|
| |
| |
| |
[Nummer 7/8]
| |
| |
| |
D alm8ige sms-tl
De invloed van sms en msn op het Nederlands
Lilian Roos
Eind augustus verschijnt er een boek met bijbelfragmenten in sms-taal. Wijst dat erop dat deze typische jongerentaal zijn vleugels aan het uitslaan is? Duikt ‘ff w88’ ooit op in het Groene Boekje? En zo ja, hoe erg is dat? Tijd voor een rondgang langs een aantal deskundigen.
‘Dag 1: _\ /_ ; “cool” zei Gd
2: sky; id.
3: aarde&plnt; id.
4: zon&maan&**;id.
5:<><& vv; id.
6: U/-\~ & :-) nr Gds bld;id.
7: Gd: chill. Alls good’
Wat staat hier allemaal? Voor mensen van boven de 25 zal het nog niet zo eenvoudig zijn hierachter te komen, maar voor jongeren is het ontcijferen van dit soort codetaal gesneden koek. Het gaat hier om het bijbelverhaal over hoe God in zes dagen de wereld schiep en op de zevende dag rustte, en het is afkomstig uit de zogenoemde SMS-BBL, die eind augustus verschijnt. Daarin zijn een aantal bijbelfragmenten omgezet in sms-berichtjes, stukjes tekst van niet meer dan 160 tekens - het maximum dat in één keer verzonden kan worden via een mobiele telefoon.
De uitgever wil op deze manier ‘kernachtig het hart van de Bijbeltekst weergeven’, aldus het ‘v%rw%rd’. Uiteindelijk hoopt hij dat deze teksten mensen inspireren om ‘zelf eens een tekstje te maken, of sommige van de sms-tekstjes als echte sms'jes te versturen - van beller naar beller, waardoor de woorden van de Bijbel tot levende berichtjes worden.’
| |
Sms'en
De afkorting sms staat voor ‘short message service’. Bij sms gaat het om het sturen en ontvangen van korte ingetoetste berichtjes via een mobiele telefoon. Het echte sms'en gebeurt van de ene gsm naar de andere. Daarnaast is het mogelijk om via internet een sms-bericht naar een mobieltje te sturen.
| |
Chatten
Sms-taal is duidelijk beïnvloed door de taal die in chatrooms en nieuwsgroepen - de babbelboxen op internet - wordt gebruikt. Chatten is ouder. Sms dateert van 1994 en brak pas eind 1999 goed door. Sinds 1993 wordt er in Nederland intensief gechat op internet.
| |
Emoticons
Emoticons worden gemaakt door bepaalde typografische tekens achter elkaar te zetten. Wanneer het hoofd een kwartslag naar links wordt gedraaid, kunnen er gezichtjes in worden herkend. :-) is een lachend gezichtje, :-(een droevig gezicht en ;-) is een knipoog. Veel computerprogramma's zetten deze tekens automatisch om in smileys: ☺, ☹. Ze worden zowel bij het sms'en als bij het chatten gebruikt.
| |
Creatief
Nadrukkelijk wil de uitgever met de SMS-BBL aansluiten bij ‘de taal van deze tijd’. Inderdaad is sms'en en chatten onder jongeren een steeds belangrijkere manier van communiceren. Maar willen jongeren zulke ‘digitale’ taal wel op papier lezen? Wim Daniëls, schrijver en taalkundige, verdiept zich sinds enkele jaren in jongerentalen en dus ook in sms-taal. Hij ziet de SMS-BBL als een ‘aardigheidje’. In 2000 verscheen van zijn hand Sms. Teksten, smileys en sites, een boekje over hoe sms-taal werkt. Hij denkt niet dat jongeren zitten te wachten op sms-taal in gedrukte vorm. ‘Daar is deze manier van spellen niet voor gemaakt. Die is bedoeld voor de specifieke functie van de telefoon.’ Daniëls ziet het als een gemiste kans dat er niet is gekozen voor een bijbel in chattaal - de taal die wordt gebruikt in chatrooms en nieuwsgroepen op internet. ‘Chattaal is veel creatiever. Net als bij sms-taal worden korte berichten in een soort codetaal getypt, maar bij chattaal gaat het er niet in de eerste plaats om de boodschap zo kort mogelijk te houden. Er wordt met zo fraai mogelijk taalgebruik indruk op elkaar gemaakt. Daarom komt chattaal meer in aanmerking voor het drukken op papier.’
