Onze Taal. Jaargang 76

[p. 319]

Hom of kuit
Meer aandacht op school voor zorgvuldig spreken?

Frank Jansen

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

In het vorige nummer van Onze Taal kruisten Jan Stroop en Marc van Oostendorp de degens over de vraag of een uniforme uitspraak wenselijk is. Stroop wees erop dat het spreken in Nederland steeds diverser wordt - hij noemde het Poldernederlands, dat onder meer gekenmerkt wordt door de uitspraak [aaj] van de tweeklank ij/ei. Volgens Stroop komt het door die diversiteit dat hij de mensen steeds minder goed verstaat. Van Oostendorp betwijfelt dat, maar interessanter is dat ook hij bepleit dat het onderwijs meer aandacht aan verstaanbaarheid besteedt. Hebben zij gelijk, en moeten leraren Nederlands mompelaars meer corrigeren?

Voorstander

Of het nu door de extreme tweeklanken komt of niet, feit is dat het Nederlands sneller en vlakker wordt. Daarvoor hoeven we niet uitsluitend op onze oren te vertrouwen - wat voor ouderen trouwens al best hachelijk is. Het is bewezen door professor Van Heuven (zie zijn artikel ‘Vervlakt de intonatie?’, in Onze Taal van januari 2004). Dat zinnen met een vlakke intonatie moeilijker verstaanbaar zijn, lijkt me vanzelfsprekend. Het hogere tempo maakt dat de spreker sneller hele lettergrepen inslikt, en de medeklinkers hooguit benadert in plaats van precies uitspreekt. Beide leiden tot extra onverstaanbaarheid.

Een andere aanwijzing kunnen we halen uit oude films, zoals Fanfare en Als twee druppels water, die onlangs tijdens het Nederlands Film Festival weer eens te zien (en te horen) waren. Wat spraken de spelers vroeger vóór in de mond! Geen lettergreep werd ingeslikt, en alle medeklinkers kwamen aan de beurt. Natuurlijk, zo'n spreektrant doet soms afbreuk aan een realistische indruk bij seks- en geweldscènes, maar duidelijk is het wel, ook ten opzichte van de achtergrondmuziek. En nu zou die onverstaanbaarheid nog overkomelijk zijn als Nederland in de tussentijd stiller was geworden. Maar alles wijst erop dat de openbare ruimte niet alleen voller is geworden, maar dat we per persoon ook meer lawaai produceren.

Daarom moet op school weer spreekonderwijs op het programma komen, bijvoorbeeld als onderdeel van presenteren, waarbij gelet wordt op rustig en weloverwogen spreken, zonder zelfonderbrekingen of rare pauzes midden in de zin, met luide stem en voor in de mond.

Tegenstander

Goed, de wetenschap mag dan hebben bewezen dat we allemaal wat sneller zijn gaan praten, maar dat is nu eenmaal het ritme van deze tijd. Onderzoek heeft eveneens uitgewezen dat we sneller zijn gaan lopen. Weten we wel zeker dat er meer gemompeld wordt dan vroeger? Of kunnen we sprekers van vroeger alleen nog maar beluisteren in taalsituaties die - zeker in die tijd - serieuzer genomen werden dan nu?

Verstaanbaarheid is geen zaak van sprekers alleen, maar iets wat in wisselwerking tussen spreker en hoorder ontstaat. CDA'ers vinden Balkenende niet brabbelen maar Tichelaar wel plat praten, voor PvdA'ers is dat andersom. En als het een keertje voorkomt dat we echt willen weten wat een mompelaar zegt, dan vragen we hem toch om het nog eens te zeggen?

Laten we ons goed realiseren waar het spreekonderwijs in de jaren vijftig op uitdraaide. Toen werd spreekonderwijs vooral onderwijs in het vóórlezen, en niet in het helder naar voren brengen van wat je wil zeggen. Daarbij was er een overdreven beduchtheid voor zogenoemde spellinguitspraak, het letter voor letter uitspreken van woorden en zinnen zoals ze geschreven zijn. Een leerling die de zin ‘Gaat hij het er eens van nemen?’ uitsprak als [gaat-hij-heter-eens-van-nemen], kreeg straf. Het moest zijn: [gatiejuturisvaneme]. Zulk onderwijs wil niemand toch terug? Het onderwijs zit er trouwens helemaal niet op te wachten opgezadeld te worden met nóg een onderwerp.

Wat vindt u ervan? Is het een goed idee om op school meer aandacht te schenken aan zorgvuldig spreken?

Geef voor 19 november uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Meer aandacht op school voor zorgvuldig spreken’ of ‘Niet meer aandacht op school voor zorgvuldig spreken’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Verdient het aanbeveling om de teksten van mensen die iets inzenden voor een internetforum te ontdoen van spelfouten? Hierover zijn de lezers van Onze Taal het duidelijk niet met elkaar eens, want de stemmen houden elkaar in evenwicht: een piepkleine meerderheid van 219 inzenders (52,8%) is tegenstander van verbeteren, een grote minderheid van 196 (47,2%) toont zich voorstander.