Onze Taal. Jaargang 77

[p. 28]

Het Nederlands als mank been
De Taalunie debatteert over de opmars van het Engels
Marc van Oostendorp

Eind vorig jaar maakte de Nederlandse Taalunie in Brussel het taalbeleid voor de komende vijf jaar bekend. Dat gebeurde tijdens een debat waar onder anderen minister Plasterk van Onderwijs sprak. Centraal stond de opmars van het Engels in Nederland en Vlaanderen.

Het is een regenachtige novemberdag in Brussel, de hoofdstad van een land dat door taalstrijd dreigt te worden verscheurd. Een groep taalliefhebbers zit in een zaaltje te gniffelen. Zodra iemand op het podium onverhoeds een Engels woord gebruikt (‘er zijn te weinig native speakers’, ‘we keren terug naar onze roots’) wordt er besmuikt gelachen. En als iemand erop wijst dat Nederlanders en Vlamingen lang niet zo goed Engels spreken als ze zelf wel denken, klinkt er minachtend gegnuif.

De Nederlandse Taalunie, de Vlaams-Nederlands-Surinaamse overheidsorganisatie voor het taal- en letterenbeleid, presenteert op deze dag haar nieuwe vijfjarenplan ten overstaan van ongeveer honderd ‘gewone taalgebruikers’ - Nederlanders en Vlamingen die de moedertaal aan het hart gaat en die zich via de website van de Taalunie voor deze bijeenkomst hebben aangemeld. Ronald Plasterk, de Nederlandse minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, houdt een praatje bij de introductie van het plan.

Erg spectaculair zijn de nieuwe plannen niet. De Taalunie wil een centrum zijn van ‘kennis, informatie en debat’ over taal. Ze wil haar imago verbeteren, want ‘veel mensen associëren de Taalunie alleen met spelling en hebben daar een negatieve indruk van’. Ze wil helpen met het bouwen aan een ‘Taalmonitor’, waarmee wordt bijgehouden hoe de verschillende talen in Europa ervoor staan.

■Afgemarcheerd

Minister Plasterk maakt het beste van zijn presentatie. Hij geeft een citaat uit 1584, waaruit blijkt dat men ook toen al bang was voor de teloorgang van het Nederlands: ‘Dat wij Nederlanders, die alle andere talen kunnen leren onze eigen, met de geboorte meegekregen taal zo onbehoorlijk spreken, (...) of meent men dat ons woorden ontbreken om nauwkeurig in het Nederlands duidelijk te maken wat we bedoelen?’ Ondanks die waarschuwingen heeft de taal het tot nu toe nog wel volgehouden, lijkt de minister te willen zeggen. Aan de andere kant wijzen de eerste resultaten van de Taalmonitor erop dat er in het Nederlandse bedrijfsleven al veel meer in het Engels wordt gecommuniceerd dan in Duitsland of Zweden, ‘laat staan in Italië of Spanje’. De minister constateert: ‘De opmars van het Engels is volgens sommigen een “fait accompli”. Dat is een uitdrukking uit het Frans. Die taal is inmiddels afgemarcheerd. Althans als bron van invloed op het Nederlands; als ik iets anders zou beweren, kwam ik hier de stadsgrenzen niet meer uit.’

Plasterk kondigt een nieuwtje aan.

‘Als je woorden gebruikt die misschien net niet helemaal begrepen worden of die niet alledaags zijn, krijgen ze een extra glans.’

De Taalunie wil dat er meer gesproken wordt over de Nederlandse taal en letteren, en zal er daarom naar streven ieder jaar een discussie te organiseren. Op deze dag wordt daarmee begonnen, met een debat over de opmars van het Engels in het Nederlandse taalgebied.

Omdat de gedachtenwisseling over dit onderwerp volgens de Taalunie te vaak gebaseerd is op meningen en te weinig op feiten, wordt er een vouwblad uitgedeeld met de resultaten van recente onderzoeken. Zo blijkt in Vlaanderen momenteel ongeveer tien procent van het universitaire onderwijs in het Engels gegeven te worden; in Nederland ligt dat cijfer op het zogenoemde masterniveau op ruim zeventig procent. Bij zes van de tien grootste bedrijven in Nederland vergadert het topmanagement in het Engels in plaats van het Nederlands. In Brussel spreekt men in bijna 47 procent van de bedrijven intern alleen of voornamelijk Engels.

■Stomknop

Op basis van die gegevens kan er worden gesproken over de eigen ervaringen van allerlei taalgebruikers. Jan Hautekiet bijvoorbeeld is een van de oprichters van de Vlaamse jongerenzender Studio Brussel (StuBru). Hij vindt het zijn taak om ervoor te zorgen dat het taalgebruik van deze tijd is, maar ook dat het consequent blijft. ‘Je kunt ook te ver gaan in je taalpurisme. Ik herinner me een directeur van onze technische dienst, die alle Engelse termen op de mengtafels in de radiostudio's wilde vervangen door Nederlandse. Nu heb je

[p. 29]

op de radio een ‘mute-knop’, die de presentator kan indrukken als hij bijvoorbeeld moet hoesten of iets wil zeggen wat niet moet worden uitgezonden. Dat woord mute-knop liet die man vervangen door stomknop.’

