Onze Taal. Jaargang 75

[p. 186]

Inzicht

Raymond Noë

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten. Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Oerboek van de Friese cultuur

In 1867 dook er in Den Helder een merkwaardig manuscript op, het Oera Linda-boek (OLB). Het was, zo zei de eigenaar, de timmerbaas Cornelis over de Linden, een eeuwenoud erfstuk dat door zijn verre voorvaderen (Oera Linda = ‘over de linden’) was opgesteld. Dit boek, geschreven in onbekende runentekens in een soort van Oudfries, beschrijft een meer dan vierduizend jaar oude Friese cultuur die door vrouwen werd geleid en die de vrijheid van het individu het hoogste goed achtte.

Het manuscript veroorzaakte veel commotie. Van meet af aan werd het met de nodige scepsis ontvangen, maar er waren ook veel mensen die heilig in de echtheid ervan geloofden. Een van hen was de rector van het Leeuwardens gymnasium, dr. J.G. Ottema, prominent lid van het Friesch Genootschap ter Beoefening van Friesche Geschied-, Oudheid- en Taalkunde. Hij publiceerde in 1872 de eerste vertaling van het OLB. In 1876, ten slotte, bewees de taalkundige J. Beckering Vinckers definitief de onechtheid van het manuscript, dat volgens hem door Over de Linden zelf was vervaardigd. Daarmee leek de kous af, maar in 1916 kwam er na het overlijden van de dialectoloog Johan Winkler nieuwe informatie beschikbaar. Winkler beweerde in een document dat pas na zijn dood geopenbaard mocht worden, dat het OLB was geschreven door Eelco Verwijs, provinciaal archivaris, en de predikant François Haver-Schmidt, beter bekend als de romantische dichter Piet Paaltjens. Hoewel Winklers onthulling aanvankelijk werd afgedaan als baarlijke nonsens, wordt inmiddels toch wel aangenomen dat Verwijs en vooral HaverSchmidt de geestelijke vaders van het OLB zijn geweest.

Cultuurhistoricus Goffe Jensma promoveerde in 2004 op een studie naar het Oera Linda-boek en de historie ervan, waarin hij het boek neemt voor wat het is: een negentiende-eeuws literair werk. De handelseditie van zijn dissertatie verscheen onder de titel De gemaskerde god. François Haver-Schmidt en het Oera Linda-boek. Als ‘bijproduct’ van zijn proefschrift heeft Jensma nu ook een facsimile-uitgave van het OLB bezorgd. Behalve de originele pagina's van het handschrift bevat deze goed verzorgde uitgave een transcriptie van de tekst, plus een door Jensma gemaakte vertaling in het Nederlands. De historie van het boek, vanaf de ‘ontdekking’ ervan tot aan de ontmaskering van de schrijvers, wordt beschreven in de vrij uitgebreide inleiding. Lezers van Onze Taal kunnen het OLB met korting bestellen: zie de aanbieding op blz. 173.

Het Oera Linda-boek. Facsimile - transcriptie - vertaling is een uitgave van uitgeverij Verloren en kost € 28,- (gebonden, 448 blz.). ISBN 90 6550 841 4

Dialecten

De serie ‘Taal in stad en land’ behandelt in 27 delen de belangrijkste dialecten van het Nederlandse taalgebied. De twintig delen over de Nederlandse dialecten verschenen bij de Sdu, de zeven over de Vlaamse bij Lannoo. Eind 2005 werden de laatste vier delen gepubliceerd, over het Stads-Antwerps, het Vlaams-Brabants en Antwerps, het West-Vlaams en het Oost-Vlaams. De boeken hebben alle vier min of meer dezelfde opzet: ze beschrijven de klankleer, woordvorming, zinsbouw en woordenschat, en gaan in op de dialectliteratuur (inclusief voorbeeldteksten).

•	Vlaams-Brabants en Antwerps van Miet Ooms en Jacques Van Keymeulen kost € 12,50 (gelijmd, 122 blz.). ISBN 90 209 6047 4
•	West-Vlaams van Magda Devos en Reinhild Vandekerckhove kost € 12,50 (gelijmd, 170 blz.). ISBN 90 209 6051 2
•	Oost-Vlaams van Johan Taeldeman kost € 12,50 (gelijmd, 123 blz.). ISBN 90 209 6048 2
•	Stads-Antwerps van Georges De Schutter en Jan Nuyts kost € 12,50 (gelijmd, 176 blz.). ISBN 90 209 6052 0

