Onze Taal. Jaargang 77

[p. 242]

‘Deze club wil ik graag bij elkaar houden’
Peter Smulders 25 jaar bij Onze Taal
Jan Erik Grezel

Onze Taal is de afgelopen decennia drastisch veranderd. Niemand heeft dat van zo nabij meegemaakt als de huidige directeur, Peter Smulders. Onder zijn leiding kroop het genootschap uit zijn schulp, de organisatie professionaliseerde. Het tijdschrift Onze Taal groeide spectaculair en haalt tegenwoordig vaak de pers. Deze maand viert Smulders zijn 25-jarig jubileum. Hoe kijkt hij terug en vooruit?

Foto: Reformatorisch Dagblad

‘Drie premiers - Lubbers, Kok en Balkenende - en een serie secretarissengeneraal heb ik al versleten.’ Het klinkt als grootspraak, maar uit de mond van de bescheiden directeur van het Genootschap Onze Taal is het niet meer dan een constatering. Peter Smulders is in september 25 jaar aan Onze Taal verbonden. Hij doet nog altijd graag ‘het traditionele klusje’: elk jaar begin september met een kritisch taal-oog het concept van de Troonrede nakijken en bespreken met de premier en met ambtenaren. ‘De eerste keer was in 1987. Ik deed het samen met Wil Sterenborg, bekend lid van Onze Taal en een volbloed corrector. Tegenwoordig ga ik met iemand van onze Taaladviesdienst. In de beginjaren gebeurde de eindredactie in het Torentje. Ik zie Lubbers nog zitten, geconcentreerd gebogen over het papier, elk woord wikkend en wegend.’

Die eerste keer markeert een omslagpunt voor de vereniging. ‘We boden ongevraagd aan om de Troonrede te zuiveren van fouten en onduidelijkheden. Het was een beetje bluf, want onze plannen waren nog niet uitgewerkt. Maar de pers sprong erop en er werden Kamervragen gesteld. Lubbers wilde geen pottenkijkers, toch moest hij overstag. Het belangrijkste gevolg voor Onze Taal: dat jaar 5000 nieuwe leden. De stijgende trend is toen ingezet.’

Het overleg met Lubbers was serieus maar gemoedelijk. ‘Lubbers zei weleens, als hij binnenkwam: “Zo, komen jullie me weer een lesje leren?” Kok was nogal plichtplegerig. Balkenende laat zich niet meer zien. Hij heeft het uitbesteed aan een werkgroep op het ministerie. Het commentaar dat wij hebben, bespreken we met hoge ambtenaren.’

■Agressie

Dit werk is een van de weinige rudimenten van het oude ambacht van Smulders: taaladvies geven. Als directeur van de organisatie (13 vaste mede-

[p. 243]

werkers op kantoor, 34.000 leden) heeft hij nauwelijks nog tijd voor het echte handwerk. ‘Ik zit weliswaar in de redactie van Onze Taal, maar het lukt me niet altijd meer om alle kopij kritisch te lezen. Mijn bijdrage is vaak beperkt tot het bespreken van de redactiepost en het afwegen van een idee voor een nieuwe serie of een themanummer.’

‘Ik beantwoord op kantoor wel geregeld telefoontjes van leden. Gisteren had ik een man aan de lijn die laaiend was dat een bedrijf in een advertentie op zoek was naar een “humanresourcesmanager” in plaats van een “personeelsfunctionaris”. Hij wilde, zoals hij zei, “ernaartoe om de boel kort en klein te slaan”. Het verbaast me nog altijd dat zulke taalkwesties zo veel agressie oproepen.’

