Onze Taal. Jaargang 77

Googelend en hyvend naar een rooskleurige toekomst
Uit de toespraak van H.K.H. Prinses Laurentien

Het congres werd geopend door H.K.H. Prinses Laurentien, beschermvrouwe van het Genootschap Onze Taal. Ze ging in op de maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op onze taal, en keek op grond daarvan vooruit. Hieronder een ingekorte versie van haar toespraak.

Dames en heren, of misschien moet ik zeggen: goeiemoggel. Het thema van deze bijeenkomst, ‘Onze taal, onze toekomst’, getuigt van een dynamisch taalbegrip en van de wens vooruit te kijken. Er zitten enkele belangrijke toekomstvragen in verpakt, zoals: Wat is de context waarin onze taal zich ontwikkelt? Wat is de toekomst van onze taal in die context? En wat wordt eigenlijk met ‘onze taal’ bedoeld?

Allereerst die context. Taal, taalbegrip en taalgebruik staan niet op zichzelf, maar veranderen mee met de maatschappij waarin wij leven. De meest wezenlijke veranderingen hebben te maken met de toegenomen snelheid, bereikbaarheid en pluriformiteit van de interactie tussen mensen, en de rol van communicatie en informatie hierin. Ik licht enkele van deze veranderingen toe.

■Zorgwekkend?

De afgelopen 25 jaar zijn de fax, de computer, de mobiele telefoon, sms, Skype en andere communicatiekanalen onze levens gaan domineren. Precies vijftien jaar geleden werd de eerste sms verstuurd, met de woorden ‘Merry Christmas’. Inmiddels worden dagelijks miljarden sms'jes verzonden en ontvangen. En ook het chatten via msn en het communiceren via Hyves hebben een hoge vlucht genomen. Het kan niet anders dan dat dit invloed heeft op het taalgebruik.

‘Is dat niet zorgwekkend?’, wordt mij vaak gevraagd. Vanuit mijn vakgebied, communicatie, zie ik taal vooral als een communicatiemiddel dat essentieel is om elkaar te begrijpen en van elkaar te leren, en dus om samen te kunnen leven. Dat de communicatie van jongeren onderling niet altijd volgens de formele conventies gaat, hoeft daarbij geen probleem te zijn, als mensen de afgesproken conventies maar wel begrijpen. Gezien vanuit mijn werk op het gebied van geletterdheid en leesbevorde-

[p. 49]

ring zie ik wel welke enorme obstakels een gebrekkige taalvaardigheid veroorzaakt, met name in meer formele en zakelijke situaties. Ik hoop dus wel dat jongeren net zo vlot sollicitatiebrieven schrijven en de krant lezen als zij onderling communiceren in hun ‘eigen’ taal. Gemak van communicatie staat duidelijk centraal. Maar als gemak omslaat in gemakzucht, wordt het wel zorgwekkend.

Ik hoop dus wel dat jongeren net zo vlot sollicitatiebrieven schrijven en de krant lezen als zij onderling communiceren in hun ‘eigen’ taal

■Hectiek

Een andere belangrijke recente verandering is dat informatie en communicatie nu in principe van en voor iedereen zijn. Wat vroeger door een klein groepje deskundigen werd beoordeeld, kan nu zonder filters worden gedeeld met anderen. Iedereen kan zelf uitgever zijn van muziek, beeld en tekst. Brengen van het nieuws is niet langer alleen het domein van professionele journalisten. Met Google, blogs, Hyves en websites zijn wij allen potentiële journalisten, ook nog eens allemaal uitgerust met een fotocamera en natuurlijk een gezonde eigen mening. Wij maken het nieuws. Om u een idee te geven: er bestaan wereldwijd naar schatting 150 miljoen websites - 40 miljoen meer dan een jaar geleden. Onderzoekers schrijven dit toe aan de groei van het aantal weblogs. Dit is ook van betekenis voor de standaardisering van taal en taalgebruik. Wat is wel en niet ‘correct taalgebruik’? Taal incorrect gebruiken met humor als drijfveer is eigenlijk alleen doeltreffend - en grappig - als de ontvanger ook weet dát het incorrect is. Maar weten bezoekers van die sites nog wel dat het dat niet is?

