Onze Taal. Jaargang 75

[p. 365]

Inzicht

Raymond Noë

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten. Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Sprekersboek: Lullepot

Piet van Sterkenburg is een man van woorden - van woordenboekwoorden (hij is hoogleraar lexicologie en directeur van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, dat verantwoordelijk is voor onder meer het omvangrijke Woordenboek der Nederlandsche Taal), maar ook van gesproken woorden, of beter: toegesproken woorden. Hij was dertien jaar voorzitter van de Leidse Drie October-Vereeniging, en in die periode richtte hij het woord tot ‘honderden mensen persoonlijk en duizenden in groepsverband’. Vooral die 3-oktoberervaringen vormden de aanleiding voor het fraai vormgegeven boek Lullepot. De kunst van het kletsen.

Het is een merkwaardig mengelwerk, dat speechers, redenaars en andere toesprekers tot inspiratie moet dienen, maar dat ook een historische beschouwing bevat (over Leidens ontzet en de jaarlijkse feestelijke herdenking hiervan), en herinneringen van Van Sterkenburg aan zijn vader en zijn leraar Nederlands. Na die persoonlijke hoofdstukken volgt dan het sprekersdeel, met allereerst een ‘lexicon van het oreren’. Hierin staan alle stijlmiddelen die een spreker ter beschikking heeft om zijn tekst mee te verfraaien, van de aanrader, de absurditeit en het aforisme tot het wellerisme, de woordspeling en de zei-spreuk - en daartussenin nog de legende, de leugen en de limerick. Die stijlmiddelen worden uiteraard ook allemaal toegelicht. Ietwat onverwacht volgt er dan een kort hoofdstuk over lichaamstaal en spreekhouding, waarna het boek wordt afgesloten met een verzameling van honderdvijftig anekdotes, fabels, broodje-aapverhalen, grappen en sterke verhalen, die de spreker in zijn toespraken kan verwerken. Om het die spreker nog gemakkelijker te maken, is bij ieder verhaaltje aangegeven wat het motto is, en in welke gevallen het gebruikt kan worden - zodat de lezer voortaan opgewassen is, zo belooft Van Sterkenburg, tegen iedere onverwachte situatie waarin van hem verwacht wordt dat hij het woord zal nemen.

Lullepot. De kunst van het kletsen is een uitgave van Scriptum en kost € 22,50 (gebonden, 195 blz.).
ISBN 90 5594 481 5

Etymologie

In 1997 verscheen Gerbrand Bakkers Etymologisch woordenboek voor beginners (lees: ‘voor kinderen’), in 1998 gevolgd door Het tweede etymologisch woordenboek voor beginners. Hierin waren vooral woorden en uitdrukkingen met een aansprekend verhaal opgenomen. Deze twee boeken zijn nu samengevoegd tot het Junior etymologisch woordenboek. De tekst is geheel herzien, en er zijn nieuwe lemma's toegevoegd. De omschrijvingen van de 1850 woorden hebben allemaal een verhalende vorm. Het boek is volgende maand ook met korting verkrijgbaar via Onze Taal.

Junior etymologisch woordenboek is een uitgave van uitgeverij Ger Guijs en kost € 25,- (gebonden, 634 blz.).
ISBN 978 90 6734 431 9

Taal van het wit

In een artikel over gedichten in rouwadvertenties schreef taalkundige Frank Jansen ooit dat de schrijvers ervan vooral één ding goed weten: ‘een gedicht heeft veel wit om zich heen’. Wat nu precies de functie - de ‘taal’ - is van het typografisch wit om gedichten en tussen de regels en de strofen, is het onderwerp van de lijvige studie Leegte, leegte die ademt van Yra van Dijk, literatuurcriticus bij NRC Handelsblad. In haar boek bespreekt Van Dijk de theorieën hierover van de literatoren Stéphane Mallarmé, Paul Celan en Maurice Blanchot, en werkt hun ideeën verder uit in bespiegelingen over het werk van de Nederlandse dichters Leopold, Van Ostaijen, Nijhoff en Faverey. Uiteindelijk komt ze tot een inventarisatie van alle functies van het typografisch wit. Het boek is de handelseditie van het proefschrift waar Van Dijk in 2005 op promoveerde.

