog meer is. De schrijfster van het stukje zag alleen maar voordelen: ‘Besparen op tijd en irritatie en investeren in persoonlijke aandacht lijkt met topless vergaderen een mooie, haalbare doelstelling.’

Het blijft intussen een opmerkelijke uitdrukking, topless vergaderen. Allereerst springt natuurlijk de wel erg opgelegde dubbelzinnigheid van dat topless in het oog, maar ook de herkomst is opvallend. Woord en begrip blijken namelijk beide te zijn ontstaan in ‘Silicon Valley’, in Californië. Uitgerekend daar, in het kloppende hart van de computerindustrie, waar onder andere giganten als Google en Apple gevestigd zijn, ontdekten al die nerds hoe verfrissend het is om te vergaderen zonder gestoord te worden door - ja, door hun eigen uitvindingen.