Eerste Van Dales

In 2005 verscheen Mijn eerste Van Dale, een voorleeswoordenboek waarmee peuters woordjes kunnen leren. De 750 woorden zijn verwerkt in een rijmpje en voorzien van een tekening. Onlangs verschenen er bij Van Dale twee uitgaves die op dit woordenboek zijn geïnspireerd. De eerste is Myn earste Fryske Van Dale, waarin alle woordenversjes in het Fries zijn vertaald (‘Lekker mei ús beiden / dûnsje op muzyk. / Kontsje draaie, earmen swaaie, / beide tagelyk’). De tweede is een boek met een audio-cd. Het boek bevat een selectie van 50 van de 750 ‘lemma's’ uit Mijn eerste Van Dale, die hier niet alfabetisch maar thematisch worden gepresenteerd: ze volgen de dag van een peuter, van opstaan tot slapengaan. Op de cd staan de versjes in gezongen vorm, zodat de kinderen tijdens het plaatjes kijken naar de liedjes kunnen luisteren.

•	Myn earste Fryske Van Dale van Liesbeth Schlichting e.a. kost € 19,95 (gebonden, 144 blz.). ISBN 90 330 0550 6
•	Mijn eerste Van Dale luisterwoordenboek. Liedjes en versjes van Liesbeth Schlichting e.a. kost € 12,95 (gebonden, 32 blz., met cd). ISBN 90 6648 090 4

Reviaans

De in april overleden schrijver Gerard Reve was beroemd om zijn stilistische vermogen. In Het is niet onopgemerkt gebleven hebben Ton den Boon en Chrétien Breukers een aantal voorbeelden hiervan bijeengebracht, zoals ‘Zodra iets een naam heeft, is het bezworen’ en ‘Kaal zijn is niet erg, alleen je hebt geen haar meer.’ De citaten zijn thematisch gerangschikt en voorzien van een inleidende beschouwing.

Het is niet onopgemerkt gebleven. De taal van Gerard Reve is een uitgave van BnM uitgevers en kost € 9,95 (gelijmd, 120 blz.). ISBN 90 77907 34 3

[p. 187]

Sport en taal

Taal en sport is nog steeds een gouden combinatie. Met het WK voetbal en de Tour de France voor de deur verschenen er dan ook weer enkele sporttaalboeken. Ten eerste is er Als je niet kunt verliezen, kun je ook niet winnen van Mik Schots en Jan Luitzen. Hierin zijn zo'n achthonderd uitspraken van wielrenners, ploegleiders en journalisten verzameld, zoals ‘Renners met kopzorgen hebben lood in de benen’ (Kees Pellenaars) en ‘I don't speak French, but in English I don't have any words for this’ (Erik Dekker). Van dezelfde auteurs verscheen onlangs de tweede druk van Zonder een doel kun je niet scoren, met daarin memorabele uitspraken van voetballers en trainers. Aan deze tweede druk is voor de gelegenheid een speciaal WK-hoofdstuk toegevoegd.

T e n slotte is er het tot nu toe uitgebreidste voetbalwoordenboek: het Groot voetbalwoordenboek van de Nederlandse taal van Kees van der Waerden. Het bevat meer dan vierduizend voetbaltermen, van aaien en aanjager via palmares, Panenka en paniekvoetbal tot zwieper en zwijnen.

•	Als je niet kunt verliezen, kun je ook niet winnen. De mooiste, domste, grappigste en intelligentste uitspraken over wielrennen is een uitgave van Bruna en kost € 9,95 (gelijmd, 171 blz.). ISBN 90 229 9205 5
•	Zonder een doel kun je niet scoren is een uitgave van Bruna en kost € 9,95 (gelijmd, 174 blz.). ISBN 90 229 9251 9
•	Groot voetbalwoordenboek van de Nederlandse taal is een uitgave van Tirion en kost € 14,95 (gelijmd, 239 blz.). ISBN 90 4390 839 8

Viertalig e-woordenboek

4ling is de naam van een viertalig elektronisch woordenboek van taaltechnologiebedrijf Polderland, bekend van de Nederlandse spellingcontrole voor MS Word. Het is een programma zonder veel poespas dat van zo'n 60.000 woorden de belangrijkste vertalingen uit en in het Nederlands, Duits, Frans en Engels geeft; het is te raadplegen vanuit Word. Alleen geschikt voor Windows 2000 en hoger.

4ling op cd-rom kost € 17,99 plus € 7,50 verzendkosten. De downloadversie kost € 17,99. Bestellingen en informatie: www.polderland.nl/spellingwoordenboek.asp.