Leegte, leegte die ademt. Het typografisch wit in de moderne poëzie is een uitgave van Vantilt en kost € 29,90 (gelijmd, 444 blz.). ISBN 90 77503 29 3

Limburgs in 1914

In 1914 werd door de taalkundigen Schrijnen en Van Ginneken en onderwijsambtenaar Verbeeten in Limburg een omvangrijke dialectenquête gehouden, waarmee het Limburgs in al zijn verschijningsvormen in beeld werd gebracht. Deze zogenoemde SGV-enquête wordt nu opnieuw belicht in Een eeuw lang Limburgs, met een beschrijving van de drie initiatiefnemers en een aantal artikelen over deelonderwerpen als ‘Flora en fauna in de SGV’ en ‘Limburgse voornaamwoorden’. Op de bij het boek geleverde cd-rom zijn de volledige enquêteresultaten opgenomen.

Een eeuw lang Limburgs, redactie Joep Kruijsen, is een uitgave van Uitgeverij Tic en kost € 19,90 (gebonden, 155 blz.).
ISBN 90 78407 06 5

Taalhulpen

Onder de titel ‘Taalconditietraining’ is docent communicatie Willem Kas bij Sdu Uitgevers een taalhulpenreeks begonnen, waarmee lezers hun taalkennis kunnen afstoffen. De belangrijkste spelling- en grammaticaregels worden weer even op een rijtje gezet, waarna met behulp van oefeningen de parate kennis terug op peil kan worden gebracht.

De vier delen in de reeks zijn Woorden spellen (ISBN 90 12 11481 0), Werkwoorden spellen (ISBN 90 12 11648 5), Zinnen schrijven (ISBN 90 12 11482 9) en Teksten schrijven (ISBN 90 12 11483 7). De boeken kosten € 9,95 per stuk (gelijmd, ca. 130 blz. per deel).

Scheldend het jaar door

De scheldkalender van Michiel Hulshof en Martin Mevius is een scheurkalender die iedere dag een Nederlands scheldwoord behandelt, thematisch verdeeld over de dagen van de week. Zo zijn er op woensdag scheldwoorden uit de oude doos (klakenbakker, rare snijboon) en op ‘Haagse zondag’ politieke scheldwoorden als cryptofascist en poldermussolini. Bovendien hebben de

[p. 366]

schrijvers themaweken samengesteld over bijvoorbeeld schelden in het buitenland (waarin we leren dat ‘Vlez mi na hrb’ Tsjechisch is voor ‘Klim mijn rug op’) en sms-verwensingen (‘(_o_)’ staat voor ‘asshole’). Zie ook www.scheldkalender.nl.

De scheldkalender 2007 is een uitgave van Van Gennep en kost € 14,95.
ISBN 90 5515 754 6

Schakersjargon

In zijn boek Schaakwoorden heeft Ton Lodder ruim vijfhonderd termen samengebracht die schakers gebruiken als ze aan het bord of elders over hun sport praten. Een kleine greep: dolle toren, zeecadettenmat, rokade, isolanus, batterij, halfje, breekzet en klokkenrammen. De termen worden allemaal kort uitgelegd, en omdat ze vaak op spelsituaties slaan, zijn in 125 gevallen ook verduidelijkende schaakdiagrammen opgenomen. Het boek is alleen te bestellen op www.schaakwoorden.nl.

Schaakwoorden. Het jargon verduidelijkt is een uitgave van Uitgeverij IVENTI en kost € 12,- (ingenaaid, 111 blz.).
ISBN 90 872 7001 1

Verhapselingen

Malapropismen zijn onbewuste verhaspelingen van woorden of uitdrukkingen onder invloed van daarop lijkende woorden of uitdrukkingen, zoals de kar dragen, slapende honden bijten niet en postanale depressie. In Een blind paard kan de was doen van Heidi Aalbrecht en Pyter Wagenaar zijn zo'n vijfhonderd van dit soort gevallen bijeengebracht, waarvan sommige afkomstig van bekende Nederlanders. Zo schijnt presentator Matthijs van Nieuwkerk het ooit gehad te hebben over ‘slakken op laag water zoeken’, en sprak politicus Frits Bolkestein van ‘een zure pil slikken’. Met tekeningen van Hein de Kort.

Een blind paard kan de was doen is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 9,95 (ingenaaid, 127 blz.). ISBN 90 12 11658 9

Debatteren

Overtuigend tevoorschijn komen in een debat of gesprek is een kunst op zich, aldus de auteurs van De debatwijzer, de ervaren debaters Peter van der Geer en Jan Reinder Rosing. In hun boek informeren ze ‘over beproefde technieken, slimme tactieken, over onvermijdelijke trucs en laffe rattenstreken’ en geven ze tips, voorbeelden en anekdotes.

