Onze Taal. Jaargang 75

[p. 290]

Woordenboek van de poëzie
Küstenstreifen

Guus Middag

Een erotisch gedicht, daar kan niks moeilijks aan zijn, zou je denken. Het gaat over de liefde en het verlangen, getortel en geminnekoos, bedden en boudoirs - dat soort werk. Of gewoon over die ene mooie man of vrouw naar wie de dichter zo hevig hunkert. Zoiets leek mij ook het geval te zijn in het volgende gedicht. Ik trof het aan in Zinnenstrelen, een bloemlezing erotische poëzie uit Nederland en Vlaanderen. De dichter is René Puthaar (geb. 1964):

Je ligt volkomen bloot, wijdbeens,
je schouder maakt een bronzen bocht,
op al je leden parelt vocht.
Haal je nog adem, oude zee?
Je zou een meisje kunnen zijn
en ik een don Juan die 's nachts
je bij het baden heeft verrast.
Het strand parodieert, als lijn
van zand, de grens. Straks komt de vloed.
Ein Küstenstreifen nur, voorgoed.

Het begin lijkt inderdaad erotiek te beloven. Een jongen benadert een meisje, of een man benadert een vrouw, en hij kan alleen maar beschrijven wat hij ziet. Zij ligt, en zij is bloot. Zij ligt misschien te slapen, dat kan, maar misschien is zij ook wel heel erg bereid hem te ontvangen, want zij ligt met de benen wijd. Zij is gebronsd, door de zon vermoedelijk, en daarom kan haar schouder nu ‘een bronzen bocht’ maken. En dan parelen er ook nog eens vochtdruppeltjes op al haar ledematen. Lichamelijke aanwijzing voor wat er aan heet verlangen in haar broeit? Gevolg van een zwoele tropische atmosfeer? Of heeft zij zojuist gezwommen in zee?

Foto: Onze Taal

De rest van het gedicht lijkt erop te wijzen dat het zich allemaal aan het strand afspeelt, en bovendien 's nachts. De man zou een don juan kunnen zijn die haar bij haar nachtelijke zwempartij heeft betrapt en nu stilletjes op haar af komt geslopen. Wij houden onze adem in, en de zee blijkbaar ook. De vraag ‘Haal je nog adem, oude zee?’ wekt de indruk alsof de zee er stil bij ligt, zonder golfslag, zonder nog geluid te maken. Het is eb, vermoedelijk.

Reep zand

Tot zover kon ik het allemaal volgen en zag ik het ook allemaal voor me, maar juist nu, op weg naar het hoogtepunt, slaat het gedicht een moeilijke weg in. ‘Het strand parodieert, als lijn / van zand, de grens.’ Wat zou dat precies betekenen? Gaat het hier om de grens tussen land en zee of die tussen man en vrouw? En waarom zou die grens dan een parodie zijn? Misschien omdat de strandlijn vanwege de getijdenwerking nooit vastligt en dus nooit een echte grens kan zijn. Moeten we het ons dan wellicht zo voorstellen dat onze don juan zich op het droge deel van het strand bevindt, en het mooie blote wijdbeense meisje op het natte stuk, en dat dat nu een grens vormt tussen beiden, en een barrière voor verdere toenadering? Onze don juan kan zich troosten met de wetenschap dat de barrière niet eeuwig zal zijn. ‘Straks komt de vloed’: dan zal het bronsgeschouderde strandmeisje vanzelf wel zijn kant op komen.

Het zou ook op allerlei andere manieren kunnen aflopen. ‘Straks komt de vloed’: straks wordt ze wakker, straks is de droom voorbij. Of: straks wordt ze overspoeld door begeerte, en dan gaan ze het misschien wel op de vloedlijn doen, net als in de film. Het kan, maar het staat er niet. De slotregel zou ons dan de climax moeten bieden, maar hij laat ons vooralsnog met een nieuwe vraag achter: ‘Ein Küstenstreifen nur, voorgoed.’ ‘Küstenstreifen’ is het Duitse woord voor kuststrook, kustzone, kustvak, zegt het woordenboek. Een streepje kust, een reep zand, een strook strand, zoiets stel ik me erbij voor. Dat moet dan de uitkomst van ons erotische vers zijn: het meisje, of het tafereel, of de plaats van handeling is ‘ein Küstenstreifen nur’, niet meer dan een reep zand. Wat is daar nu erotisch aan? Onze don juan staat erbij en kan er alleen maar naar kijken en vindt het blijkbaar wel best zo. Waarom zou deze kuststrook trouwens ‘voorgoed’ zijn als we weten, uit de voorlaatste regel, dat straks de vloed komt?