Hautekiet is zelf verantwoordelijk voor de slogan Music for life: ‘Het Engels hoort bij de emoties van een jongerenzender. Als ik mijn dochter over een concert hoor zeggen dat het megavette shit was, moet ik even slikken. Maar zolang het geen taalarmoede is, zolang zo'n uitdrukking een instrument is dat ze op het juiste moment uit de taalgereedschapskist haalt, vind ik het geen probleem. Ik zou daarom niet alleen pleiten voor meertaligheid, maar ook voor meer taligheid: meer aandacht voor een soepele omgang met onze talen. Ik hoor te vaak Vlaamse artiesten in het Engels zingen waarvan ik denk: dit Engels moet nog uitgevonden worden.’

■Coole karakters

Het Engels is behalve de taal van de popmuziek inmiddels ook de taal van de reclame. Volgens Bram Holzapfel, creatief directeur van het communicatiebureau Publicis, moeten reclamemakers wel Engels gebruiken als ze hun werk goed willen doen. ‘Mensen denken weleens dat de reclamewereld vooroploopt, maar wij volgen juist de trends. We gebruiken Engels omdat het gevoel beter begrepen wordt, maar als het Chinees steeds belangrijker wordt, zoals sommige mensen denken, communiceren we over twintig jaar net zo lief in coole Chinese karakters.’

Wat veroorzaakt dat speciale gevoel waar Engelse slogans nu kennelijk mee worden geassocieerd? ‘Een deel van de verklaring is dat het half bekende iets magisch heeft. Als je woorden gebruikt die misschien net niet helemaal begrepen worden of die in ieder geval niet alledaags zijn, krijgen ze een extra glans. Voor een Nederlander klinkt Just do it spetterend. Maar voor een Amerikaan is dat net zo'n doodnormale kreet als voor ons “Gewoon dóén.”’

Is het gebruik van Engelse slogans voorbehouden aan campagnes voor de jongere doelgroep? ‘Vroeger was dat wel zo, maar tegenwoordig gelden mensen van 45 wat dit betreft ook al als een jongere doelgroep. Alleen voor de echt oudere groep moet je nog met Nederlands werken. En als het over heel serieuze zaken gaat: reclame voor banken en verzekeringen. Dan kun je je niet permitteren dat er onduidelijkheden ontstaan, want voor je het weet wordt er een rechtszaak tegen je aangespannen.’

Schrijfster Anne Provoost: ‘Het blijkt heel moeilijk om je precies en sierlijk genoeg uit te drukken in een vreemde taal.’
Foto: PEN-USA

■Hartklep

Ook al spreken zelfs mensen van middelbare leeftijd inmiddels behoorlijk wat Engels, kinderen spannen wat dit betreft de kroon. In het zogenoemde Early Bird-programma in Rotterdam krijgen kinderen vanaf een zo jong mogelijke leeftijd - groep 1 van de basisschool - Engelse les. De taalkundige Brigitte van Hilst volgt die ontwikkelingen als expert, maar ook als moeder: haar zoon van dertien heeft ze bewust op een school gedaan waar hij een deel van de lessen in het Engels krijgt. ‘Hij wilde het zelf graag en het Engels is ook geen enkel probleem voor hem. Door computerspelletjes te spelen had hij het zich toch al eigen gemaakt.’

Is het nodig om kinderen op school veel Engels te geven als ze het kennelijk vanzelf oppikken? ‘Dat vroeg ik me onlangs ook af. Ik heb het aan mijn zoon voorgelegd: welke woorden zou je nou nooit hebben gekend als je geen tweetalig onderwijs had genoten? Hij kwam meteen met woorden als atrio-ventricular valve voor “hartklep”.’

Van Hilst denkt dat alle kinderen Engels kunnen leren, ‘als ze er maar vroeg genoeg aan beginnen’. Schrijfster Anne Provoost nuanceert dat. ‘De meeste mensen praten alleen over taal als een drager van informatie. Het is waar dat veel Nederlandstaligen zo bezien goed Engels kunnen spreken: ze kunnen gegevens overbrengen in die taal. Maar taal is meer, het is ook een drager van vormen. En dan blijkt het heel moeilijk om je precies en sierlijk genoeg uit te drukken in een vreemde taal. Als iemand bij mij een stuk bestelt in het Engels, dan schrijf ik het in het Nederlands en vraag ik om een vertaler. Dat doe ik uit respect voor het Engels.’

Provoost zou liever als Engelstalige geboren zijn. ‘Je wordt geboren met het Nederlands, zoals je geboren wordt met een mank been. Je kunt je handicap romantiseren: wat is het toch mooi om te strompelen. Maar het blijft een achterstand. Anderzijds horen beperkingen bij de mens. Stel dat we allemaal in paleizen konden wonen, dan zouden we nog altijd een klein nestje voor onszelf maken om 's nachts in te slapen. In een ideale wereld waarin iedere aardbewoner zich perfect zou kunnen uitdrukken in het Engels, zouden we misschien nog steeds op zoek moeten naar iets waarin we in kleinere groepen konden communiceren. Een taal als het Nederlands.’