De debatwijzer. Overtuigend in debat en dialoog is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 19,95 (ingenaaid, 115 blz.).
ISBN 90 12 11254 0

Universitaire redes

Op 8 september van dit jaar nam Theo Janssen afscheid als hoogleraar taalbeheersing aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zijn afscheidsrede is nu uitgegeven onder de titel Onvolledige zinnen. Janssen betoogt hierin dat taaluitingen niet te begrijpen zijn zonder een referentiekader, dat het referentiekader dus onmisbaar is bij communicatie, en dat dit gegeven verdisconteerd moet worden in taalbeschrijving en taalonderwijs.

Een heel ander onderwerp behandelde Harald Baayen bij zijn aantreden als bijzonder hoogleraar in de kwantitatieve taalkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, in februari van dit jaar. Zijn rede, Woorden onder elkaar, behandelde de noodzaak om inzichten uit onder meer de kansberekening en de statistiek een plaats te geven in het hart van de theorievorming rond het menselijk taalvermogen. De tekst is ook als pdf te downloaden van de website van de uitgever (www.knaw.nl).

•	Onvolledige zinnen is een uitgave van de Stichting Neerlandistiek VU Amsterdam en kost € 10,- (ingenaaid, 40 blz.). Bestellingen bij de uitgever: De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam. ISBN 978 90 72365 96 5
•	Woorden onder elkaar. Geheugen en predictie bij spreken, verstaan en lezen is een uitgave van de KNAW en kost € 13,- (geniet, 40 blz.). Bestellingen bij de uitgever: tel.: 020 - 551 07 80; e-mail: [e-mail]. ISBN 90 6984 470 2

En verder

•	Officiële scrabblewoordenlijst 2007. Herziene en herspelde lijst met 136.237 woorden van twee tot en met acht letters, te gebruiken bij het scrabbelen. Van Dale Lexicografie, € 11,95 (gelijmd, 636 blz.). ISBN 978 90 6648 981 3
•	Trouw schrijfboek van Jaap de Berg. Geheel herziene, uitgebreide en in de witte spelling omgezette vierde druk van dit stijlboek van het dagblad Trouw - ooit een forse pocket, nu op een wat groter formaat - met onder meer adviezen over journalistieke genres en stijl, een spellingwijzer voor lastige woorden en een eigennamenlexicon. Rainbow paperbacks/Trouw, € 19,90 (gelijmd, 572 blz.). ISBN 978 90 417 0644 7
•	't Woerdebook van Broenssem van J. Bothmer-Herinx. Woordenboek van het Brunssums dialect, aangevuld met geschiedkundige, volkskundige en zelfs culinaire weetjes. Uitgeverij Tic, € 29,90 (ingenaaid, 210 blz.). ISBN 90 78407 08 5
•	Taaltechnologiebedrijf Polderland heeft een update ontwikkeld die de spellingcontrole voor Office 2004 voor Mac OS X aanpast aan de nieuwste spellingregels. Prijs € 10,-. Bestellingen: www.polderland.nl/webwinkel.asp.
•	Het vroege jodendom van A tot Z van Pieter W. van der Horst. Beknopte encyclopedie (personen, plaatsnamen, culturele en religieuze termen, etc.) over de eerste duizend jaar Joodse cultuurgeschiedenis in de nabijbelse tijd (circa 350 v.Chr. tot 650 n.Chr.). Uitgeverij Meinema, € 18,50 (gelijmd, 181 blz.). ISBN 978 90 211 4096 4
•	Stotteren. Van theorie naar therapie van Mies Bezemer e.a. Handboek van vier ervaren stottertherapeuten over wat stotteren is en wat de behandelmethoden zijn. Het boek is in de eerste plaats bedoeld voor stottertherapeuten in opleiding, maar het biedt ook ‘verdieping en ondersteuning’ voor ervaren collega's. Uitgeverij Coutinho, € 39,50 (ingenaaid, 356 blz.). ISBN 978 90 469 0020 8
•	Check je tekst! van Eric Tiggeler. Schrijfhulp die ingaat op structuur en taalgebruik, met tips en checklists. Sdu Uitgevers, € 10,- (ingenaaid, 104 blz.). ISBN 90 12 11553 1
•	Schrijven in eenvoudig Nederlands van Karen Heij en Wessel Visser. Handleiding voor het schrijven van begrijpelijke teksten. Sdu Uitgevers, € 11,95 (gebonden, 80 blz.). ISBN 90 12 116576 0
•	Van woord tot tekst van Joost Ansems. Zevende, herziene druk van een basiscursus schriftelijke taalvaardigheid voor het hbo. HB uitgevers, € 26,50 (ingenaaid, 271 blz.). ISBN 978 90 5574 554 8