De slotregel zag eruit als een clou, maar ik zag hem niet. Had ‘Küstenstreifen’ iets met kussen van doen, of met het Duitse küssen, verleden tijd küssten? Was de Küstenstreifen het stukje grond waar we ooit kusten? Of was de Streifen niet zozeer een stukje grond, maar eerder een streep of vlek of afdruk? ‘Küstenstreifen’: de afdruk op de plek waar we elkaar kusten; zie ook: zuigzoen. Of was de Küstenstreifen juist een kust-vlek, een strand-afdruk? Op het lichaam van het gebronsde meisje was de afdruk van een kustvakantie achtergebleven, bijvoorbeeld in de contouren van een badpak of bikini.

Wachterlied

Misschien moest ik het in een heel andere richting zoeken. Misschien werd hier niet een meisje aan zee

[p. 291]

bezongen, maar de zee zelf, met haar inhammen en bochtige baaien, beschreven als een liggend meisje, dat beslopen wordt door het land, beschreven als een don juan, met de wijkende strandlijn als symbool voor het spel van aantrekking en afstoting tussen de geslachten, en alleen een klein kuststrookje als ontmoetingsplek? Erg erotisch werd het er nog niet van. Ik bleef het gevoel houden een of andere toespeling te missen, maar desgevraagd herkende niemand hierin een citaat, ook mijn Duitse zegslieden niet.

Daarom toch maar eens de bron erop nageslagen: de bundel Dansmuziek (2000), het debuut van René Puthaar. Daarin bleek ons gedicht deel uit te maken van een zevendelige reeks ‘Del Mar’. Alle zeven bestaan ze uit tien regels, met ongeveer hetzelfde rijmschema. Alle zeven spelen ze aan zee, in een toeristische sfeer, met twee geliefden, in een mediterrane omgeving van zon, strand, vissers, branding, schepen, horizon, eiland en ansichten. Een echte verhaallijn kon ik er niet in ontdekken; het zijn eerder impressies, met intellectuele inslag. In elk gedicht komt een buitenlands (Frans, Spaans, Grieks, Italiaans, Engels, Latijns) woord of een buitenlandse naam voor. Daarmee wil misschien een internationale toeristische sfeer gevangen zijn. En vermoedelijk heeft de vermelding van onze Duitse kuststreep ook die functie.

Bij die verklaring heb ik het toen maar gelaten, maar de drie Duitse woorden bleven in mijn achterhoofd zitten. Vorige week viel mijn oog bij het bladeren in een boek opeens op een bekende woordgroep. Daar stonden ze, alle drie, in de goede volgorde, in de tweede regel van een gedicht. Het was van Rainer Maria Rilke (1875-1926). Het ging om een wachterlied: het lied van de minnaar die de stem van de wachter heeft gehoord, weet dat de dag gaat aanbreken en nu beseft dat de liefdesnacht ten einde loopt. Hij richt zich tot zijn minnares, met wie hij nog het bed deelt. Nog even kunnen ze zich samen veilig weten op hun hoge en droge plek, nog net iets hoger en droger dan het omringende en oprukkende water, maar niet lang meer. De dag kondigt zich aan, als wassend water. Het bed is nog even een plek die zich daarboven verheft, als een kleine kuststreep:

Ist dieses Bette nicht wie eine Küste,
ein Küstenstreifen nur, darauf wir liegen?

Hieraan moet René Puthaar hebben gedacht toen hij zijn don juan in de nacht naar het blote bronsmeisje liet kijken. Het citaat voorziet zijn tafereel alsnog van enige dramatische achtergrond. ‘Straks komt de vloed’ wil nu zoveel zeggen als: dadelijk wordt het weer licht, en dan is ook deze nacht weer voorbij. Puthaar kan zijn gedicht wel stoer beëindigen met het woord ‘voorgoed’, maar de context van het citaat dat eraan voorafgaat moet hem allang duidelijk hebben gemaakt dat erotiek nu juist per definitie vluchtig is, als een klein reepje zand bij eb, vlak voordat het weer overspoeld zal gaan worden.

Noteren wij daarom in het Woordenboek van de poëzie: ‘Küstenstreifen, tijdelijk drooggevallen zandstrandverhoging, waarop gelieven zich tijdelijk terugtrekken, meestal 's nachts, soms ongekleed, soms wijdbeens; zie ook: bed.’