Frank Jansen, docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, ziet ook een duidelijk verschil tussen deze twee jongerentalen. ‘Bij het chatten kun je elk moment worden onderbroken en zijn fouten niet zo erg, je kunt ze een regel later tenslotte weer verbeteren. Er is duidelijk meer interactie. Bij sms'en is er sprake van een zogenoemd “recipient design”: de ontwerper overweegt hoe de ontvanger de boodschap zal begrijpen. Een sms'je moet in één keer goed worden begrepen, want een extra sms'je sturen kost extra geld.’
Bij navraag liet de uitgever weten dat de keuze voor sms-taal in plaats van chattaal geen bewuste was. ‘Misschien dat we binnenkort ook een bijbel in chattaal uitbrengen’, zo meldt een woordvoerder.
| |
| |
| |
Strippen
Daniëls onderzocht voor zijn sms-boekje de verschillende manieren om sms-tekstjes zo kort mogelijk te maken. Zo beschrijft hij het ‘strippen’ van zinnen (het weglaten van woorden), een verschijnsel dat ook terug te zien is in krantenkoppen. Ook het verkorten van woorden komt veel voor; vaak worden alleen de eerste letters van de woorden uit een zin opgenomen en samengevoegd, je bent zo lief wordt dan jbzl. Soms worden alle klinkers weggelaten, wat dan bijvoorbeeld leidt tot vnzlfsprknd voor vanzelfsprekend. Opvallend is het gebruik van cijfers in plaats van letters, zoals w88 voor wachten en suc6 voor succes. Daarnaast worden er speciale tekens gebruikt. Iemand die Ed heet, kan zijn sms'je afsluiten met het teken @, waarmee hij verwijst naar de Engelse term voor het apenstaartje: at.
| |
Vast procédé
Ewoud Sanders is taalhistoricus en journalist, en publiceert net als Wim Daniëls over diverse taalkwesties, maar sms-taal vindt hij als verschijnsel niet zo interessant. ‘Het is mode om je daarin te verdiepen. Het verkorten van woorden en het gebruik van cijfers bij het spellen kenden we al ruim voor het bestaan van de gsm.’ Inderdaad maakte zanger Prince in de jaren tachtig al gebruik van cijfers in zijn liedteksten, zoals in ‘I wanna keep U 4 the rest of my life’ en ‘I would die 4 U, yeah darling, if you want me 2’. En rond diezelfde tijd maakte Doe Maar een plaat met als titel 4us (‘virus’).
Hans Bennis, directeur van het Meertens Instituut en bijzonder hoogleraar Taalvariatie aan de Universiteit van Amsterdam, kijkt daarom liever naar de diepere laag van sms-taal. Binnen de colleges ‘Taal in 't kort’ analyseert hij met zijn studenten hoe het proces van het vormen van korte aanduidingen verloopt. Hij verwacht dat hiervoor een vast procédé bestaat, en wil op zoek naar impliciete regels voor het vormen van zulke afkortingen. ‘Er moet een onbewuste regel-
‘Woorden die jongeren onderling gebruiken, schrijven ze niet op tijdens een proefwerk. Dit noemen we “codeswitching”.’
maat zijn, een niet-aangeleerd gedrag.’ Met de studenten kijkt hij niet alleen naar sms-taal, want de methodes van verkorten zijn ook volgens hem geen van alle uniek voor sms-taal. ‘Het weglaten van klinkers zien we bijvoorbeeld terug in contactadvertenties, zoals in mn zkt vr voor man zoekt vrouw. Ook hier wordt er met zo min mogelijk tekens gewerkt, want hoe meer tekens hoe duurder. Er zijn ook talen waarin alleen de medeklinkers worden geschreven, zoals het Arabisch.’