Dan is er de verhoogde snelheid van ons leven. Als werkende moeder met drie kinderen weet ik uit ervaring dat de hectiek van het combineren van verschillende taken - wij noemen dit in goed Nederlands ‘multitasking’ - ook een effect heeft op de aandacht voor het gebruik van taal in de communicatie met de omgeving. Daarom zal ik wél proberen taalfouten van mijn kinderen te corrigeren - net als mijn moeder vroeger - maar er is te weinig tijd voor iets als een gedegen briefwisseling. Communicatie is vooral kort en zakelijk.

■Multitaliteit

Ook de toenemende diversiteit van achtergronden van mensen binnen onze samenleving is van invloed op de taal. Taalgebruik kan niet anders dan veranderen wanneer een Nederlandssprekende jongere ondergedompeld wordt in het Engels via de televisie, of via vrienden in contact komt met het Turks, Marokkaans, Surinaams of welke andere taal dan ook. Uit deze invloeden is bijvoorbeeld straattaal ontstaan.

Maar ik zou het breder willen trekken dan meertaligheid. Interactie is ook complexer geworden door de verschillende niveaus van taalgebruik - en taalbeleving - van mensen. Wij kunnen niet langer weglopen voor de schrikbarend hoge percentages van taal-, lees- en schrijfachterstanden onder volwassenen en kinderen, ook bij mensen voor wie het Nederlands de eerste taal is. Diversiteit gaat verder dan meertaligheid.

Ik zou dit ‘multitaliteit’ willen noemen - verschillende niveaus van taalbeleving en taalbegrip en de manieren waarop wij invloeden op taal toelaten. Het roept veel vragen op, wellicht ook relevant voor dit congres, zoals: Verstaan wij elkaar eigenlijk wel, ook al spreken wij dezelfde taal? Komen de definitie van ‘onze taal’ en de beleving ervan overeen? Wat hebben mensen nodig op taalgebied om actief deel te kunnen nemen aan de maatschappij?

■Uitdagend

Al deze maatschappelijke veranderingen geven een interessant beeld van de huidige mens - en in ieder geval de mens van de toekomst: haastige mensen die voortdurend met elkaar in verschillende contexten, talen en dialecten bellen, teksten en chatten. De toekomstige mens gaat hyvend, googelend, multitalend en multitaskend door het leven. Ik denk dus dat we een rooskleurige toekomst hebben.

Ter afsluiting: ik had niet de pretentie alle antwoorden te geven op de vragen over het thema ‘Onze taal, onze toekomst’. Ik heb een aantal gedachten met u gedeeld, vanuit het perspectief dat taal een voorwaarde is om volledig aan de samenleving deel te nemen.

Het is een uitdagende toekomst. Samen spelen wij een rol bij het bepalen waar de grenzen liggen van het bewaren, bewaken en uit handen geven van ‘onze’ taal aan de gebruikers. Als beschermvrouwe van dit bijzondere genootschap volg ik deze ontwikkeling met waardering en interesse. Van 16 mei 1931 op naar de volgende 75 jaar. Hoe zullen mensen in 2081 de volgende 75 jaar van Onze Taal vieren? Weer tijdens een publiekscongres? Misschien is dat idee wel achterhaald en ontmoeten mensen elkaar via een virtuele taalgemeenschap op ‘Second Life’ - wat tegen die tijd natuurlijk ‘Fourth Life’ heet. De toekomst van (O)(o)nze (T)(t)taal zal het leren!

Prinses Laurentien: ‘Als gemak omslaat in gemakzucht, wordt het wel zorgwekkend.’
Foto: Bart Versteeg