■Controverses

Als directeur is Smulders ook het levende scharnier tussen bestuur en redactie. ‘Ik waak over de richting die het bestuur voorstaat met het blad, maar verdedig ook de redactionele onafhankelijkheid tegenover het bestuur. De meeste bestuursleden zijn geen taalkundigen. Het zijn vooral juristen, accountants, mensen uit het bedrijfsleven en van de publieke omroep. Ze zijn heel betrokken, ze doen alles voor Onze Taal in hun vrije tijd. En ze zijn talig goed onderlegd, maar meestal dus géén linguïst.’ De redactie bestaat wél uit taalkundigen. Zij hebben een meer journalistieke, wetenschappelijke en professionele visie op taalzaken. Daar kunnen controverses uit voortkomen.

‘Neem de vraag over een eventuele instelling van een Nederlandse Academie, naar het voorbeeld van de Académie française, onder aanvoering van het genootschap. De taak van zo'n instituut zou zijn: het bewaken van het Nederlandse taaleigen en het stellen van normen voor goed taalgebruik. Het bestuur kan gevoelig zijn voor het idee van zo'n instelling. Maar de redactie kijkt er veel kritischer naar. Aan welke norm zou zo'n academie zich moeten houden? Beseffen de voorstanders wel dat taalgebruik niet te sturen is? Wordt die instelling daardoor niet al snel het mikpunt van spot, met als gevolg allerlei negatieve publiciteit? Onze Taal heeft er jaren over gedaan om het imago van een vereniging van betweterige schoolmeesters van zich af te schudden. Zo'n academie onder de vlag van Onze Taal zou dat werk in één klap ongedaan kunnen maken. Zo zie je vaker dat er een verschil in beleving is tussen de leken-lezers - waar ik het bestuur dan grotendeels ook toe reken - en de taalkundigen in de redactie.’

‘Die redactie heeft er trouwens voor gezorgd dat we nu een blad hebben dat ertoe doet: we hebben een uitstekende reputatie en vrijwel iedereen in Nederland die met gezag wat over taal te zeggen heeft, schrijft graag voor ons.’

■Middenkoers

Het genootschap heeft verschillende bloedgroepen binnen het ledenbestand. Het meest uitgesproken zijn de ‘barricadisten’ aan de ene kant en de relativisten aan de andere kant. De eersten klagen over ‘taalverloedering’, strijden tegen ‘de Engelse ziekte’ en constateren een dalend niveau van taalbeheersing onder de jeugd. Zij pleiten voor actie. De tweede groep spreekt van natuurlijke taalverandering, relativeert de invloed van het Engels en zegt dat jeremiades over het slechte taalgebruik van de jeugd van alle tijden zijn. Taalverandering is niet te sturen en niet tegen te houden, is hun mening. Waar staat Smulders zelf? Diplomatiek: ‘Wij zijn een vereniging van taalliefhebbers. Ik vind dat iedereen gehoord moet worden, ook de klagers.’

‘Op de jaarvergadering in 2006 hadden we een hooglopende discussie over kwesties die de strikteren onder de taalzuiveraars in het blad herhaaldelijk aan de kaak wilden stellen. De redactie vindt dat niet zinvol. Taalgebruik is op die manier niet te sturen. En het zou ook steeds over dezelfde zaken gaan: hen/hun, een aantal heeft/hebben, ik/mij word(t) gevraagd. Ik heb toen een compromis bedacht: de rubriek “Taalergernissen”. Nu, na anderhalf jaar, blijkt dat er steeds weer nieuwe kwesties in dit hoekje van het blad naar voren komen. De rubriek heeft een platformfunctie.’

Smulders is moeilijk tot een uit-

‘Toen ik bij Onze Taal begon, zat het secretariaat nog in een logeerkamertje bij de secretaresse thuis.’

spraak over zijn eigen standpunt te verleiden. ‘Ik zie wel dat taalverandering niet hetzelfde is als taalverloedering. Ik kreeg laatst een telefoontje van iemand die zijn dochter hoorde zeggen: “Ik pas die jurk niet”, terwijl ze bedoelde dat de jurk te groot of te klein was. De beller wilde dat wij als Onze Taal ons inspannen voor behoud van de het past mij-constructie. Dan vraag ik wel: “Zegt u ook “Mij lusten geen spruitjes”? Nee, toch?” We zeggen allemaal: “Ik lust...”, maar dat werd vroeger afgekeurd. Anderzijds: als mensen consequent webstek willen gebruiken in plaats van website, moeten ze dat vooral doen, maar het is momenteel niet de norm. Er zijn mensen die zich opwinden over het verdwijnen van het verschil tussen regelmatig en geregeld. Ik deel die zorg niet, maar ik vind wel dat mensen uit de puristische traditie ook aan het woord moeten komen. Zij zijn net zo goed lid van het genootschap.’

