Onze Taal. Jaargang 77

[p. 17]

Reacties

Onze Taal biedt aan elke lezer de mogelijkheid tot reageren. Stuur uw reactie indien mogelijk per e-mail naar: [e-mail], of anders naar: Redactie Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. Voor bijdragen aan deze rubriek gelden de volgende richtlijnen:

•	Formuleer uw reactie kort en bondig (bij voorkeur niet meer dan 250 woorden).
•	Geef in de tekst duidelijk aan op welk artikel u reageert.
•	Stel uw bijdrage zodanig op dat de lezer niet wordt verplicht een vorig nummer erbij te halen.
•	Lever uw reactie in onder vermelding van naam, adres en (eventueel) functie. De redactie kan buiten medeweten van de auteur inkortingen en stilistische veranderingen aanbrengen in reacties, en raadpleegt bij belangrijke wijzigingen de auteur. Reacties kunnen doorgaans pas worden geplaatst twee maanden na het nummer waarop u reageert. Niet geplaatste reacties worden doorgestuurd naar de auteur van het desbetreffende artikel.

Duidelijk
R.W. Asser - Amstelveen

Reinder Statema uit Sassenheim signaleert in de ‘Taalergernissen’ in het oktobernummer onduidelijkheden in het gebruik van het woord duidelijk. Hij hoort vaak helder waar duidelijk goed zou zijn. En, voeg ik daaraan toe, ook wordt vaak transparant gebruikt. Dat klinkt deftiger, maar bovendien vinden we duidelijk misschien niet meer zo duidelijk. Als ik in het radionieuws berichten hoor met zinnen zoals ‘dat de oorzaak van de ontploffing nog niet duidelijk is’, denk ik meestal dat ze niet duidelijk maar bekend bedoelen. En dat is niet hetzelfde: wat je wéét, is iets anders dan wat je begrijpt. Maar misschien was dat onderscheid voor de redacteur niet zo duidelijk...

Toitoitoi en toe, toe, toe
Wilfred van Soldt - Leiden

Met veel belangstelling las ik de rubriek ‘Bij wijze van zeggen’ van Riemer Reinsma in het oktobernummer. Hij schrijft dat de wens toitoitoi (‘veel geluk’) teruggaat op een Jiddische bezweringsformule, en dat hielp me een uitdrukking die mijn vrouw vaak gebruikt te verklaren. Zij is afkomstig uit Israël en heeft de gewoonte om driemaal op hout te tikken onder het uitroepen van ‘Toe, toe, toe’ wanneer iemand iets positiefs meldt of voorspelt. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij opmerkingen als ‘Vandaag gaat het alweer beter met me’ of ‘Het wordt vast mooi weer vandaag.’ Soms gaan dergelijke opmerkingen ook gepaard met de uitroep ‘Zonder het boze oog!’ - dit alles om de boze geesten te verjagen, natuurlijk.

Stoplicht
René Dorsman - Spijkenisse

De Taaladviesdienst verdedigt in de rubriek ‘Vraag en antwoord’ in het oktobernummer het gebruik van het woord stoplicht naast het officiële verkeerslicht, en vermeldt daarbij ook dat de grote Van Dale expliciet zegt dat een stoplicht ‘het signaal geeft om te stoppen’, en dat dit strikt genomen inhoudt dat het niet op groen of oranje kan staan. Deze redenering rammelt. Een begrip wordt ‘verwoord’ door een onderscheidend iets in de benaming ervoor op te nemen. Een vrachtauto heet zo omdat er vracht in vervoerd wordt, maar is ook een vrachtauto als er géén vracht in zit. Een stoplicht heet zo omdat het het verkeer laat stoppen, maar is nog steeds een stoplicht als het op groen staat.

Stoplichten - of verkeerslichten?
Foto: Onze Taal

De Taaladviesdienst vermeldt ook nog dat de term stoplicht wel gebruikt wordt in plaats van remlicht. Dat is op zijn minst een onhandige term, want het doel van een remlicht is aan te geven dat het voertuig gaat vertragen, en dat betekent lang niet altijd dat het ook gaat stoppen.

Twaalfeenhalf
Inge Suasso - Den Haag

In de novemberaflevering van de ‘Taalergernissen’ ergert Coen Eggen uit Kelmond zich aan het weglaten van het tussenvoegsel en in geschreven getallen als twaalfeneenhalf. Allereerst wijs ik erop dat twaalfeneenhalf volgens de naslagwerken niet bestaat. Het moet twaalf en een half zijn. Van recente datum is wél twaalfenhalf, naar analogie van tweeënhalf.

Coen Eggens veronderstelling dat de taalfout twaalfeenhalf is ontstaan uit het weglaten van en in twaalfeneenhalf lijkt me niet juist. Ik denk eerder dat we moeten uitgaan van de thans geheel ingeburgerde verkorte vorm zonder een, dus twaalfenhalf, etc. Als dit snel wordt uitgesproken verandert de e in het voegwoord en [èn] ongemerkt in een stomme e (sjwa) zoals die wordt gehoord in het onbeklemde lidwoord een. En omdat en dan klinkt als een, wordt het abusievelijk ook zo geschreven.

Ik hoop mét Coen Eggen dat Onze Taal het verschijnsel met kracht zal bestrijden. Zelf zal ik er in mijn werk als correctrice extra attent op zijn.

Klemtoon in plaatsnamen
H.P. van Heel - Veere

L.J. Elzinga ergert zich in de rubriek ‘Taalergernissen’ in het oktobernummer aan de verkeerde klemtonen in onder meer plaatsnamen, zoals Schiphól en Hoogvlíét. Maar hij gaat voorbij aan het feit dat bewoners van een stad of dorp benamingen andere accenten geven dan buitenstaanders. Een Amsterdammer zal in het woord Keizersgracht het accent altijd op gracht leggen; wie de eerste lettergreep beklemtoont, manifesteert zich onherroepelijk als provinciaal.

Het is goed mogelijk dat in de benaming Hoogvliet het accent ooit op de eerste lettergreep heeft gelegen, maar geen enkele bewoner van Hoogvliet - of van Rotterdam - zal dat nu nog doen. Trouwens: Rotterdam, Amsterdam en al die andere ‘dammen’ zijn evenzovele voorbeelden van accentverschuiving naar het niet-specificerende deel van de benaming.

Het geval Schiphol is interessant. Ikzelf legde, niet afkomstig uit die streek en net als iedere Nederlander vroeger, de klemtoon op hol. Ik denk dat dat nog steeds geldt voor iedereen die daar in de buurt woont of gewoond heeft. Maar met de introductie van het Engels in en rondom wat nu Amsterdam Airport heet, ging men spreken van ‘Sjiphol’, met de klemtoon op sjip. Ik ben er inmiddels kennelijk vaak genoeg geweest om ook het accent op de eerste lettergreep te leggen, iets wat ik 25 jaar geleden even lelijk als verwerpelijk vond.