| |
Invloed
De manier waarop er op telefoons en in chatrooms met taal wordt gespeeld mag dan niet nieuw zijn, toch valt niet te ontkennen dat deze vorm van creatief taalgebruik tegenwoordig meer dan ooit wordt toegepast. Dat een uitgever heil ziet in een bijbel in sms-taal, zegt ook wel iets over de vlucht die sms'en en chatten, maar vooral ook de bijbehorende taal, inmiddels genomen hebben. In de jongste editie van Van Dale vinden we al de lemma's ff (‘effen’) en asap (‘as soon as possible’), beide weliswaar met de vermelding ‘sms-, chattaal’, maar intussen staan ze toch maar in een algemeen woordenboek.
Illustratie: Matthias Giesen
Heeft al dat ge-sms en gechat van jongeren invloed op hun manier van schrijven? Daar klinken soms zorgelijke geluiden over. Wim Daniëls werd bijvoorbeeld vorig jaar rond de eindexamens gebeld door twee docenten Nederlands van een middelbare school. Zij hadden beiden een leerling die het opstel voor het eindexamen deels in sms- of chattaal had gespeld. Ze kwamen woorden tegen als nix en ff. En ze zijn zeker niet de enigen. Ook vinden docenten vaak ‘naamillustraties’ boven proefwerken, zoals het eerder genoemde voorbeeld van @ voor Ed, 10eke voor Tineke of Marl1 voor Marleen.
Over de houding die leraren moeten innemen ten opzichte van sms- en chattaal zijn alle geïnterviewden het eens: die moet flexibel zijn. De taalkundigen zien vooral de zonnige kant van de grote populariteit van het gebruik van internet en gsm onder jongeren. ‘Ik ben blij dat jongeren weer schrijven’, stelt Hans Bennis. Frank Jansen spreekt zelfs van een ‘zegen’ en een ‘wonder’. ‘Er wordt meer gelezen en het wordt dieper verwerkt, omdat het direct van belang is om de betekenis te begrijpen.’
| |
Taalverloedering?
Zulke verontruste geluiden klonken niet zo lang geleden ook over de ‘straattaal’ van jongeren - de mengtaal met onder meer Marokkaanse en Engelse invloe- | |
| |
den. Dat was geheel ten onrechte, want het blijkt dat jongeren als het moet met alle gemak weer overschakelen naar het Standaardnederlands. ‘Woorden die jongeren onderling gebruiken, schrijven ze niet op tijdens een proefwerk’, vertelt Bennis. ‘Dit noemen we “codeswitching”: het kunnen switchen tussen twee stijlen.’ Toch is er een verschil, want het blijkt dat bij sms- en chattaal leerlingen vergeten te schakelen. Ze lijken te denken dat hun woordgebruik al zó gestandaardiseerd is dat er geen verschil met het Nederlands meer bestaat.
Als het om sms-taal gaat, luidt het advies aan docenten dat zij de leerlingen ermee kennis laten maken, zodat ze het verschil met ‘gewone’ taal zien. Bennis: ‘Docenten moeten erop wijzen dat er een standaardtaal en sms-taal is. Een school heeft de taak om leerlingen voor te bereiden op de samenleving. Standaardtaal is niet beter dan sms-taal, maar de samenleving verwacht nu eenmaal dat je die gebruikt. Een docent moet vormen als ff niet accepteren en zeggen wat de standaardvorm is.’ Ewoud Sanders vindt dat een Nederlandse les die in het teken van sms-taal staat een mooie aanleiding kan zijn om het principe van afkorten te illustreren.
