Onze Taal. Jaargang 76

[p. 208]

Het onderzoek
Schaapjes tellen van 3200 jaar geleden

Marc van Oostendorp

Hoe komt een jongen uit het Zuid-Hollandse dorpje Kedichem ertoe aan de universiteit van Kreta te gaan studeren? Waarom besluit hij daar een proefschrift te schrijven over de uitspraak van het Myceens - een Grieks dialect dat we alleen kennen van meer dan drieduizend jaar oude kleitabletten? En waarom keert hij uiteindelijk terug naar Nederland om er college te geven aan een handjevol studenten aan de Universiteit van Amsterdam, de enige opleiding Nieuwgrieks die er in Nederland is?

Toeval speelt een belangrijke rol in het leven van Jeroen Vis (30). Hij leerde als zestienjarige Nieuwgrieks omdat een klasgenootje een Griekse vader had. Vis kwam zo in contact met de Griekse gemeenschap van Gorinchem, en volgde een cursus. Omdat hij dacht dat je van Nieuwgrieks alleen niet kon leven, besloot hij klassieke talen te gaan studeren in Nijmegen. ‘Dan kon ik in ieder geval leraar worden.’ Wel volgde hij aan de Universiteit van Amsterdam ook veel vakken bij Nieuwgrieks. ‘Die taal heeft tenminste levende sprekers.’ Bovendien kon Vis een jaar naar Kreta omdat de universiteit daar een uitwisselingsovereenkomst had met Nijmegen.

■ Kleitabletten

Na zijn studie kreeg Vis een baan op een middelbare school in Gorinchem. Toen hij merkte dat hij niet voor het leraarschap in de wieg gelegd was, gooide hij het over een andere boeg en nam hij opnieuw contact op met de universiteit van Kreta. Het bleek mogelijk om een beurs te krijgen om daar een proefschrift te schrijven.

Zo bracht Vis de periode tussen 2003 en 2007 door in het stadje Rethymnon. Hij leerde er vloeiend Nieuwgrieks spreken en omdat het oude Grieks toch ook bleef trekken, verdiepte hij zich als onderzoeker juist in het Myceens. Dat is een dialect dat ongeveer 3200 jaar geleden werd gesproken, zeker vijfhonderd jaar voor Homerus.

Veel is er niet bekend over die taal. Alle gegevens die we hebben, zijn opgetekend op ongeveer zevenduizend, vaak gebarsten of gebroken kleitabletten die werden gebruikt voor de administratie van koninklijke paleizen. Men legde die tabletten aan het eind van het jaar in water te week zodat ze in het nieuwe jaar opnieuw gebruikt konden worden. Alleen als een paleis in brand raakte, werden de tabletten onbedoeld gebakken en dus bewaard - en doordat dat inderdaad gebeurde, weten we nog iets van het Myceens. De belangrijkste vindplaatsen zijn Pylos, op de Peloponnesus, en Knossos, op Kreta. Interessante lectuur is het niet, zegt Vis: ‘Het gaat erover hoeveel schapen er zijn, wie de eigenaar is, en wie de herder. Ik zat voor mijn onderzoek soms avondenlang schaapjes te tellen.’

Jeroen Vis, onderzoeker van het Myceens, een ruim drieduizend jaar oud Grieks dialect.

■ Spaans leren

Wie het Myceens wil bestuderen, moet zich het Lineair B eigen maken, een schriftvorm die pas in 1953 ontcijferd is. Overigens was dit schrift oorspronkelijk niet voor het Grieks bedoeld, maar voor een heel andere, nog niet ontcijferde taal. Het Myceense dialect werd daarom enigszins vervormd weergegeven: alsof je het Nederlands met Japanse karakters probeert te schrijven.

Wereldwijd zijn er slechts enkele, vaak oudere, onderzoekers die het Myceens goed kennen. Door een samenloop van omstandigheden zijn veel van hen Spaanstalig. Om zijn onderzoek naar dit oude Griekse dialect goed te kunnen uitvoeren, moest Vis dus ook Spaans leren.

Vis besloot al die moeilijkheden te overwinnen, omdat hij zag dat hij nog iets aan de kennis van het Myceens kon bijdragen. Hij had namelijk het inzicht dat allerlei eigenaardigheden van die

[p. 209]

taal uiteindelijk helemaal niet zo eigenaardig zijn - dat ze zich ook in andere talen voordoen. Vis: ‘In het Myceens vind je bijvoorbeeld geen lettergrepen zoals jie of woe, terwijl de taal wel andere lettergrepen heeft die met j en w beginnen, of op ie en oe eindigen. Dat wordt altijd als een toevallige eigenaardigheid van het Myceens beschouwd, maar ik denk dat er meer achter zit.’ Het Mandarijnenchinees heeft die lettergrepen bijvoorbeeld allebei ook niet, en in het Nederlands ontbreken in ieder geval de woorden die met jie beginnen. Dat komt misschien doordat de j en de ie-klank te veel op elkaar lijken, net als de w en de oe: het is niet prettig om twee zo veel op elkaar gelijkende klanken snel achter elkaar te maken, of je nu een Chinees, een Nederlander of een Griek uit de tijd voor Homerus bent.

■ Bijvak

Sinds januari 2007 woont Vis weer in Nederland. ‘Ik wilde niet aan een Griekse universiteit werken’, zegt hij.

Vis besloot alle moeilijkheden te overwinnen, omdat hij zag dat hij nog iets aan de kennis van het Myceens kon bijdragen.

‘Al is het maar omdat het werken je er bijna onmogelijk wordt gemaakt doordat studenten om het minste of geringste de universiteit bezetten.’ Gelukkig kon hij een tijdelijke baan vinden bij de vakgroep Nieuwgrieks aan de Universiteit van Amsterdam.

Die vakgroep kampt met problemen: er zijn maar weinig studenten. Het afgelopen academisch jaar was er maar één Nederlandse student die zich voltijds op het Nieuwgrieks wilde storten. Er waren wel meer deeltijdstudenten die colleges volgen om de taal te leren, bijvoorbeeld als bijvak bij een opleiding Europese Studies. ‘De belangstelling voor alle vreemde talen neemt af’, zegt Vis. ‘Engels en Spaans zijn de enige talenstudies die hier in Amsterdam nog voldoende studenten trekken.’

Vis probeert het probleem op een originele manier op te lossen: door Griekse studenten naar Amsterdam te halen om hier Grieks te studeren. Met verschillende universiteiten in Griekenland heeft hij al contacten gelegd. Dankzij zijn gespecialiseerde kennis en zijn voortreffelijke beheersing van de taal ontstaat er ooit misschien een paradoxale situatie: dat er meer Griekse studenten in Amsterdam Grieks studeren dan Nederlandse studenten in Griekenland.