Rutger Kiezebrink
Spelen met taal
Speel - speler - speelst
Wat is er zo opmerkelijk aan stresssituatie? Wat is het langste palindroom met afwisselend klinkers en medeklinkers? zijn er meer woorden als arbeidsonrust, lateihout en tafeldiscours? om dat soort vragen draait het in de tweemaandelijkse rubriek ‘spelen met taal’.
Het Nederlands heeft geen gangbare woorden waarin de a, e, i, o, u en y in precies die volgorde voorkomen, zonder dat er andere klinkers tussen staan. Tenminste, dat zou je kunnen concluderen op basis van de reacties op de juniaflevering van deze rubriek. Een paar lezers verwezen naar het Engels, waar bijwoorden als abstemiously (‘matig’) en facetiously (‘geestig’) mogelijk zijn, maar Nederlandse tegenhangers liggen niet voor de hand. Natuurlijk hou ik me nog altijd aanbevolen voor nieuwe vondsten.
Vooralsnog moeten we het doen met woorden als arbeidsonrust en paleiscoup (zie ook het juninummer). C. Pronk uit De Lier stuurde nog enkele mooie voorbeelden van deze a-e-i-o-u-woorden: afscheidscolumn, marketingproduct en de verouderde scheepvaartterm bramgeitouw.
Rik Schutz opperde om de klinkervolgorde om te draaien. In de grote Van Dale (2005) is één voorbeeld van zo'n u-o-i-e-a-woord te vinden: sudorifera (bij het trefwoord zweetdrijvend). Maar ook brutowinstbedrag is een goed woord, of kutkoffiekan, dat ook nog eens mooi allitereert.
Creatieve a-e-i-o-u (-y)-vondsten zijn zoals gezegd nog steeds welkom, evenals (y-)u-o-i-e-a-gevallen, ook als het ‘bedachte’ woorden zijn - hazewindhondrugby bijvoorbeeld, of gymclubkroniekblad.
Ondertussen deed Douwe Brongers een leuke suggestie voor een nieuw onderwerp: ‘valse trappen van vergelijking’. Hij bedoelt daarmee rijtjes als kot - kotter - kotst en eis - eiser - eist, die eruitzien als trappen van vergelijking, maar waarin geen enkel woord een bijvoeglijk naamwoord is. Andere mogelijkheden zijn bijvoorbeeld kom - kommer - komst, ets - etser - etst en ontvang - ontvanger - ontvangst. In veel van zulke rijtjes zitten werkwoordsvormen (met name van de eerste of derde persoon enkelvoud). Op www.onzetaal.nl/spelen/trapvormen.php staat een voorlopige lijst met valse trappen van vergelijking, met nog wat toelichting erbij. Hopelijk kunnen de lezers van Onze Taal nog meer - en mooiere of creatievere - gevallen bedenken.
Reacties zijn welkom via spelen@onzetaal.nl, via de hierboven genoemde webpagina of via de gewone post (zie colofon).
Auteursrechtelijk beschermd