Kunstschrift over spreekwoorden

Naar aanleiding van de tentoonstelling in het Noordbrabants Museum over spreekwoorden in de kunst is er een themanummer van het tijdschrift Kunstschrift over dit onderwerp verschenen. Het bevat rijk geïllustreerde artikelen over brede onderwerpen als spreuken op straat en ambachtelijke spreekwoorden, maar ook beschouwingen over één kunstenaar (Adriaen van de Venne) of één spreekwoord (‘Men moet zich krommen, wil men door de wereld kommen’).

Losse nummers van Kunstschrift kosten € 8,90. Bestellingen en informatie bij de redactie: tel. 020 - 625 16 07, e-mail [e-mail]. Website: www.kunstschrift.nl.

Klassieke woorddelen

Het Nederlands bevat veel woorden van Latijnse en Griekse oorsprong. Vaak zijn die woorden samengesteld uit twee of meer woorddelen, zoals dys-lexie, palin-droom en anglo-fobie. In Griekse en Latijnse elementen in onze woordvoorraad heeft C.G.L. Apeldoorn een groot aantal van deze woorddelen - van a(n)- en -aan tot -yl en zoö- - bijeengebracht en van een vertaling en een etymologische uitleg voorzien.

Griekse en Latijnse elementen in onze woordvoorraad is een uitgave van printing-on-demanduitgever Gopher en kost € 17,50 exclusief porto (gelijmd, 260 blz.). Bestellingen: www.gopher.nl. ISBN 90 5179 282 4

Uitleenwoorden

Nieuwe Nederlandse woorden zijn vaak uit vreemde talen afkomstig, maar het Nederlands heeft ook veel woorden uitgeleend, vooral in de tijd dat de Lage Landen een economische en politieke grootmacht waren. In het Klein uitleenwoordenboek heeft etymologe en leenwoorddeskundige Nicoline van der Sijs een paar honderd woorden bijeengebracht die door de eeuwen heen in het buitenland terecht zijn gekomen, zoals matros (van matroos) en brandspojt (van brandspuit) in het Russisch, en wentletrap (als benaming van een bepaald soort slak, de wenteltrap) in het Engels. De afgelopen maanden heeft Van der Sijs een aantal afleveringen van haar Onze Taal-rubriek ‘Etymologica’ aan dit onderwerp gewijd.

Klein uitleenwoordenboek is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost €19,95 (ingenaaid, 204 blz.). ISBN 90 12 11237 0

Nederlands-Turks

In 1988 verscheen de eerste druk van het woordenboek Nederlands-Turks van taalkundige en lexicograaf M. Kırış, dat sindsdien negen keer herdrukt werd. De nu verschenen elfde druk is geheel herzien en aangepast aan de jongste spellingwijzigingen, en het is uitgebreid met actuele woorden als i-pod, lapdance, toelatingsbeleid en tsunami. Het boek bevat nu zo'n 55.000 lemma's.

Standaard Nederlands-Turks woordenboek is een uitgave van Etnicom en kost €49,90 (gebonden, stofomslag, 1210 blz.)
ISBN 90 73288 44 4

Taalkunde op school

Een recente wijziging in de exameneisen en -voorschriften voor het vwo maakt het mogelijk om taalkunde op te nemen in het curriculum van het vak Nederlands. Dat was voor de hoogleraren Hans Hulshof en Arie Verhagen aanleiding om een lesboek taalkunde samen te stellen: Taalkunde voor de tweede fase van het vwo. Het boek gaat achtereenvolgens in op communicatie, taalvariatie, taalverwerving, taalverandering, pragmatiek, semantiek en grammatica, en laat de leerling op populair-wetenschappelijke wijze kennismaken met de voor hen nog onbekende taalwetenschap: ‘Dit schoolboek lijkt dan ook in sommige opzichten meer op je scheikunde- of biologieboek dan op je boek voor Engels of Duits.’

Taalkunde voor de tweede fase van het vwo is een uitgave van Amsterdam University Press en kost € 29,50 (ingenaaid, 232 blz.). ISBN 90 5356 864 6

Hedendaags Nederlands

Het Groot woordenboek hedendaags Nederlands van Van Dale Lexicografie beschrijft in circa 90.000 lemma's het Nederlands van na 1945. De laatst herziene druk stamt uit 2002, en deze versie is nu omgezet in de nieuwe spelling (1734 blz., € 82,50, ISBN 90 6648 160 9). Het woordenboek is tevens op cd-rom verkrijgbaar (€ 82,50, ISBN 90 6648 475 6). Lezers van Onze Taal kunnen deze cd-rom met korting bestellen: zie de aanbieding op blz. 173.