‘Ik ben pragmaticus en iemand van de middenkoers. Daarom kan ik dit werk goed doen, denk ik. In het genootschap zijn taalliefhebbers uit zeer verschillende hoeken verenigd. Die club wil ik graag bij elkaar houden.’

■Tochtig kamertje

De professionaliteit en de huidige omvang van de organisatie staat in schril contrast met het volume en het amateurisme uit de beginjaren van Smulders' Onze Taal-periode. Heimwee heeft hij niet, wel levendige herinneringen. Hij was de enige taalkundig medewerker naast redacteur Jan Renkema. Het genootschap had 12.000 leden, het redactiesecretariaat bestond uit een ladenblokje op de kamer van Renkema. ‘Ik studeerde Tekstwetenschap aan de Tilburgse universiteit en koos als specialisme “taaladvisering”. Dat vak was nieuw. Als student-assistent kwam ik bij Onze Taal. Het secretariaat zat in 1983 in een logeerkamertje bij de secretaresse in De Lier. Als de telefoon ging, kon zij aan de toon horen of het voor Onze Taal was of privé. In 1985 verhuisde het kantoor naar een tochtig kamertje bij het Instituut van Ingenieurs in Den Haag. Als de secretaris kwam werken, moest de secretaresse uit plaatsgebrek naar huis.’

‘Mij trok in het werk voor Onze Taal de praktische kant: wat kun je concreet met allerlei weetjes over taal? Bijvoorbeeld mensen helpen die het niet zo goed weten of antwoord willen op een prangende vraag. Door mijn baan bij

[p. 244]

Onze Taal kon ik werken en afstuderen tegelijk: ik schreef een scriptie over het onderwerp waar ik dagelijks mee bezig was: taaladvisering.’

Had hij de antwoorden altijd paraat? ‘Het ontbrak Onze Taal aan een apparaat. Nu hebben we een Taaladviesdienst met zes mensen die altijd kunnen overleggen. Ik stond er helemaal alleen voor. In die tijd waren er ook nog nauwelijks naslagwerken voor de kwesties die ik voorgelegd kreeg. Ik herinner me dat er iemand belde met de vraag of het is “De NOS, in samenwerking met de VARA, nodigt u uit...” of “... nodigen u uit...”? Ik weet nu dat je het enkelvoud moet gebruiken, omdat je “in samenwerking met de VARA” kunt weglaten, maar toen kende ik de kwestie nog niet. Ik heb zo geleerd om antwoorden op lastige vragen altijd even in beraad te houden.’

‘We kampten wel met kopijnood. Daardoor werden bijdragen al snel geaccepteerd. Later is dat omgeslagen in een kopijoverschot. De lat kwam tegelijk ook veel hoger te liggen. Maar mooie stukken bleven soms lang op de plank liggen door ruimtegebrek in het blad. Tegenwoordig is het redelijk in balans. En de redactie zoekt nu heel gericht naar kopij die zij wil hebben.’

Peter Smulders

Hij had eigenlijk bosbouwkundig ingenieur willen worden, maar het liep anders. Pas op zijn vijfentwintigste begon Peter Smulders (52) aan een studie tekstwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. Hij specialiseerde zich in taaladvisering. Als student-assistent kwam hij in 1983 bij Onze Taal terecht. ‘Het werd toen wel een kerkblaadje genoemd - en zo zag het er ook uit. Jan Renkema zette het maandelijks redactioneel in elkaar. De eindredactie was in handen van een corrector op de drukkerij. Tegenwoordig hebben we een eigen driekoppige bureauredactie. Schrijven voor Onze Taal was destijds een erekwestie. De bijdragen kwamen van gerenommeerde auteurs die hun werk “pro lingua” deden. Maar ze hadden ook de vrije hand. Tegenwoordig is de redactie uiterst kritisch op inhoud, vorm, actualiteitswaarde en toegankelijkheid.’