Maar is er dan echt geen gevaar voor taalverloedering? Jansen: ‘Wat dat ook moge betekenen, het is volkomen onzin.’ En ook daar blijkt de rest het mee eens. ‘Volwassenen praten altijd over “verloedering” bij een ontwikkeling onder jongeren, terwijl ik van diezelfde volwassenen e-mails krijg zonder aanhef’, zo stelt Wim Daniëls. Ook Bennis constateert dat het taalgebruik tegenwoordig informeler wordt. ‘Maar informalisering zegt iets over onze samenleving. Het verdwijnen van een klassensamenleving betekent dat daar een ander gebruik van taal uit voortvloeit, niet andersom.’
| |
Even is ouderwets
In de praktijk blijken jongeren standaardtaal en sms-taal dus soms wel degelijk door elkaar te halen. Is het daarom mogelijk dat we de sms-spelling straks terugvinden in het Groene Boekje? Wim Daniëls sluit het niet uit. ‘De spelling verandert voortdurend. Er zal uiteindelijk dan ook wel iets overblijven uit de sms-taal. Kijk bijvoorbeeld naar de spelling van seks. Omdat de Engelse spelling met een x korter is, komt deze schrijfwijze steeds meer in gebruik.’ Hij bekent dat hijzelf soms ff spelt en ziet dat als een doodnormale taalverandering. ‘Even is ouderwets.’ Bij cijferwoorden acht hij de kans kleiner dat ze zullen opduiken in het Groene Boekje. ‘Maar als van8 heel consequent zou worden doorgevoerd, dan zou het kunnen. Het is geen gekke spelling van het woord.’
Hans Bennis denkt niet dat de sms-spelling ooit in het Groene Boekje te vinden zal zijn. ‘Maar je weet maar nooit. Het zou wel grappig zijn. Spelling is geen taal, het zijn schrijfregels. Sms-taal introduceert anarchie in de schrijftaal. Het is prima als iemand in zijn eigen sms-taal wil communiceren, zolang de ander het maar begrijpt. Ik schrijf zelf ook wel eens ff en van8, maar dat is wel als grap. Ik spreek daarmee een bepaald register aan, ik doe het als een knipoog wanneer ik iemand schrijf die ik goed ken. Dat is een vorm van citeren, net als wanneer ik als man van in de vijftig “vet cool” zeg.’ Hij verwacht al helemaal niet dat er cijfers terecht zullen komen in het Groene Boekje. ‘Cijfers worden gebruikt als letters, als afkortingen. Je moet erbij nadenken, net als bij steno. Eigenlijk staat 8 voor de letters van het woord acht.’
Eind augustus verschijnt er een heuse sms-bijbel.
| |
Prijsvraag
Binnen de opleiding Communicatie- en Informatiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht laat Frank Jansen de studenten een onderzoekje doen naar hun eigen sms-taal. Hij heeft vooral interesse in ‘emoticons’. Hierbij worden bepaalde typografische tekens achter elkaar gezet en door het hoofd een kwartslag naar links te draaien kunnen er gezichtjes in worden herkend. :-) is een lachend gezichtje en ;-) is een knipoog. ‘Door deze tekens kun je extra emotie meegeven aan een sms-bericht. Dit is een vorm van sturing.’ Uit de analyses van zijn studenten concludeert Jansen dat er geen standaard-sms-taal bestaat.
Ewoud Sanders gelooft evenmin in een standaard-sms-spelling. ‘Dat er geen gestandaardiseerde sms-taal bestaat, blijkt alleen al uit de voorbeelden waarmee de SMS-BBL de pers haalde. Als er één sms-taal zou bestaan, dan zouden de vertalingen “Wnt God heeft zfeel liefduh vor d wrld” en “Gd h33ft zov33l li3fd3 voor d3 w3r3ld” meer op elkaar lijken.’ Die verschillen hebben te maken met de manier waarop de SMS-BBL tot stand is gekomen. De opgenomen fragmenten werden verzameld via een website, en er was een prijsvraag aan verbonden. Jongeren konden meedoen door een fragment uit de bijbel in sms-taal in te zenden en al die jongeren spellen op hun eigen manier. De samenstellers van de SMS-BBL vinden dat geen probleem: ‘Kijken hoe de jongeren dat voor elkaar hebben gekregen is interessant op zich.’
SMS-BBL. Teksten uit ‘Het Boek’ in sms-taal (64 blz.) verschijnt eind augustus bij Uitgeverij Jongbloed in Heerenveen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd