Onze Taal. Jaargang 75

[p. 174]

‘En dan nu sport, want het Nederlands elftal bleef goed in de race’
Nieuwe toepassingen van het woord want

Kees van der Zwan

Want is erg in trek bij tv- en radiopresentatoren, en dan niet alleen als woord om een verklaring mee in te leiden.

Met want blijkt steeds meer mogelijk te zijn. Nog altijd wordt het in de eerste plaats gebruikt als zogeheten redengevend voegwoord (‘Ik ga naar huis want ik ben moe’), maar sinds een paar jaar kun je er ook een heel andere kant mee op - de tegenovergestelde om precies te zijn. Vooral op radio en tv is goed te horen hoe want soms juist redenvrágend is:

-	Ik vind dat geen goed plan.
-	Want?
-	Het zorgt voor een tekort op de begroting.

Merkwaardig genoeg wordt dat vragende want meestal niet uitgesproken met een vraagintonatie (dus: oplopend in toonhoogte), maar meer bevelend, en in elk geval kortaf. Je hoort om zo te zeggen een uitroepteken in plaats van een vraagteken, en bovenal ook hoofdletters.

Het want-bruggetje komt vooral voor op de radio.

Met dit WANT! legt de interviewer de ondervraagde alvast maar het begin van het antwoord in de mond (hij heeft haast, nietwaar, de media, nietwaar, moet altijd kort, nietwaar), en behalve de afgemeten toon is het vooral ook dát wat ergernis wekt. ‘De ondervraagde moet zelf maar concluderen dat het een vraag betreft en dat hij het door de interviewer op die manier begonnen antwoord slaafs mag afmaken’, schreef een Onze Taal-lezer een paar jaar geleden in de rubriek ‘Taalergernissen’.

Die irritatie over want! in plaats van waarom? is wel te begrijpen. Maar je kunt er ook op een andere manier naar kijken. De taal is op deze manier verrijkt met een nieuwe mogelijkheid om op een bondige en korzelige manier te informeren naar een reden. En los daarvan is het natuurlijk fascinerend dat een woord in korte tijd ook zo heel anders kan worden gebruikt: behalve als ‘omdat’ ook als ‘waarom’.

Stroomlijning

Want is ook op een andere manier erg in trek bij tv- en radiopresentatoren. Ze moeten vaak verschillende onderwerpen aan elkaar praten, en gebruiken dan graag ‘bruggetjes’. Bij Philip Freriks van het NOS Journaal zijn geregeld krasse voorbeelden te horen, zoals: ‘Na dit stormachtige bericht gaan we naar Erwin Kroll. Erwin, is er bij ons ook storm op komst?’ Ook binnen een en hetzelfde onderwerp blijkt er behoefte te zijn aan overgangstroomlijning. In de praktijk komt dat vaak neer op het leggen van een logisch, verklarend verband, en daarbij is een grote rol weggelegd voor want.

Op de radio zul je niet zo gauw horen: ‘We gaan het hebben over Queen Elizabeth. Ze viert vandaag haar tachtigste verjaardag.’ Dat wordt dan:

Queen Elizabeth gaan we het over hebben, want die viert vandaag haar tachtigste verjaardag.
(Radio 1 Journaal, 21 april 2006)

De afgelopen jaren waren veel meer voorbeelden te horen, zoals:

-	Allereerst een waarschuwing, want in het hele land moet het verkeer rekening houden met windstoten. (Radio 1, 21 oktober 2004)
-	We blijven in Den Haag, want de reisvergoeding voor gehandicapten gaat toch niet omlaag. (RTL Nieuws, 10 maart 2004)
-	Een bericht voor treinreizigers, want tussen Utrecht en Amersfoort moeten die rekening houden met vertraging. (Radio 1, 27 november 2005)
-	Tot slot nog een schaatsbericht, want Marianne Timmer en Bob de Jong zijn uitgeroepen tot schaatsers van het jaar. (Radio 1 Journaal, 29 maart 2006)

In al deze gevallen is het wel begrijpelijk dat er gekozen is voor een want-bruggetje. De overgang van de aankondiging naar het werkelijke bericht loopt lekker, en het gedeelte dat volgt op want is telkens ook een echte verklaring, die logisch aandoet. Als Queen Elizabeth op 21 april níét haar tachtigste verjaardag had gevierd, zou het Radio 1 Journaal het die dag ook vast niet over haar hebben gehad. Als er geen windstoten waren geweest, had er ook niet gewaarschuwd hoeven worden, en als er niets te melden was over de reiskosten voor gehandicapten, zou er geen reden zijn om ‘in Den Haag te blijven’. Zonder vertraging geen bericht voor treinreizigers, en als Timmer en De Jong niet waren bekroond, was er op 29 maart geen enkele aanleiding geweest voor een schaatsbericht.

Onlogisch

Maar lang niet altijd is het verband tussen de aanloop en het bericht zo logisch. Op 20 april dit jaar meldde het Radio 1 Journaal: ‘We gaan even terugblikken op de Champions League van gisteravond, want zo leuk als het dinsdag eigenlijk was bij de wedstrijd tussen AC Milan en FC Barcelona, zoveel minder was het gisteren in Londen. Arsenal won daar met 1-0 van Villarreal.’ Zou er níét teruggeblikt zijn op

[p. 175]

Arsenal-Villarreal als dat een leuke wedstrijd was geweest en Milan-Barcelona juist een heel vervelende? Je hoeft niet eens zo'n erg trouwe Radio 1-luisteraar te zijn om te weten dat die kans vrij klein is.

Ook van zulke onlogische overgangen liggen de voorbeelden voor het oprapen:

-	En dan nu nog sport, want het Nederlands elftal bleef goed in de race op weg naar het WK in 2006. (RTL Nieuws, 26 maart 2005)
-	Terug naar het weer van vannacht, want de temperaturen gaan wat omlaag. (Marjon de Hond in het NOS Journaal, 1 april 2005)
-	We gaan even naar de rest van het voetbal, want FC Utrecht blijft het uitstekend doen. (Barbara Barend in Voetbal insite, 3 april 2006)
-	En dan nu economie, want DSM heeft een goed jaar achter de rug. (Radio 1 Journaal, 27 juli 2004)

Het lijkt erop dat het want-bruggetje een soort mal is geworden, die gedachteloos wordt ingevuld, ook als het tweede deel van de zin in feite geen verklaring is - in elk geval geen logische. Soms heeft dat ook zijn hilarische kanten, bijvoorbeeld als Philip Freriks in het NOS Journaal van 27 mei 2005 aankondigt:

We zoeken meteen contact met het VVD-congres in Groningen, want daar is Bram Schilham.

Je ziet het voor je: de technici van het NOS Journaal zijn druk bezig geweest een straalverbinding te leggen met Groningen, alles is gelukkig net op tijd klaargekomen, Philip Freriks popelt al om over te schakelen, en dat allemaal niet vanwege het VVD-congres, maar om slechts één reden: de aanwezigheid van de wakkere parlementair verslaggever Bram Schilham.

Ook vrij bizar is de rol van tennisser Sjeng Schalken in:

Maar natuurlijk is er ook nog Wimbledon, want Sjeng Schalken houdt van Wimbledon.
(Radio 1 Journaal, 29 juni 2004)

Of die van Leo Beenhakker, tijdens het WK voetbal deze maand actief als trainer van Trinidad en Tobago:

Eén ding is in ieder geval wél duidelijk, want na Trinidad stopt Beenhakker.
(Radio 1 Journaal, 17 november 2005)

Over wat er letterlijk staat in deze laatste zin zou je lang kunnen nadenken. Maar iedereen ziet meteen wel wat er aan de hand is. ‘Want’ moet worden opgevat als dubbele punt, waarmee dit geval wel wat afwijkt van de overige voorbeelden. Daarin lijkt het woord vooral in de plaats te komen van een punt.

In ieder geval heeft want er weer een functie bij gekregen. Behalve als redengevend voegwoord en vragend voornaamwoord kennen we het nu ook als pijler voor journalistieke bruggetjes - hoe ver de oevers soms ook uiteen liggen.