Onder Smulders maakte het genootschap een stormachtige ontwikkeling door. Het ledental groeide van 12.000 naar 45.000. Het blad werd gaandeweg een volwassen populairwetenschappelijk tijdschrift en de organisatie professionaliseerde. Onze Taal kreeg steeds meer aanzien en publiciteit. Het woord van het jaar, Beatrix' uitspraak van het Nederlands, Van Kooten en De Bie, begrijpelijke taal, catchphrases... het afgelopen half jaar was Onze Taal bijna elke maand onderwerp van media-aandacht. ‘We zijn een kennisinstituut geworden, dat men weet te vinden en te waarderen. Dat is een grote verdienste van en voor de vereniging.’

Schrijven voor Onze Taal doet Smulders bijna niet. ‘Ik wil er vooral voor zorgen dat alle taalliefhebbers zich in het blad en de vereniging kunnen herkennen, er zich bij thuis voelen.’

■Geen werkgroepen

Wat denkt Smulders te doen aan de terugloop in ledental, die wordt veroorzaakt door natuurlijk verloop (er overlijden meer oudere leden dan er jongeren bij komen) en het enorme aanbod aan nieuwe media? ‘We zijn actief bezig om jongeren aan ons te binden, bijvoorbeeld door op kennismakingsdagen op de universiteiten gratis nummers uit te delen. Met een CJP krijg je korting op het abonnement. Maar de leeftijdsgroep onder de dertig is lastig bij Onze Taal te betrekken. Het aantal leden is overigens nog altijd heel goed te noemen. Onze Taal is nog steeds de grootste taalvereniging ter wereld.’

De bemoeienis van Onze Taal met de Troonrede (1987) zorgde voor veel media-aandacht.

Uiteraard moet Smulders zorgen dat de organisatie financieel gezond is. ‘Als we een groot congres houden, moet ik ervoor waken dat de vereniging zich geen financiële buil valt. Ik doe aan fondsenwerving en moet veel onderhandelen. Net was ik bij Van Dale om te praten over praktische samenwerking. En misschien zijn er met een ander bedrijf mogelijkheden om een sponsorschap aan te gaan. Waarom zou een bank of verzekeraar zich wél verbinden aan een schaaktoernooi of een schaatsploeg en niet aan Onze Taal? Dat dient toch ook het algemeen nut!’

Hoe staat het met de concurrentie? In het verleden zijn er wat afsplitsingen geweest. ‘Dat zijn verenigingen of stichtingen met een veel beperktere invalshoek, bijvoorbeeld taalbehoud of strijd tegen het Engels. Onze Taal is breed. Daarom willen wij ook geen “werkgroepen”, die zich op één onderwerp concentreren, bijvoorbeeld “purisme” - zo'n groep gaat dan namens Onze Taal spreken, maar dat kan nooit uit naam van al onze leden.’ Vormen de talloze tekstbureaus in Nederland geen bedreiging? Neem die Troonrede. Een taalbureau heeft onderzocht dat die voor de gewone Nederlander niet te snappen is, en sindsdien maakt de Wereldomroep jaarlijks een ‘vereenvoudigde’ Troonrede. Is het idee daarmee gekaapt? ‘Welnee, wat je dan krijgt, is iets wat lijkt op een vlugschrift in vakbondstaal. Dat is niet de bedoeling van de Troonrede. Het is een chique, wat diplomatieke tekst met statuur, bedoeld voor de leden van de Staten-Generaal. Dat mag best wat plechtig.’